یقه سفیدها و سیم سفیدها
اصطلاح "سیمکارت سفید" به دسترسی ویژهای اطلاق میشود که به گروهی محدود از افراد این امکان را میدهد تا بدون مواجهه با فیلترینگ گسترده یا حتی در زمان قطعی سراسری شبکه، به اینترنت آزاد بینالمللی دسترسی داشته باشند. ماهیت این پدیده، از نظر عمومی، مصداق آشکار "رانت" و "تبعیض طبقانی در دسترسی به اطلاعات" است. این دسترسی ویژه، که از منابع عمومی و زیرساختهای ملی تأمین میشود، به جای توزیع برابر میان تمام شهروندان، به مثابه یک امتیاز انحصاری به عدهای خاص واگذار شده است. شکی نیست که این اقدام، نقض آشکار عدالت بوده و در کنار سایر سوءاستفادههای مشابه، اعتماد عمومی را به شدت خدشهدار میکند. اما آیا سیمکارت سفید خود منشأ فساد است؟ سیمکارت سفید، صرفاً ابزاری است که توسط ساختار فاسد موجود و با تصمیمات افراد ذینفوذ به وجود آمده است. این پدیده، تنها یک نمونه کوچک از انبوه امتیازات و رانتهایی است که در یک سیستم اداری غیرشفاف توزیع میشود.
ریشه اصلی این فسادهای سیستمی را باید در جایی عمیقتر و گستردهتر، یعنی در تصمیمات و اقدامات "یقه سفیدها" جستوجو کرد. یقه سفیدها در این مفهوم، نه فقط کارمندان ساده اداری، بلکه تمامی افرادی هستند که در ساختار قدرت و مدیریت (چه دولتی و چه خصوصی) جایگاه تصمیمگیری و نفوذ دارند؛ از مدیران ارشد و قانونگذاران گرفته تا افراد ذینفوذ در شبکههای اقتصادی. فساد یقه سفید به طور سنتی شامل جرایم غیرخشونتآمیزی، چون اختلاس، ارتشاء، پولشویی و کلاهبرداری است. اما فراتر از تعریف جنایی، ذهنیت یقه سفیدی است که بستر را برای فساد آماده میکند. این ذهنیت شامل قانونگذاری رانتی، ایجاد ساختارهای اداری پیچیده و غیرشفاف برای پنهانسازی فرآیندهای مالی و سوءاستفاده از قدرت تصمیمگیری برای تخصیص منابع دولتی یا ایجاد امتیازات نظیر سیمکارت سفید، نه بر اساس شایستگی، بلکه بر اساس ارتباطات یا منافع شخصی است. سیمکارت سفید تنها یک سهمیه کوچک از امتیازات بود که توسط یقه سفیدها – همان مدیرانی که در موقعیتهای حساس قرار دارند – طراحی و توزیع شد. این مدیران هستند که تصمیم میگیرند چه کسی لایق اینترنت آزاد باشد، چه کسی زمین دولتی ارزان دریافت کند، و چه کسی از یک پروژه بزرگ انحصاری سود ببرد.
اگر جامعه تنها بر سر موضوعاتی، چون "سیمکارتهای سفید" متوقف شود، در واقع صرفاً با شاخ و برگهای یک درخت پوسیده مبارزه کرده است. مبارزه واقعی با فساد، مستلزم حمله به ریشهها و سیستم یقه سفیدی است که این امتیازات را خلق میکند. این مبارزه نیازمند شفافیت کامل در تمام فرآیندهای تصمیمگیری و تخصیص منابع، پاسخگویی سریع و بدون تبعیض مدیران ارشد در قبال تخلفات و استقلال نهادهای نظارتی و قضایی برای برخورد با افراد صاحب قدرت و نفوذ است. تا زمانی که ساختار تصمیمگیرنده، زمینه را برای خلق رانتهایی نظیر "سیمکارت سفید" فراهم میکند، این پدیده تحت عناوین جدید باز هم تکرار خواهد شد. پاکسازی در عمق، یعنی نظارت بر یقه سفیدها، تنها راه خشکاندن سرچشمه فساد است.
نویسنده: حسام سعیدی
انتهای پیام
