توسعه روستایی، گامی بلند در مهار مهاجرت و کنترل جمعیت کلانشهرها
به گزارش برنا از مرکزی، پدیده مهاجرت گسترده از روستاها و شهرهای کوچک به کلانشهرها، به یکی از چالشهای عمده اجتماعی و اقتصادی کشور تبدیل شده است. تحلیل دادههای موجود نشان میدهد این جابجاییها فشار فزایندهای بر زیرساختهای کلانشهرها وارد میکند. در مقابل، چشمانداز "مهاجرت معکوس" و احیای روستاها در گرو اجرای سیاستهای هدفمند اشتغالزایی، توسعه خدمات و بهبود کیفیت زندگی است.
راهبرد جامع: از اشتغال تا خدمات
مقابله با مهاجرت روستایی نیازمند راهبردی جامع است که فراتر از اقتصاد صرف،کیفیت زندگی را به طور همهجانبه ارتقا دهد. در این راستا، توسعه صنایع دستی، گردشگری روستایی (بومگردی)، کشاورزی نوین و صنایع کوچک مقیاس و وابسته به منابع محلی به عنوان موتورهای محرک اشتغال پایدار شناسایی شدهاند. حمایت از این بخشها از طریق اعطای تسهیلات ارزانقیمت با دورههای تنفس مناسب و همچنین اهدای کمکهای مالی بلاعوض یا مشارکت در سرمایه گذاری به ویژه برای کسبوکارهای نوپا و جوانان روستایی، میتواند ریسک شروع فعالیت را کاهش دهد و انگیزه ماندگاری و سرمایهگذاری را افزایش دهد.
تضمین بازار فروش و درآمد پایدار
یکی از نواقص اصلی در بخش کشاورزی و دامپروری سنتی،نوسان قیمت و عدم اطمینان از فروش محصول است. برای رفع این مشکل و ایجاد انگیزه برای جوانان، اجرای سیستم پیشخرید محصولات کشاورزی و دامپروری توسط نهادهای دولتی، تعاونیها و شرکتهای خصوصی ضروری است. در این مدل، با عقد قراردادهای تضمینشده قبل از فصل کشت یا پرورش، درآمد کشاورز و دامدار تامین میشود و دغدغه بازاریابی از بین میرود. ایجاد بازارهای محلی الکترونیک و پلتفرمهای مستقیم فروش محصول روستایی به مصرفکننده شهری نیز میتواند حاشیه سود را برای تولیدکننده افزایش داده و درآمد کافی و پایدار را تضمین کند.
توسعه کشاورزی مدرن و سازگار با کمآبی
با توجه به چالش خشکسالی و محدودیت منابع آبی،الگوی کشاورزی نیازمند تحول بنیادین است. توسعه کشاورزی صنعتی و مدرن با محوریت آبیاری نوین، مکانیزاسیون و مدیریت علمی مزرعه، بهرهوری را افزایش و مصرف آب را کاهش میدهد. در این زمینه، گسترش کشت گلخانهای به عنوان یک راهبرد کلیدی شناخته میشود. گلخانهها با قابلیت کنترل دما و رطوبت، امکان کشت متراکم و چندین بار در سال را فراهم کرده و مصرف آب را تا حد چشمگیری (گاه تا ۹۰ درصد) نسبت به کشت فضای باز کاهش میدهند. توسعه این واحدها با ارائه تسهیلات ویژه، آموزش و انتقال فناوریهای جدید، میتواند اشتغال با ارزش افزوده بالا در روستاها ایجاد کند. همچنین، ترویج کشت محصولات کمآببر و باارزش و استفاده از روشهای نوین مانند کشت هیدروپونیک از دیگر راهکارهای انطباق با شرایط اقلیمی فعلی است.
توسعه خدمات درمانی و رفاهی مشترک؛ راهکاری برای مناطق کمجمعیت
یکی از چالشهای عمده در ارائه خدمات درمانی در روستاهای کمجمعیت،پراکندگی و کوچک بودن جامعه هدف است که توجیه اقتصادی برای استقرار کامل و دائم کادر درمانی را با مشکل مواجه میسازد. برای حل این معضل و بهرهگیری بهینه از منابع، ایجاد مراکز درمانی و رفاهی مشترک برای چند روستای مجاور میتواند راهکاری اثربخش باشد. در این مدل، به جای تلاش برای ایجاد مرکز بهداشت یا خانه سلامت مجزا در هر روستای کمجمعیت، یک مرکز درمانی نسبتاً مجهز در نقطهای مرکزی و قابل دسترس برای سه یا چهار روستای همجوار احداث میشود.
این مرکز مشترک میتواند میزبان پزشک، پرستار و بهورز به صورت تماموقت یا نیمهوقت باشد و خدمات پایه مانند ویزیت عمومی، ارائه کمکهای اولیه، پایش سلامت مادران و کودکان، واکسیناسیون و آموزشهای بهداشتی را به تمام ساکنان آن روستاها ارائه دهد. همچنین، این مرکز میتواند با یک داروخانه کوچک، واحد دندانپزشکی سیار در بازههای زمانی مشخص، و حتی امکانات اولیه رفاهی تکمیل شود تا نیازهای اساسی ساکنان منطقه را در یک مکان متمرکز برطرف کند.
مزایای این راهکار عبارتند از :
جبران کمبود نیروی انسانی: تمرکز نیروهای درمانی در یک مرکز واحد، از پراکندگی بیثمر آنان جلوگیری کرده و خدمترسانی را کارآمدتر میکند.
صرفهجویی اقتصادی: هزینههای ساخت، تجهیز و نگهداری یک مرکز نسبت به چندین مرکز کوچک به مراتب کمتر است.
توجیهپذیری جذب نیرو: حضور در یک مرکز بهتر تجهیزشده که جمعیت تحت پوشش بیشتری دارد، برای کادر درمانی جذابتر است.
ارتقای کیفیت خدمات: امکان استقرار تجهیزات بهتر و ارائه خدمات متنوعتر در یک مرکز متمرکز فراهم میشود.
کاهش هزینه و زمان دسترسی: با ایجاد این مرکز در مکانی مرکزی و تقویت سرویسهای ایاب و ذهاب محلی (مانند آمبولانس یا خودروهای خدماترسان)، دسترسی روستاییان به خدمات ضروری بهبود مییابد.
اجرای این طرح نیازمند هماهنگی بین دهیاریهای روستاهای هدف، استقرار زیرساخت ارتباطی مناسب مانند جادههای دسترسی و همچنین پوشش تلفن همراه و اینترنت در آن منطقه است. این مدل، گامی عملی به سمت تحقق شعار "مرکز درمانی در دسترس برای هر روستایی" است و میتواند سهم بسزایی در افزایش رضایت از زندگی و کاهش انگیزه مهاجرت به دلیل کمبود خدمات اولیه داشته باشد.
تقویت زیرساختهای حیاتی و خدمات رفاهی
توسعه اقتصادی بدون ارتقای سطح خدمات ضروری،تاثیر ماندگاری نخواهد داشت. یکی از ارکان اصلی جلوگیری از مهاجرت و ترغیب به بازگشت، تقویت قابل توجه خدمات بهداشتی، درمانی و امدادی در مناطق روستایی است. نوسازی و تجهیز مراکز بهداشتی و خانههای سلامت، ایجاد یا تقویت مراکز درمانی قابل دسترس، استقرار پایگاههای اورژانس ۱۱۵ و نیز ایستگاههای اطفای حریق (آتشنشانی) در مراکز روستایی یا شهرهای کوچک، احساس امنیت و رفاه ساکنان را به طور چشمگیری بهبود میبخشد. دسترسی به این خدمات، که از دغدغههای اصلی خانوادههاست، به طور مستقیم بر تصمیم برای ماندن در روستا یا بازگشت به آن تاثیر میگذارد.
تکمیل زنجیره توسعه؛ از جاده تا اینترنت
شواهد نشان میدهد در مناطقی که توسعه زیرساختها شتاب گرفته،روند مهاجرت معکوس نیز آغاز شده است. تکمیل شبکه ارتباطی، جادههای ایمن، دسترسی به آب شرب پایدار، برق مطمئن و پوشش باکیفیت اینترنت، نه تنها زندگی را آسانتر میکند، بلکه بستر ضروری برای ایجاد و توسعه کسبوکارهای مدرن، بازار یابی محصولات روستایی و دسترسی به آموزش از راه دور را فراهم میآورد. این اقدامات در کنار توسعه خدمات بهداشتی و امدادی، "دافعه" زندگی روستایی را کاهش و "جاذبه" آن را چند برابر میکند.
جمعبندی و سیاستهای پیشنهادی
مهار چالش مهاجرت و کنترل جمعیت کلانشهرها مستلزم نگاهی همهجانبه و اجرای همزمان چند سیاست کلان است:
اشتغالزایی هدفمند: حمایت مالی و اعتباری از کسبوکارهای بومی از طریق تسهیلات با کارمزد کم و دوره تنفس و کمکهای مالی مشروط.
تضمین درآمد کشاورزان: استقرار نظام پیشخرید تضمینی محصولات و توسعه بازارهای فروش مستقیم.
تحول الگوی کشت: تسریع در توسعه کشاورزی صنعتی، مدرن و گلخانهای سازگار با کمآبی با حمایت همهجانبه.
ارائه خدمات درمانی بهینه: ایجاد مراکز درمانی-رفاهی مشترک برای روستاهای کمجمعیت مجاور به عنوان راهکاری عملی و اقتصادی.
تضمین دسترسی به خدمات پایه: توسعه کمی و کیفی مراکز بهداشتی، درمانی، اورژانس و آتشنشانی.
تکمیل زیرساختهای نرم و سخت: از اینترنت پرسرعت تا شبکه راههای ارتباطی.
اجرای سیاستهای تشویقی سکونتی: برای خانوارهایی که تمایل به بازگشت یا ماندن در روستا دارند.
تحقق این راهکارهای یکپارچه، علاوه بر کاهش فشار بر کلانشهرها، منجر به احیای حیات روستاها، توزیع عادلانهتر جمعیت و در نهایت توسعه متوازن و پایدار ملی خواهد شد.
