نابودی تومور بدون نیاز به سیستم ایمنی
زهرا وجدانی: سرطان یکی از بزرگترین چالشهای علم پزشکی در طول تاریخ بوده است؛ بیماریای که هر سال جان میلیونها نفر را در سراسر جهان میگیرد و همچنان یکی از مهمترین دغدغههای پزشکان، پژوهشگران و بیماران محسوب میشود. طی دهههای گذشته پیشرفتهای بزرگی در زمینه درمان سرطان بهویژه با استفاده از ایمنیدرمانی به دست آمده است؛ روشهایی مانند سلولهای CAR-T یا مهارکنندههای ایستهای ایمنی که انقلابی در درمان برخی بیماران ایجاد کردند. با این حال همۀ این دستاوردها یک محدودیت بنیادین دارند: وابستگی کامل به توانایی سیستم ایمنی بدن. در نتیجه بیماران ایمنیتضعیفشده یا کسانی که به دلیل شیمیدرمانی و پرتودرمانی قدرت ایمنی خود را از دست دادهاند، عملاً از این درمانها بهره چندانی نمیبرند.
اکنون اما گروهی از دانشمندان موفق شدهاند راهی نو باز کنند؛ روشی که به جای اتکا به سلولهای ایمنی از توان طبیعی باکتریها برای نابودی تومورها استفاده میکند. آنها با طراحی کنسرسیومی موسوم به AUN متشکل از دو باکتری طبیعی نشان دادهاند که میتوان بدون نیاز به سیستم ایمنی، تومورهای سرطانی را در مدلهای حیوانی و انسانی از بین برد.
در این گزارش به پیشینه ۱۵۰ ساله استفاده از باکتری در درمان سرطان، چگونگی شکلگیری روش نوین AUN، مکانیسمهای دقیق نابودی تومور، فلسفه نامگذاری این طرح و چشمانداز آینده آن خواهیم پرداخت.
۱۵۰ سال تلاش برای مهار سرطان با باکتری
ایده استفاده از باکتریها در درمان سرطان سابقهای طولانی دارد. در سال ۱۸۶۸ پزشک آلمانی ویلهلم بوش گزارش داد که ابتلای عمدی یک بیمار سرطانی به نوعی عفونت باکتریایی باعث کوچک شدن تومور شد.
چند دهه بعد در سال ۱۸۹۳ پزشک آمریکایی ویلیام کولی استفاده از تزریق باکتری را به عنوان یک روش درمانی مطرح کرد. او ترکیباتی موسوم به سموم کولی (Coley’s toxins) را به بیماران تزریق میکرد که ترکیبی از باکتریهای کشتهشده بود. هرچند این روش در آن زمان با محدودیتهای علمی مواجه شد، اما پایهگذار حوزهای شد که امروز آن را ایمنیدرمانی سرطان مینامیم.
طی قرن گذشته پژوهشگران موفق شدند روشهای مدرنتری همچون ایمونچکپوینت اینهیبیتورها (مهارکنندههای ایستهای ایمنی) و سلولهای CAR-T را توسعه دهند. این درمانها در بسیاری از بیماران مؤثر بودهاند، اما همه آنها یک نقطهضعف مشترک دارند: وابستگی کامل به فعالیت سیستم ایمنی بدن.
برای بیمارانی که سیستم ایمنیشان در اثر شیمیدرمانی، پرتودرمانی یا بیماریهای زمینهای تضعیف شده است، این درمانها اغلب ناکارآمد هستند.
نقطه عطف تازه؛ تولد AUN
اکنون پژوهشی مشترک میان مؤسسه پیشرفته علوم و فناوری ژاپن (JAIST)، شرکت داروسازی دایایچی سانکیو و دانشگاه تسوکوبا به سرپرستی ایجیرو میاکو چشمانداز تازهای را پیش روی درمان سرطان گشوده است.
این گروه تحقیقاتی موفق به طراحی یک کنسرسیوم میکروبی نوین با نام AUN شدند که شامل دو باکتری طبیعی است:
• Proteus mirabilis (ملقب به A-gyo): میکروبی که به طور طبیعی توانایی رشد در محیط تومور را دارد.
• Rhodopseudomonas palustris (ملقب به UN-gyo): باکتری فتوسنتزی که نقش تنظیمکننده و پشتیبان دارد.
این دو باکتری در کنار یکدیگر رفتاری همافزایانه از خود نشان میدهند. زمانی که وارد بافت تومور میشوند، تعامل و تقسیم کار میان آنها به پاکسازی کامل تومورها منجر میشود حتی در شرایطی که سیستم ایمنی بدن کاملاً سرکوب شده باشد.
مکانیسمهای نابودی تومور در AUN
مطالعات انجامشده روی مدلهای حیوانی و سلولهای انسانی نشان داد که عملکرد ضدتوموری AUN حاصل چند سازوکار همزمان و پیچیده است:
• هدفگیری عروق خونی تومور: باکتری A-gyo بهطور مستقیم رگهای تغذیهکننده تومور را مورد حمله قرار داده و با تخریب آنها، جریان خونرسانی به تومور را قطع میکند.
• نابودی سلولهای سرطانی: این باکتری همچنین توانایی نفوذ به بافت سرطانی و تخریب مستقیم سلولهای بدخیم را دارد.
• تغییر ساختاری A-gyo: در محیط غنی از متابولیتهای توموری، A-gyo وارد فاز فیلامنتاسیون میشود؛ تغییری که به افزایش قدرت تهاجمی آن در برابر سلولهای سرطانی منجر میگردد.
• تغییر دینامیک جمعیت: نسبت اولیه باکتریها (۳٪ A-gyo در مقابل ۹۷٪ UN-gyo) در محیط تومور به سرعت تغییر کرده و به نسبت ۹۹٪ به ۱٪ میرسد. این تغییر جمعیتی باعث افزایش توان نابودی تومور میشود.
• کاهش عوارض جانبی: یکی از مهمترین یافتهها، پیشگیری از بروز سندرم آزادسازی سیتوکین (CRS) بود که یکی از خطرناکترین عوارض ایمنیدرمانیهای رایج محسوب میشود.
فلسفه آئون؛ هماهنگی اضداد در علم و فرهنگ
راز موفقیت AUN در همکاری ظریف و هماهنگ دو باکتری نهفته است. UN-gyo تنها در کنار A-gyo فعال میشود و در این حالت هم بیماریزایی دو باکتری را مهار میکند و هم اثر کشنده آنها علیه سلولهای سرطانی را تقویت مینماید.
این همکاری یادآور مفهوم فرهنگی ژاپنی آئون (AUN) است؛ مفهومی فلسفی که به معنای هماهنگی کامل میان اضداد است. پژوهشگران نام این پروژه را با الهام از همین مفهوم انتخاب کردهاند چرا که تعامل متضاد و در عین حال هماهنگ این دو باکتری کلید اثرگذاری بیسابقه درمان است.
گامهای بعدی از آزمایشگاه تا بالین
میاکو درباره برنامههای آینده این پروژه گفت: ما در حال آمادهسازی برای راهاندازی یک استارتآپ اختصاصی هستیم تا این دستاورد به مرحله کاربردی برسد. هدفگذاری ما آغاز کارآزماییهای بالینی ظرف شش سال آینده است. پس از ۱۵۰ سال تلاش، اکنون فصل تازهای در باکتریدرمانی سرطان آغاز شده است.
به گفته پژوهشگران ایمنی بالای این روش و نبود عوارض جانبی شدید، یکی از مزیتهای کلیدی برای انتقال آن به فاز انسانی است. این ویژگی میتواند موانع متداول در حوزه داروهای سرطانی را کاهش دهد.
آغاز عصر تازهای در درمان سرطان
کشف AUN نشاندهنده یک تغییر پارادایم بنیادی در علم سرطانشناسی است. برای نخستینبار پژوهشگران موفق شدهاند درمانی را توسعه دهند که بدون نیاز به سلولهای ایمنی بدن قابلیت نابودی تومورهای سرطانی را دارد.
این دستاورد نهتنها امید تازهای برای بیماران ایمنیتضعیفشده ایجاد میکند بلکه میتواند مسیر آینده تحقیقات سرطان را دگرگون کند.
به نظر میرسد پس از بیش از یک قرن و نیم رویای درمان سرطان با باکتریها در آستانه تحقق قرار گرفته و دوران تازهای از درمانهای ضدسرطان مبتنی بر باکتری آغاز شده است؛ دورانی که ممکن است جایگزین محدودیتهای دیرینه ایمنیدرمانی شود.
انتهای پیام/
