زیرساخت هوش مصنوعی، زیر پوست اقتصاد جهانی
در حالی که بسیاری از تحلیلگران از شکلگیری «حباب هوش مصنوعی» سخن میگویند، اعداد و شواهد بازار چیز دیگری میگوید، تب ساخت زیرساختهای هوش مصنوعی نهتنها فروکش نکرده، بلکه در آستانه انفجاریترین دوره خود قرار گرفته است. هفته گذشته، شرکت انویدیا با عبور از ارزش بازار ۵ تریلیون دلار، رکوردی تاریخی ثبت کرد در همان زمان، مایکروسافت و اپنایآی قرارداد تازهای امضا کردند که زمینه عرضه اولیه سهام این استارتآپ را با ارزشی تا ۱ تریلیون دلار فراهم میکند.
به گزارش برنا، این تحولات نشانهای روشن از آن است که اقتصاد جهانی در حال بازتعریف ساختار سرمایهگذاری خود حول «محاسبات هوشمند» است موجی که از تراشهها آغاز شد و اکنون تا صنایع انرژی، فولاد، عمران، حملونقل و حتی کشاورزی نفوذ کرده است.
تراشه، نماد عصر جدید سرمایهگذاری
انویدیا، شرکتی که زمانی تنها بهعنوان سازنده کارت گرافیک شناخته میشد، حالا در قلب بزرگترین تحول صنعتی قرن قرار دارد. طبق گزارش مککینزی، ارزش جهانی بازار زیرساختهای محاسباتی مرتبط با هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ میتواند به ۷ تریلیون دلار برسد رقمی که از تولید ناخالص داخلی ژاپن نیز فراتر میرود.
افزون بر این، استنفورد AI Index اعلام کرد سرمایهگذاری خصوصی در هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۴ از مرز ۱۰۰ میلیارد دلار گذشته و رشد سالانه بیش از ۴۰ درصد را تجربه کرده است. چنین رشدی تنها به شرکتهای فناوری محدود نیست؛ بانکهای سرمایهگذاری مانند گلدمن ساکس تخمین میزنند که هزینهسازی در حوزه زیرساختهای هوش مصنوعی تا پایان دهه به ۴ تریلیون دلار برسد.
انویدیا، مایکروسافت، آمازون و متا بهتنهایی امسال ۳۵۰ میلیارد دلار در ساخت مراکز داده و توسعه تراشهها سرمایهگذاری میکنند. اپل نیز بهتازگی از افزایش قابلتوجه بودجه هوش مصنوعی در برنامههای سختافزاری و نرمافزاری خود خبر داده است.
فراتر از تراشهها؛ انقلاب در مراکز داده
مراکز داده به ستون فقرات انقلاب هوش مصنوعی تبدیل شدهاند. اگر در دهه ۲۰۱۰ هر مرکز داده در حدود ۲۰ مگاوات برق مصرف میکرد، مراکز نسل جدید مخصوص مدلهای زبانی بزرگ (LLM) اکنون بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ مگاوات انرژی نیاز دارند.
به گفته جوزف کرید، مدیرعامل شرکت کاترپیلار، بخش تولید ژنراتورها و تجهیزات تأمین برق برای مراکز داده در سهماهه اخیر ۳۱ درصد رشد داشته است. این آمار نشان میدهد که AI صرفاً پدیدهای نرمافزاری نیست، بلکه در حال شکل دادن به الگوی جدیدی از صنعتسازی و زیرساخت فیزیکی است.
شرکتهای صنعتی مانند جنرال الکتریک و هانیول نیز اکنون بخشهای ویژهای برای فناوریهای خنکسازی و تأمین انرژی مراکز داده راهاندازی کردهاند. در واقع، زنجیره ارزش هوش مصنوعی امروز از طراحی تراشه تا سیستمهای تهویه و حتی ساختوساز را در بر گرفته است.
اقتصاد جهانی زیر سایه مراکز داده
تحلیلهای Oxford Economics نشان میدهد که حدود ۶۰ درصد از سرمایهگذاری مراکز داده در ایالات متحده صرف خرید تجهیزات وارداتی میشود؛ بیشتر این واردات شامل نیمهرساناهایی از تایوان، کره جنوبی و ویتنام است. به این ترتیب، صنعت هوش مصنوعی به موتور جدیدی برای تجارت بینالمللی تبدیل شده است.
در شرق آسیا نیز این تب در حال گسترش است. کره جنوبی و ژاپن در رقابت با چین، در حال ساخت نسل تازهای از مراکز داده کممصرفاند. چین در مقابل، از طرح «حاکمیت الگوریتمی» سخن میگوید و میخواهد تا ۲۰۲۷ از واردات تراشه بینیاز شود.
در خاورمیانه، عربستان سعودی و امارات پروژههای عظیم AI City را کلید زدهاند. ریاض اعلام کرده در قالب صندوق سرمایهگذاری عمومی خود، بیش از ۴۰ میلیارد دلار برای توسعه زیرساختهای هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ هزینه میکند.
هزینههای بیپایان، بازدهی نامشخص
در حالی که اعداد سرمایهگذاری حیرتانگیز است، بسیاری از اقتصاددانان درباره بازگشت سرمایه هشدار میدهند. براساس برآورد Bain & Company، برای تداوم این روند، شرکتهای بزرگ باید سالانه دستکم ۲ تریلیون دلار درآمد از پروژههای مرتبط با هوش مصنوعی کسب کنند در غیر این صورت، شکاف مالی تا ۸۰۰ میلیارد دلار در سال ایجاد خواهد شد.
این هشدار بیدلیل نیست. بسیاری از مدلهای هوش مصنوعی، با وجود هزینههای میلیاردی برای آموزش و زیرساخت، هنوز راه پایداری برای سوددهی پایدار نیافتهاند. جمینای و چتجیپیتی همگی نمونههایی از محصولاتی هستند که میلیاردها دلار هزینه زیرساخت دارند، اما مدل درآمدی شفاف ندارند.
بحران انرژی و پایداری محیطی
در کنار رونق سرمایهگذاری، نگرانیهای زیستمحیطی در حال افزایش است. گزارش گاردین در آوریل ۲۰۲۵ نشان داد که مصرف برق مراکز داده مبتنی بر هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ ممکن است چهار برابر شود و در برخی کشورها از صنایع فولاد و سیمان فراتر رود.
بر پایه پژوهش Financial Times، آلودگی ناشی از مراکز داده در آمریکا طی پنج سال گذشته بیش از ۵.۴ میلیارد دلار هزینه بهداشت عمومی ایجاد کرده است. بسیاری از ایالتها اکنون به دنبال وضع مالیات بر مصرف انرژی مراکز داده هستند.
در اروپا نیز، پروژههای تازه موظف شدهاند بخشی از انرژی خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین کنند. شرکتهای مانند مایکروسافت و گوگل متعهد شدهاند تا سال ۲۰۳۰ «مراکز داده بدون کربن» بسازند. با این حال، فاصله میان وعدهها و واقعیت همچنان زیاد است.
رقابت ژئوپلیتیکی بر سر قدرت محاسباتی
زیرساختهای هوش مصنوعی نهفقط موضوع اقتصادی، بلکه به رقابتی ژئوپلیتیکی بدل شدهاند. ایالات متحده با محدودیتهای صادرات تراشه به چین، عملاً هوش مصنوعی را به میدان نبرد فناوری تبدیل کرده است.
در مقابل، چین از «سازمان جهانی همکاری در هوش مصنوعی» سخن میگوید — طرحی که شی جینپینگ در نشست APEC پیشنهاد کرد تا مقررات جهانی برای هوش مصنوعی خارج از نفوذ آمریکا تدوین شود.
اروپا نیز با تدوین قانون هوش مصنوعی اتحادیه اروپا (EU AI Act) در تلاش است تعادلی میان نوآوری و کنترل ریسکها ایجاد کند، هرچند منتقدان میگویند این قانون ممکن است نوآوری شرکتهای اروپایی را کند کند.
تأثیر بر نیروی کار و اقتصاد دیجیتال
گسترش زیرساختهای هوش مصنوعی فرصتها و تهدیدهایی برای بازار کار ایجاد کرده است. از یک سو، نیاز به متخصصان مراکز داده، مهندسان تراشه، و کارشناسان انرژی بهشدت افزایش یافته است. از سوی دیگر، خودکارسازی ناشی از AI مشاغل خدماتی و تولیدی را تهدید میکند.
به گزارش PWC Global Workforce Survey ۲۰۲۵، حدود ۴۰ درصد از کارمندان فناوری میگویند از ابزارهای AI در کار روزمره استفاده میکنند، در حالی که ۲۵ درصد از مدیران شرکتها معتقدند هوش مصنوعی طی پنج سال آینده ساختار شغلها را بهطور کامل دگرگون خواهد کرد.
در شرایط کنونی، بازار هوش مصنوعی بیش از هر زمان دیگری پرشتاب است. از تراشههای H۲۰۰ انویدیا تا سرورهای اختصاصی اپل، از مزارع داده در تگزاس تا مراکز خنکسازی در فنلاند هر گوشه از جهان درگیر این «ساخت بزرگ» شده است اما کارشناسان هشدار میدهند که این رشد بیوقفه در نهایت باید به تعادلی اقتصادی و زیستمحیطی برسد. در غیر این صورت، ممکن است انقلاب هوش مصنوعی به جای بازسازی اقتصاد، فشار تازهای بر منابع جهانی وارد کند.
به گفته آیاکو یوشیوکا، تحلیلگر ارشد در Wealth Enhancement Group: «زنجیره تأمین هوش مصنوعی اکنون از برق تا صنایع سنگین را دربر گرفته است. این نهفقط انقلاب فناوری، بلکه انقلاب صنعتی دوم است، اما اگر در مسیر درستی هدایت نشود، به بحران زیرساخت و انرژی منتهی میشود.»
هوش مصنوعی دیگر یک فناوری مجزا نیست؛ بهتعبیری، ستون فقرات اقتصاد دیجیتال قرن ۲۱ شده است. ساخت زیرساختهای عظیم برای مدلهای زبانی و پردازش داده، فرصتهایی بیسابقه برای رشد اقتصادی ایجاد کرده است اما در عین حال، چالشهایی از جنس انرژی، محیط زیست، امنیت و بازده مالی نیز پیش رو دارد.
انتهای پیام/
