زخمهای ماندگار جنگ غزه/ پژوهشگران: تروما از بمباران عبور میکند و به دیانای میرسد
به گزارش برنا، بر اساس مقالهای از یک تیم بینالمللی پژوهشگران با عنوان «نشانهای اپیژنتیکیِ مواجهه میاننسلی با خشونت در سه نسل از پناهندگان سوری»، تروما میتواند ژنوم ما را «ویرایش» کند و نحوه سازگاری بدن با محیط را تغییر دهد. پژوهشگران هشدار میدهند زنان باردار غزه ممکن است نشانههای ژنتیکیِ ناشی از استرس را به نوزادان خود منتقل کنند و این امر، سلامت نسلهای آینده را شکل دهد.
با نگاهی به چشمانداز غزه پس از دو سال بمباران اسرائیل، آشکار است که ویرانیهای واردشده به این باریکه فلسطینی، دههها زمان برای ترمیم نیاز دارد. زخمهایی که غیرنظامیان، چه در جسم و چه در روان، متحمل شدهاند، نیز عمری با آنان خواهد ماند.
اما پژوهشهای جدید نشان میدهد که آثار این جنگ، ممکن است حتی به نسلهایی برسد که هنوز به دنیا نیامدهاند؛ بهگونهای که تروما و خشونت، خود دیانای ساکنان غزه را شکل دهد و ردپایی ژنتیکی بر پیکر ملت فلسطین بر جا بگذارد.
«رانا دجانی»، استاد ژنتیک و زیستشناسی مولکولی دانشگاه هاشمیه اردن و سرپرست این پژوهش، به عربنیوز گفت:«معمولاً میدانیم که نشانهای اپیژنتیکی در هر نسل پاک میشوند.اما آنچه ما یافتیم این بود که ۱۴ ناحیه از ژنوم، در نتیجه مواجهه یک مادربزرگ با خشونت، دستخوش تغییر شده و این تغییرات به نوههای او منتقل شده است؛ نوههایی که خود هرگز خشونتی را تجربه نکردهاند.»
اپیژنتیک را میتوان به کلید برق ژنها تشبیه کرد؛ در حالی که دیانای مانند یک دفترچه راهنمای بزرگ عمل میکند. اگر هر ژن را یک لامپ تصور کنیم، اپیژنتیک خودِ لامپها را عوض نمیکند، بلکه تعیین میکند کدامیک روشن یا خاموش شود.
دجانی توضیح میدهد که حتی اگر کودکی مستقیماً در معرض جنگ قرار نگرفته باشد، آثار خشونت نسلهای پیشین میتواند همچنان در کد ژنتیکی او باقی بماند و بر نحوه واکنش بدنش به محیط تأثیر بگذارد؛ یعنی تعیین کند کدام ژنها در برابر محرکهای مختلف فعال یا غیرفعال شوند. این بدان معناست که نوههای کسانی که جنگ را تجربه کردهاند، ممکن است در معرض همان آسیبپذیریهایی قرار گیرند که فردِ مستقیماً آسیبدیده در طول زندگی خود با آن روبهرو بوده است. دجانی میگوید:«ما دریافتیم که در زنانی که مستقیماً در معرض خشونت قرار گرفتهاند، ۲۱ ناحیه از ژنوم دچار تغییرات اپیژنتیکی شده است.ما هنوز نتوانستهایم این تغییرات را به پیامدهای مشخص سلامتی پیوند دهیم، اما از پژوهشهای دیگر میدانیم که مواجهه با تروما میتواند پیامدهایی در سلامت روان، بیماریهای قلبی، دیابت یا حتی سرطان داشته باشد.این یافتهها به ما کمک میکند بفهمیم نسلکشی در غزه چه تأثیری میتواند داشته باشد.»
جنگ غزه پس از حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد؛ در پی آن، حملات اسرائیل به غزه، بنا بر اعلام مقامات محلی بهداشت، دستکم ۶۷ هزار کشته برجای گذاشت. محاصره کمکهای بشردوستانه به غزه، به بروز شرایط قحطی در بخشهایی از این منطقه انجامید و اتهام استفاده از گرسنگی بهعنوان سلاح جنگی، موجی از اتهامات نسلکشی را به دنبال داشت؛ اتهاماتی که اسرائیل قاطعانه آنها را رد میکند.
با وجود آتشبس شکنندهای که از ۱۰ اکتبر برقرار شد و اجازه ورود کمکها را داد، خشونت همچنان ادامه دارد، زیرساختها ویراناند و دستکم ۹۰ درصد جمعیت غزه آواره شدهاند.
کانی مولیگان، استاد انسانشناسی دانشگاه فلوریدا که در این پژوهش با دجانی همکاری داشته، میگوید هم تروماهای جسمی و هم روانی میتوانند به شکلگیری نشانهای اپیژنتیکی منجر شوند. او توضیح میدهد که نوع آسیب میتواند تفاوتهایی در این نشانها ایجاد کند، هرچند این تفاوتها هنوز بهطور دقیق نقشهبرداری نشدهاند. مولیگان، که تمرکز پژوهشهایش بیشتر بر استرس روانی است، معتقد است عوامل فشار جسمی نیز به احتمال زیاد اثرگذارند. او به عربنیوز گفت:«قرار گرفتن در معرض سموم محیطی، تأثیراتی مشابه اما متمایز- از جمله نشانهای اپیژنتیکی - نسبت به استرس روانی-اجتماعی دارد.»
به گفته او، کشف «تکاندهنده» انتقال نسلیِ تغییرات اپیژنتیکی، میتواند گفتوگوها درباره بازسازی و توانبخشی را دگرگون کند و آغاز درک تازهای از تروما باشد.«استرس روانی اغلب سادهانگارانه کنار گذاشته میشود؛ میگویند فقط استرس است، رد میشود. اما یافتههای جدید نشان میدهد که نمیتوان بهسادگی از آن عبور کرد. اکنون با افرادی روبهرو هستیم که حتی آن رویداد را تجربه نکردهاند، اما امضای مولکولی آن در بدنشان باقی مانده است. پرسش این است که آنها چگونه میتوانند از آن عبور کنند، وقتی چیزی در ژنهایشان ثبت شده؟ اگر بتوانیم این پدیده را بهتر بفهمیم، شاید بتوانیم بهتر به انسانها کمک کنیم.»
«ساعت اپیژنتیکی» روشی برای تخمین سن زیستی انسان است؛ نه بر اساس سالهای عمر، بلکه با بررسی تغییرات شیمیایی خاص در دیانای. این ساعت مانند کرنومتری زیستی عمل میکند که سرعت پیری سلولی بدن را - تحت تأثیر محیط، سبک زندگی، سلامت عمومی و میزان استرس - اندازه میگیرد.این پژوهش نشان داد که تروما باعث افزایش قابل توجه «پیری اپیژنتیکی» در جنینها میشود؛ اثری که پیامدهای «عمیق» سلامتی برای کودکان دارد.
دجانی میگوید:«زنانی که در دوران بارداری مستقیماً در معرض تروما بودند، خودشان دچار پیری تسریعشده نشدند؛ نوههایشان هم همینطور. اما کودکانی که از آن مادران به دنیا آمدند، دچار این پدیده شدند.این نشان میدهد که جنین در رحم، بهشدت حساس است؛ مرحلهای که سلولها بهسرعت تقسیم میشوند و به هر آنچه مادر تجربه میکند واکنش نشان میدهند.حالا تصور کنید هزاران زن باردار در غزه طی دو سال گذشته چه شرایطی را از سر گذراندهاند؛ این چه معنایی برای نسلی دارد که از دل آن رنجها زاده میشود؟»
مطالعهای دیگر نیز نشان داده که تروما در مناطق جنگی، تأثیر قابل توجهی بر رشد کودکان دارد.کودکان سوری آواره در لبنان که جنگ را تجربه کردهاند، نشانههایی از کندی یا توقف در روند معمول پیری زیستی از خود نشان دادهاند. مایکل پلاس، استاد روانشناسی رشد دانشگاه ساری بریتانیا، میگوید:«آنچه یافتیم این بود که سن زیستی کودکانی که جنگ را تجربه کرده بودند، اندکی از سن تقویمیشان عقبتر بود.این برخلاف انتظار ما بود؛ چراکه در بزرگسالان، استرس معمولاً باعث پیری سریعتر میشود.اما در کودکانی که هنوز در حال رشد هستند، به نظر میرسد جنگ این رشد را متوقف یا کند میکند.»
پلاس تأکید میکند که برای اثبات کامل این ارتباط به پژوهشهای بیشتری نیاز است، اما تغییرات ژنتیکی در دورههای رشد، حساستر و عمیقتر به نظر میرسند. با توجه به جوان بودن جمعیت غزه، پیامدهای این جنگ میتواند بسیار گسترده باشد. با وجود همه این یافتهها، مولیگان همچنان خوشبین است که تغییرات اپیژنتیکی ناشی از تروما، قابل اصلاحاند.«اگر این تغییرات میتوانند در اثر مواجهه منفی ایجاد شوند، منطقی است که با مواجهه مثبت یا مداخلههای اصلاحی هم تغییر کنند. فقط باید بفهمیم آن مداخلات چه هستند.» اما از نگاه دجانی، پاسخ این بحران پیچیده، بیش از آنکه در آزمایشگاهها باشد، در سنتهای انسانی نهفته است.او میگوید:«ما بهعنوان یک گونه، نه فقط بهخاطر هوشمان، بلکه به سه دلیل زنده ماندهایم: اختیار و توان سازگاری و مقاومت؛ اجتماعی بودن و تکیه بر یکدیگر؛ و ایمان.» او بسیاری از راهحلهای «خیرخواهانه» نهادهای غربی را رد میکند و معتقد است که این مسائل، پاسخهایی جمعی و معنوی میطلبد.«علم و جامعه جهانی، با نوعی عقیمسازی معنوی، یکی از ویژگیهایی را از ما گرفتهاند که بقایمان را تضمین کرده بود.» به باور او، راهحلهای آینده برای غزه باید از دل خود مردم غزه بجوشد؛ راهحلهایی که آنان را صرفا قربانی نبیند، بلکه امکان التیام، بازیابی و ایستادن دوباره را به شکلی طبیعی و مستقل به آنان بدهد.
انتهای پیام/
