جشنواره تئاتر خیابانی مریوان و فرصت تازه برای معرفی میراث ناملموس ایران
به گزارش خبرگزاری برنا؛ اساسا نمایشهای ایرانی و آیینهای دیرپای سرزمین ما جزو مهمی از میراث ناملموس کشور هستند که بخشی ثبت ملی و بخشی ثبت جهانی شدهاند. و نسل به نسل به ما منتقل شده و نشاندهنده بخش مهمی از هویت ملی و ثروت فرهنگی سرزمین ما به شمار میآیند.
تئاتر یا نمایش در ایران، پیشینهای طولانی دارد. قدمت تئاتر در ایران به دوران باستان و آیینهایی چون سوگ سیاوش باز میگردد. بعدها سبکهای مختلف نمایشی مانند تعزیه، روحوضی، خیمهشببازی و سیاهبازی در ایران شکل گرفته و تداوم آن در دوران قاجار به سبک امروزی، شکل و رونق دیگری به این هنر اصیل داد.
میراث ناملموس در ایران شامل ۲۶ اثر از آداب و آئین، هنرهای نمایشی، مهارتها، دانش و فرهنگ ایران است و تاکنون تعزیه و نقالی به عنوان دو اثر نمایشی ایرانی در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیدهاند.
اکنون هجدهمین جشنواره بینالمللی تئاتر خیابانی مریوان در حالی قرار است برگزار شود که اصالت، فرهنگ و هنر استان کردستان را به نمایش میگذارد. اجراهای خیابانی در عصر معاصر نقطه تلاقی سنتهای چند صد ساله فرهنگ عامیانه و مدرن، جشن ها و زندگی روزمره مردم است.
در طول اجرای تئاتر خیابانی، شهر دگرگون و موانع و محدودیتها کم یا ناپدید میشود و حال شهر خوب میشود. برای بیننده و هنرمند تجربه تئاتر خیابانی یک تجربه خلاقانه و منحصر به فرد است که همراه با شور و شعف نوعی تامل در داشتههای فرهنگی را در وانفسای زندگی روزمره به رخ میکشد.
این رویداد فرهنگی در مریوان افزون بر نمایش هویت قومی و منطقهای مردم کردستان، نقش مهمی در معرفی جاذبههای گردشگری و میراث ناملموس و آداب و رسوم این خطه دارد و سبب تقویت همبستگی اجتماعی و ملی میشود.
جشنواره بینالمللی تئاتر خیابانی مریوان که از سال ۱۳۷۳ تا ۱۳۸۴ به مدت ۸ سال به صورت سراسری و منطقهای برگزار شده، نخستینبار در سال ۸۴ به صورت بینالمللی برگزار شده است. در سال ۱۳۹۴ جشنواره بین المللی تئاتر خیابانی مریوان در مرکز ITI جهانی مؤسسه جهانی تئاتر وابسته به یونسکو به ثبت رسیده است. این جشنواره همواره پذیرای هنرمندان و هنردوستان کشورهای زیادی چه به عنوان گروههای نمایشی و چه به عنوان برگزار کننده ورک شاپ و کارگاههای آموزشی بوده است. هنرمندانی از کشورهایی همچون فرانسه، ایتالیا، آلمان،اسپانیا ،آمریکا، هلند، دانمارک، لهستان یونان، ترکیه، برزیل، مکزیک، آذربایجان، اقلیم کردستان عراق، ارمنستان و روسیه و اکراین در این جشنوارهها حضور داشتند. البته استقبال بینظیر مردم مریوان و کردستان از این نمایشها، سنگبنای اصلی تداوم
جذابیت های برگزاری جشنواره تئاتر خیابانی مریوان و عامل زنده نگهدارنده آن تا کنون بوده است.
در این بین برگزاری این تئاترها میتواند فرصتی عظیم برای معرفی داشتههای میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی باشد و به این بهانه ضریب ماندگاری گردشگران را در این شهر و سایر نقاط استان در زمان کاهش گردشگر، بالا ببرد.
قطعا معرفی آیینهای کردستان در قالب نمایشهای خیابانی برای هنرمندان حوزه تئاتر و کسانی که از سایر نقاط جهان برای دیدن و داوری این آثار به ایران و کردستان آمدهاند بسیار جذاب است. کافی است با آهنگ « بوکه بارانه» سعدالله نصیری همراه شوید تا به سراغ یکی از آیینهای مهم کردستان« بوکه بارانه» به معنای «عروسی باران» برویم. آیین که با یک نمایش کوچه بازاری و عروسکی به شکل دختر با لباسهای محلی همراه است و نمادی از تمنای باران از خدای مهربان است تا کام خشک زمین با بارش باران، تر شود و حیات و زندگی به زمین بازگردد و دامن پرچین آن سبز شود.
کارشناسان مردمشناسی میگویند از دوران باستان تا کنون در ایران دعای باران و جلوگیری از خشکسالی وجود داشته است. در کردستان هم دعاهایی برای فراوانی و نزول باران وجود داشته است. یکی از این مراسم که بازتاب بخشی از آیینهای کهن ایران پیش از اسلام با رنگ و بوی اسطورهای است مراسم «بوکه بارانه» است.
این مراسم نوعی دعا برای باریدن باران در زمان خشکسالی است که در نقاط مختلف کردستان برگزار می شود. در مراسم بوکه بارانه یا عروسی باران یکی از مادران بر تن عروسکی و در برخی مناطق زاگرس بر تن دختری زیبا و بلندبالا لباس زیبای محلی میپوشانند که میتواند نمادی از آناهیتا ایزد بانوی آبها باشد که به شکل بانویی او را تصور میکردند و سرچشمه آبهای روی زمین بوده است.
سپس دختران این عروسک را دوره کرده و با آن همراه میشوند و دعاهایی ترانهوار زمزمه میکنندهه ناران و مه نارانیا هه لاران و مه لارانیا خوا بباره باران(خدایا باران ببارد)بؤ فه قیر و هه زاران برای مردم فقیر و نداریا خوا بباره باران(خدایا باران ببارد)
و آن عروسک یا دختر زیبا را خانه به خانه میگردانند و همراهی میکنند. صاحبخانهها با شنیدن صدای آواز دختر بچهها و کودکان با کاسهای آب بیرون میآیند و بر روی عروسک زیبا آب میریزند تا بلکه آسمان ببارد و زمینهای بیآب را از باران سیراب کند. مردم به دخترکان و گردانندگان بوکه بارانه هدایایی مانند نُقل، شیرینی، کشمش و گردو میدهند و سپس در پیشگاه خداوند زانو میزنند و برای بارش باران دعا میکنند.
در پایان مراسم عروسک به کنار چشمه آب برده میشود و در آب رها میشود.
کارشناسان مردمشناسی قدمت این آیین را به داستان اسطورهای «تیشتر» ستاره همه آبها و سرچشمه باران و باروری است و برای اینکه بتواند به سرزمین خشک و تشنه آب باران ارزانی بدارد باید بر «اپوش» دیو خشکسالی چیره شود
ایرانیان باستان اعتقاد داشتند در نبرد اپوش (دیو خشکسالی) و تیشتر ابتدا اپوش پیروز میشود. تیشتر بعد از شکست غمگین به درگاه «اهورامزدا» مینالد و از او میخواهد مردم برای او خیرات و قربانی کنند تا نیرو بگیرد و بر دیو خشکسالی پیروز شود. آنگاه اهورامزدا به بندگان باران رحم میکند و به ایزد باران دلداری میدهد و به او زور و نیرو میبخشد. پس از آن تشتر به جنگ اپوش میرود و او را شکست میدهد.
تیشتر ده شبانه روز باران فرود میآورد و با این باران زهری که از جانوران موذی در زمین باقی مانده است با آب میآمیزد و به دریا میرود. شوری و تلخی آبهای دریاها از آن است. پس از سه روز باز باد ایزدی برمیخیزد و آبها را به انتهای زمین میبرد و از این آبها سه دریای بزرگ، سی دریای کوچک و دو چشمه - دریا و دو رود پرآب پدید میآید.
به گفته مردمشناسان دليل اهمیت و قداست آب و وجود چنین اسطورهها و تدام آیینهای آن تا کنون روشن است. فلات ایران در طول تاریخ در معرض خشکسالی بوده است. قنات و کشاندن آب با این سیستم شگفتانگیز از دل زمین به روی آن نشانگر همین وضعیت است.
همچنین دعای مشهور داریوش نمود آشکاری برای این مدعاست. او دعا میکند تا اهورامزدا این کشور را از دشمن، خشکسالی و دروغ حفظ کند. بنابراین اوضاع جغرافیایی ایران ایجاب میکرده که آب و باران مقدس و ارزش والایی داشته باشد.
اردشیر صالحپور پژوهشگر هنرهای نمایشی و از بنیانگذاران این دست جشنوارهها در ایران در زمانی که مدیریت تئاترهای استانی را برعهده داشت،میگوید: آیین باران خواهی در کردستان، لرستان، خوزستان، بوشهر و خراسان از دیرباز مرسوم بود همچنان که در بخشی از رامسر به دلیل بارش زیاد باران در طول سال مراسم «بارانبس» و طلب آفتاب مرسوم بوده است.
وی با اشاره به این که بخشی از آیینها ارتباط مستقیمی با نمایش و اکولوژی منطقه دارند، میافزاید: نمایش آیینها به طور کلی، ماهوی و ریشهای مرتبطند با باورها، اعتقادات و معرفتشناسی و مناسکی هستند که آداب و رسوم مردم را به نمایش میگذارند و تئاترهای خیابانی و میدانی از همین نمایشهای آیینی شکل گرفته است.
وی میگوید: این نوع نمایشها ریشه در فرهنگ بومی دارد و حتما باید پیشنهاد شود در کنار تئاتر مدرن خیابانی که به معضلات امروز جامعه میپردازد تئاترهای خیابانی با معرفی آیینهایی چون بوکه بارانه هم برگزار شود، فرصت طلایی برای معرفی آیینی اسطورهای.
صالحپور با تاکید بر این که شهری که جشنواره فرهنگی برگزار میکند باید مکانیزم خود را برای پذیرش گردشگران و سایر اقوام و افراد از نقاط مختلف کشور یا خارج از آن آماده کند، میگوید: تئاتر خیابانی مریوان موجب برکات فراوان، پیوند دلها و همبستگی مردم شده است. این ذات هنر است. فرهنگها پیوند دهنده هستند و رمز ماندگاری فرهنگها در همین است.
صالحپور با اشاره به پایداری و استقبال مردم مریوان از برگزاری این جشنواره میگوید:مردم هستند که فرهنگ را تداوم میبخشند.همین استمرار ناخواسته به برجستهسازی رویداد و در کنار آن به رونق گردشگری هم کمک میکند. مردمی که به جشنواره میآیند خواهان دیدن آیینهای کردستان، لکلکها، موسیقی و رقص کردی و خوردن غذاهای سنتی هستند همچنان که خواهان دیدن طبیعت و بناهای تاریخی هستند. لوکومتیو گردشگری ارتباطات و وفاق ملی ایجاد میکند.
وی میافزاید: وقتی مردم از اقصی نقاط خود را برای دیدن این تئاتر به شهر مریوان میرسانند دیگر فرقی نمیکند از کجای ایران آمدهاند. یک پیوستگی و شور و شعف ملی شکل میگیرد و البته که باید مسئولان از این فرصت بهره ببرند و زیرساختها را آماده کنند همچنان که قهوهخانهها، بومگردیها، خانهها و رستورانها و هتلها آماده میشوند.
انتهای پیام/
