قزل آلای نهاوند زیر فشار کم‌آبی، آلودگی و بلاتکلیفی مجوزها

به گزارش برنا؛ شهرستان نهاوند، با میراث غنی از چشمه‌ساران جاری و سفره‌های آب زیرزمینی پرآب، همچون نگینی فیروزه‌ای در دامنه‌های زاگرس می‌درخشد و این موهبت طبیعی، بستری بی‌بدیل برای شکوفایی صنعت پرورش ماهی قزل‌آلا فراهم کرده است؛ صنعتی که نه تنها تامین‌کننده‌ بخشی از نیاز پروتئینی کشور است، بلکه هویت اقتصادی منطقه را نیز شکل داده است. با این حال، شکوه این صنعت حیاتی امروز در برابر چالش‌های چندوجهی، نیازمند نگاهی حکیمانه و مدیریتی هوشمندانه است.

در مزارع سنتی منطقه، وابستگی کامل به جریان طبیعی آب، شمشیر دولبه‌ای است که در دوران وفور آب، مایه حیات و در دوران خشکسالی، عامل تهدید محسوب می‌شود، کاهش محسوس دبی منابع آب سطحی و زیرزمینی، ضربان صنعت را کند کرده و این کاهش کیفیت زیستگاه ماهی را متاثر می‌سازد.

صنعت پرورش قزل‌آلای نهاوند، با تکیه بر موهبت آب و استعداد انسانی، پتانسیل تبدیل شدن به یک مدل پایدار در سطح ملی را دارد ، با این حال، عبور از چالش‌های کنونی مستلزم گذار از مدیریت سنتی به مدیریت مبتنی بر داده و پایداری محیط زیستی است. تأمین آب، بهداشت پیشگیرانه، و بهینه‌سازی ژنتیک، سه محور اصلی هستند که توجه و سرمایه‌گذاری فوری را می‌طلبد تا چشمه‌های حیات این صنعت، همچنان جاری و پربرکت باقی بمانند.

داستان تلاش و بلاتکلیفی یک پیشگام شیلات در نهاوند

یکی از تولیدکنندگان شیلات نهاوند که از پیشگامان توسعه صنعت پرورش ماهی در استان همدان است از مسیر پرفراز و نشیب توسعه مزارع خود و چالش‌های بزرگ پیش روی تولیدکنندگان غرب کشور می گوید.

ابراهیم امیری که فعالیت حرفه‌ای خود را در حوزه شیلات از سال ۱۳۷۷ با اخذ پروانه تأسیس ۱۲ تنی در روستای بابا رستم شهرستان نهاوند آغاز کرده، می گوید: پس از به بهره‌برداری رسیدن اولین مجموعه در سال ۱۳۷۹، مسیر توسعه با سرمایه شخصی به انجام رسید و امروز، این تلاش منجر به ایجاد ۲ مجموعه ۱۰۰ تنی شده است.

وی با اشاره به اجرای طرح توسعه این واحد عنوان کرد: توسعه یک مجموعه از ظرفیت ۱۰۰ تن به ۸۰۰ تن تولید ماهی با پتانسیل افزایش تولیدی بوده که با وجود گرفتن همه استعلامات از ادارات مرتبط، در مرحله نهایی به دلیل مخالفت امور آب منطقه‌ای متوقف مانده است.

این تولیدکننده در تشریح علت بلاتکلیفی مجوز ۸۰۰ تنی خود توضیح داد: در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، سیل، خسارتی بالغ بر ۶۰۰ میلیارد ریال به مجموعه وارد کرد و با وجود بیمه بودن مجموعه، متأسفانه شرکت بیمه زیر بار نرفت و کل خسارت بر مزرعه وارد شد.

امیری ادامه داد: برای پیشگیری از تکرار این حادثه، اقدام به حصارکشی و دیوارکشی کردم که اکنون امور آب به دلیل قرارگیری در حریم و بستر رودخانه، با این اقدام مخالفت کرده و صدور پروانه را متوقف نگه داشته است.

وی که یکی از تولیدکنندگان موفق عرصه شیلات قطب شیلات غیر ساحلی کشور است، ادامه داد: با وجود این موانع، مجموعه فعال در سال گذشته ۲ هزار و ۴۱۸ تن ماهی تولید کرده و موفق به صادرات این محصول به بازارهای روسیه، آذربایجان، امارات و ارمنستان شده که نشان‌دهنده نقش مهم این واحد در ارزآوری منطقه‌ای است.

امیری اظهار کرد: فعالیت‌های این مجموعه و شرکت‌های زیرپوشش، به طور مستقیم و غیرمستقیم برای ۷۰ تا ۸۰ نفر اشتغال‌زایی ایجاد کرده که شامل حدود ۴۴ کارگر بیمه‌شده تامین اجتماعی دارد.

وی ادامه داد: بلاتکلیفی مجوز توسعه، تنها مشکل این فعال نیست؛ بلکه اکثریت قریب به اتفاق مزارع استان درگیر عدم تمدید پروانه به دلیل همین محدودیت‌های حریم و بستر امور آب هستند.

وی که خود دانش آموخته رشته شیلات است، عنوان کرد: با وجود موافقت اولیه امور آب در ستاد استانی در دولت گذشته، با تغییر رییس امور آب، روند متوقف شده است.

امیری تأکید کرد: تولیدکنندگان، به خصوص در حوزه آبزی‌پروری، ارزآور و مولد اشتغال هستند و رفع این چالش اداری و اخذ مجوز توسعه ۸۰۰ تنی، نه تنها برای مجموعه ما، بلکه برای پایداری و رونق صنعت شیلات در کل منطقه غرب کشور حیاتی است.

راه‌اندازی خط تولید خوراک ماهی اکسترود در نهاوند؛ تولید ۱۵۰ هزار تنی در انتظار تامین نهاده‌ها

یکی از تولیدکنندگان خوراک ماهی نیز گفت: با تلاش بخش خصوصی و تکمیل زنجیره ارزش تولید در شهرستان نهاوند، کارخانه تولید خوراک پرورش ماهی با تکنولوژی اکسترود راه‌اندازی شده است، اما تولید انبوه و خدمت‌رسانی به آبزی‌پروران منوط به تامین به موقع مواد اولیه مورد نیاز است.

محمد بهزادی، عنوان کرد: ظرفیت اسمی کامل این مجموعه در یک شیفت کاری به ۱۵۰ هزار تن انواع خوراک دام، طیور و آبزیان می‌رسد که از این میزان، حدود ۳۰ هزار تن به خوراک آبزیان اختصاص دارد.

وی با اشاره به آمادگی کامل خط تولید اکسترود برای شروع به کار، تأکید کرد که چالش اصلی در حال حاضر تأمین نهاده‌های اولیه است.

بهزادی ابراز امیدواری کرد با حمایت مسئولان، این مشکل برطرف شده و خط تولید با ظرفیت کامل وارد مدار شود تا نیاز پرورش‌دهندگان ماهی منطقه تأمین گردد.

این تولید کننده خوراک آبزیان همچنین به تکمیل چرخه ارزش تولید و توزیع در شهرستان نهاوند اشاره کرد و گفت: از مرحله تخم چشم زده تا صادرات ماهی، نمایندگی خوراک، کارخانه خوراک و کارخانه فرآوری، تمامی مراحل در این شهرستان تکمیل شده است و امیدواریم با همت مسوولان، این چرخه به طور کامل فعال شود.

وی در ادامه به وضعیت یکی از مزارع نمونه منطقه اشاره کرد که با وجود ظرفیت اسمی ۸۰۰ تا ۹۰۰ تنی، توانسته است با ترویج و تجهیزات کمک آبزی، پارسال ۱۲۰ تن ماهی تولید کند.

این تولید کننده خوراک اظهارکرد: خط اکسترود با ظرفیت ۳۰ هزار تن برای خوراک قزل‌آلا و میگو تست شده و آماده تولید است و اگر مسوولان در خصوص تأمین نهاده‌ها مساعدت کنند، ما می‌توانیم به طور کامل پاسخگوی نیاز آبزی‌پروران شهرستان نهاوند و مناطق اطراف باشیم.

ظرفیت عظیم معطل مانده در قزل دانش

مدیرعامل شرکت قزل دانش نهاوند نیز گفت: شرکت قزل دانش دارای ظرفیت و مجوز تولید سالانه ۲۰۰ میلیون تخم چشم‌زده، ۸۰ میلیون قطعه بچه‌ماهی و هزار تن ماهی پرورشی را دارد.

محمدجواد سیف با بیان اینکه با وجود این ظرفیت بالا، در حال حاضر تنها پنج درصد از توان تولیدی شرکت فعال است، اظهار کرد: از سال ۱۳۹۳ تاکنون وضعیت تولید به همین شکل بوده است؛ زیرا ویروس VHS وارد کشور شد و در همان سال حدود ۷۵ هزار مولد این واحد را از بین برد.

وی افزود: این اتفاق در حالی رخ داد که شرکت قزل دانش تولیدکننده اصلی مولد در کشور بود و ۴۰ درصد تخم چشم زده کشور در این واحد تولید می شد.

مدیرعامل شرکت قزل دانش نهاوند ادامه داد: در حال حاضر منبع آب مجموعه از سراب نهاوند تأمین می‌شود، اما متأسفانه با تغییر کاربری در بالادست رودخانه به مقاصد گردشگری، کیفیت آب کاهش یافته و آلوده شده است.

وی اظهار کرد: چند سال قبل مصوب شده بود که ۲۰۰ میلیارد ریال وام بلاعوض برای فعال شدن این واحد پرداخت شود اما تاکنون انجام نشده است.

تهدید فاضلاب روستایی برای تولیدات شیلات نهاوند

مدیر شیلات شهرستان نهاوند از خطر جدی ورود فاضلاب روستایی به رودخانه‌های منطقه و تأثیر منفی آن بر فعالیت‌های آبزی‌پروری خبر داد.

به گفته‌ مصطفی کزازی، طی چند سال اخیر فاضلاب روستاهای وراینه و حیدر به‌صورت مستقیم وارد رودخانه می‌شود و این موضوع سبب آلودگی شدید منابع آبی شده است؛ به‌گونه‌ای که در هر ۱۰۰ میلی‌لیتر از آب رودخانه حدود ۷۰۰ تا ۷۵۰ باکتری شناسایی می‌شود.

وی اظهار کرد: این سطح از آلودگی، علاوه بر تهدید سلامت ساکنان منطقه، تولیدات شیلاتی را نیز در معرض خطر جدی قرار داده است و اقتصاد این منطقه که به عنوان یکی از قطب‌های آبزی‌پروری استان، با چالش روبه‌رو کرده است.

مدیر شیلات در بازدید از شرکت «قزل‌دانش» نهاوند گفت: این مجموعه ظرفیت تولید سالانه هزار تن ماهی پرورشی و ۲۸۰ میلیون قطعه بچه‌ماهی را دارد که در صورت رسیدن به پیک تولید، می‌تواند برای ۴۰ نفر به صورت مستقیم و حدود ۲۵۰ نفر به شکل غیرمستقیم اشتغال‌زایی ایجاد کند.

احیای قزل دانش پس از ۹ سال رکود

وی با اشاره به سوابق شرکت افزود: متأسفانه این مجموعه از سال ۱۳۹۴ بر اثر بیماری ویروسی دچار خسارت شدید شد، اما پس از ۹ سال راکد بودن، فعالیت آن مجدد احیا شده و اکنون برای ادامه‌ کار، نیازمند حمایت و اجرای طرح کانال‌کشی از سراب تا مزرعه است تا آب سالم و پایدار برای تولید فراهم شود.

کزازی با بیان اینکه زمانی که ویروس وارد مزرعه قزل دانش شد، کل تولید از بین رفت و واحدها زمین‌گیر شدند، اظهار کرد: در حال حاضر، بالادست رودخانه گاماسیاب محلی برای تفریح احداث شده که فعالیت‌های انسانی در آنجا باعث بازگشت آلودگی به پایین‌دست می‌شود.

وی اضافه کرد: با وجود استفاده از تجهیزات اوزون‌زنی و یووی، این سیستم‌ها نمی‌توانند ویروس‌های داخل بدن ماهی را به‌طور کامل از بین ببرند و تنها راه‌حل، کانال‌کشی سه کیلومتری از منبع اصلی آب تا مزرعه است تا آب دهی ایمن و پایدار تضمین شود.

کزازی همچنین از نبود حمایت مالی گلایه کرد و گفت: در سه سال گذشته نتوانستیم هیچ‌گونه تسهیلاتی برای فعالان این بخش دریافت کنیم و بارها مکاتبه با وزارتخانه و اداره محیط‌زیست صورت گرفته اما اقدامی جدی مشاهده نشده است.

مدیرشیلات شهرستان نهاوند افزود: ادامه‌ این وضعیت می‌تواند سلامت انسان‌ها و زیست‌بوم منطقه را تهدید کند و اگر عملیات کانال‌کشی و لوله‌گذاری سریع‌تر انجام شود، امکان از سرگیری کامل تولید و اشتغال در این واحدها وجود خواهد داشت و می‌توان امید داشت که صنعت شیلات نهاوند دوباره به روزهای اوج خود بازگردد.

نهاوند تامین کننده ۴۰ درصد نیاز تخم ماهی کشور

کزازی، در تشریح جایگاه منحصربه‌فرد این شهرستان در زنجیره ملی آبزی‌پروری، اظهار کرد: نهاوند با تکیه بر منابع آبی غنی خود، در آستانه تبدیل شدن به قطب شیلات غیرساحلی ایران است.

رییس شیلات نهاوند تصریح کرد: ظرفیت بالقوه این شهرستان به قدری بالاست که می‌تواند مانع از واردات ۴۰ درصد تخم چشم‌زده خارجی به کشور شود و در عین حال، ۲۵ درصد نیاز ملی به بچه‌ماهی قزل‌آلا را برآورده سازد و این اعداد، نقش استراتژیک نهاوند در خودکفایی آبزی‌پروری کشور را نمایان می‌سازد.

وی گفت: در حال حاضر، ۷۰ مزرعه فعال در کنار ۱۵ مزرعه دومنظوره در شهرستان فعال هستند که این مزارع در مجموع با ظرفیت اسمی چهار هزار تن، سال گذشته موفق به تولید سه هزار و ۲۰۰ تن آبزی شدند و بیش از ۷۰ درصد از کل آبزیان تولیدی استان را به خود اختصاص داده‌اند.

کزازی با تاکید بر بخش تکثیر، از مرکز تکثیر و پرورش ماهی قزل دانش به‌عنوان بزرگ‌ترین مزرعه استراتژیک اصلاح‌نژاد در غرب کشور نام برد که ظرفیتی معادل یک‌هزار تن پرورش و تکثیر سالانه ۲۸۰ میلیون قطعه ماهی را داراست.

صنعت قزل‌آلا در نهاوند، امروز در نقطه‌ای حساس میان رونق بالقوه و توقف اداری ایستاده است. اگر حمایت‌های تسهیلاتی و سیاست‌های آب‌محور به‌درستی اجرا شوند، این شهرستان می‌تواند با تأمین ۲۵ درصد نیاز ملی بچه‌ماهی و کاهش ۴۰ درصدی واردات تخم چشم‌زده، به قطب اصلی شیلات غیرساحلی کشور بدل شود.

بنابراین، تداوم حیات این صنعت در گرو مدیریت یکپارچه منابع آب، بازنگری در سیاست‌های مجوزدهی و سرمایه‌گذاری در تکنولوژی اکسترود است.

آینده شیلات نهاوند نه در دست رودخانه‌ها، بلکه در تصمیم‌هایی است که مسیر آب و تولید را با هم هماهنگ می‌کنند تا دوباره این منطقه صدای خروش قزل‌آلاها را در آب‌های زلال خود بشنود.