برگزاری نشست «روزنامه‌نگار در زوم»/ خبرنگار پیشکسوت شیراز نقد شد

فرزاد صدری با یادآوری اینکه طی این سال‌ها کمتر از برگزاری سلسله‌ نشست‌های نقد روزنامه‌نگاران و خبرنگاران در کشور شنیده یا خوانده است، گفت: بارها نقد شعر و داستان دیده‌ام و خوانده‌ام، بارها نقد رفتارهای مختلف سیاسی و فرهنگی را در سطوح مختلف تجربه کرده‌ام اما جایی نشنیده و نخوانده‌ام که نشست‌های نقد روزنامه‌نگاران برگزار شود.

صدری با تاکید براینکه برپایی چنین نشست‌هایی در نوع خود کم‌نظیر است، گفت: البته این فضا را مرهون همراهی مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس می‌دانم، اما در تعجب هستم که چرا تا کنون روزنامه‌نگاران و خبرنگاران از آن استقبال نکرده‌اند.

وی ادامه داد: خبرنگاران و عکاسان در روز جلسات مختلف را پوشش می‌دهند، جا دارد صنوف و سازمان‌هایی که خبرنگان مدام اخبار و گزارش‌های آنان را تهیه و منتشر می‌کنند، حداقل نماینده‌ای دراین جلسه‌ها داشته باشند، کاش این دوستان هم ماهیانه یک ساعت را به حضور در چنین جلساتی اختصاص می دادند.

صدری در ادامه با اشاره به تعریف گزارش، به بررسی کلی آثار علی‌محمد پشوتن پرداخت و گفت: پشوتن آنچه را می‌بیند و می‌شنود‌، هنرمندانه بازسازی می‌کند و به واقعیت‌ها نگاهی خلاقانه دارد، به واژه‌ها جان می‌دهد و به‌زیبایی تصویرسازی می‌کند. گاه قلمش روایت‌گر حاشیه‌نشینان است و گاه راوی یک هنرمند.

وی یکی از تخصص‌های پشوتن را نوشتن گزارش از شخص عنوان و اضافه کرد: برای او تفاوتی ندارد که شخص قهرمان سیرک باشد یا یک نقره‌کار شیرازی.

صدری در عین‌حال نزدیک شدن گزارش‌های پشوتن به قصه‌نویسی و تحت‌الشعاع قرار گرفتن گزارش به این واسطه را یک نقد وارد به آثار او دانست و تاکید کرد: اعتقاد دارم که پشوتن نیاز دارد دایره واژگانی خود را وسیع‌تر کند زیرا گاه واژه‌ها در گزارش او تکرار می‌شود. او باید بیشتر از پیش داستان بخواند و گزارش‌های دیگران را بخواند و بر دانش خود در دنیای واژگان بیفزاید.

به اعتقاد این روزنامه‌نگار، نادیده گرفته شدن ارزش‌های خبری در گزارش‌های پشوتن یکی از نقدهایی است که می‌توان به آثار او وارد دانست، به‌گونه‌ای که آثار او گاه به سمت احساس می رود و همه چیز فدای توصیف می‌شود.

صدری معتقد است که در مصاحبه‌ها کمتر نشانی از خلاقیت پشوتن می‌توان دید، اگرچه مقدمه‌های مصاحبه‌هایش بسیار خوب است، اما این مصاحبه‌ها گاه به سمت تبلیغ پیش می رود حال آنکه همواره باید اصل بی‌طرفی در گزارش و مصاحبه و خبر رعایت شود.

رومی: روزنامه‌نگاری ما نیازمند آسیب‌شناسی است

سیروس رومی، روزنامه‌نگار، نویسنده و پژوهشگر تاریخ مطبوعات نیز در این نشست، گفت: امروز بیش از هر زمان دیگری مطبوعات و رسانه و فعالیت در این عرصه نیازمند آسیب‌شناسی است.

رومی با طرح این ادعا که روزنامه‌نگاری در دوره قاجار به‌مراتب بهتر از امروز بوده است، گفت: مشکلات عرصه روزنامه‌نگاری مختص به فارس و شیراز نیست، یک معضل موجود درسراسر کشور است و ما به‌شدت نیازمند آسیب‌شناسی برای یافتن علل این مشکلات و رفع آنها داریم.

وی با بیان اینکه هنوز هم روزنامه‌نگاران در استان فارس و شیراز حرف اول را در کشور می زنند، گفت: ما نیازمند بازنگری در فعالیت‌های رسانه‌ای هستیم و نباید بی‌تفاوت به این عرصه باشیم.

رومی در نقد و واکاوی آثار پشوتن، گفت: به نظرم در گزارش تنها جایی است که قصه وارد روزنامه‌نگاری می‌شود و فضا این امکان را به گزارش‌گر می‌دهد که به قصه‌گویی بپردازد زیرا تنها ورود به قصه‌گویی است که بسیاری مسائل را حل می کند.

وی تصریح کرد: یکی از ویژگی‌های آثار پشوتن آن است که یک نثر عمومی در گزارش‌هایش دیده نمی‌شود، زمانی که از درخت و باغ می‌گوید نثرش شاعرانه می‌شود و آن احساسات پاک را نشان می‌دهد اما زمانی که از وقوع یک آتش‌سوزی در یک مدرسه می‌نویسد، نوشته‌هایش یک فریاد است، عصبانیت را در واژه‌ها می‌ریزد و می‌نویسد. وقتی هم می‌خواهد مسائل اجتماعی و اقتصادی را بیان کند، زبان نه فریادگونه است و نه شاعرانه و تغزلی، بلکه زبان تکنیکی برجسته می‌شود.

رومی اضافه کرد: اما مشکل کار در گستردگی موضوع‌ها است، اینکه از اقتصاد، ادبیات، سیاست، فرهنگ و ... باید نوشت، بنابراین هرچقدر تلاش کنیم، کیفیت کار افت خواهد داشت. اگر کار تخصصی می‌شد، قطعا شاهد رشد کیفی بسیار بهتری در همه فعالیت‌های روزنامه‌نگاری بودیم.

نظری: رسانه‌های ما نیازمند ویراستاران حرفه‌ای است

یکی از روزنامه‌نگاران شیرازی نیز گفت: پشوتن از معدود خبرنگارانی است که در خبر نویسی نماند و تنها به کسب مهارت تجربی اکتفا نکرد و دانش روزنامه‌نگاری را به شکل آکادمیک هم آموخت، او جسور است اما گاهی جسارت کار دستش می‌داد و تندتر از آنچه باید حرکت می‌کرد و کار به‌دعوا می‌کشید.

سعید نظری گفت: پشوتن گاه در خبر نویسی دوستی‌ها و دشمنی‌ها را اعمال می‌کند، گاه قلمش آنقدر بر علیه موضوعی تند می‌شود که نیش قلم او را به راحتی می‌توان حس کرد، نیشی که گاه از نیش عقرب هم دردناک‌تر و قوی‌تر است.

نظری اضافه کرد: علی‌رغم آنکه پشوتن مدعی است که فردی سیاسی نیست اما من به این اعتقاد نیستم، او در فضاهای فکری متعدد کار کرده است، روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های مختلف را تجربه کرده است، رسانه‌هایی که به لحاظ حوزه فکری هیچ ارتباطی با یکدیگر ندارند.

نظری اعتقاد دارد که همکاری پشوتن با بعضی از روابط‌عمومی‌ها به‌عنوان یک شغل دوم، در مواردی روی آثار و نوشته‌هایش تاثیرگذاشته و به آنها سبقه روابط عمومی بخشیده تا یک اثر گزارشی عمیق و تاثیرگذار.

وی همچنین نقدی را نیز به ادبیات نگارشی پشوتن وارد دانست و توصیه کرد که رسانه‌ها، حتما نیازمند حضور ویراستارانی حرفه‌ای هستند تا نثرهای مطلوب‌تر و خالی از اشتباهات دستوری و انشائی و املایی داشته باشند.

نظری در عین‌حال که معتقد است نوشته‌های پشوتن دارای نثر تکراری نیست و خلاقیت در آنها به‌خوبی احساس می‌شود، گفت: حوزه تخصصی کار او اجتماعی است اما بیشتر یک واکنش‌گر بوده تا یک کنش‌گر، پشوتن به کنش‌های اجتماعی، واکنش نشان می‌دهد و هیچ اتفاقی ایجاد نمی‌کند، حال آنکه قلم او می‌توانست بسیار تاثیرگذار باشد.

این روزنامه‌نگار خاطرنشان کرد: نثر و گزارش‌های پشوتن تاثیرگذار است اما به نتیجه و راهکار ختم نمی‌شود، او بسیاری اوقات تنها یک راوی است، شاید مشکل در ارتباط او با طبقه کارشناسی در حوزه اجتماعی باشد. البته منظور از طبقه کارشناسی مسئولان و مدیران سازمان‌ها نیست.

نظری همچنین گفت: در بسیاری از گزارش‌ها، مطلب بیش از آنکه واقعیت باشد، مدیون ذهن خلاق پشوتن است، کافی است موضوع رویدادی را برای او تعریف کنیم یا او از کنار رویدادی بگذرد، با مدد گیری از ذهن خلاقش، آن را توصیف و روایت می‌کند.

وی با بیان اینکه پشوتن در گزارش نویسی هم بی‌طرفی را رعایت نمی‌کند، گفت: به نظر من اگر روزی پشوتن دست به قلم ببرد و داستان بنویسد، به هیچ عنوان کمتر از داستان‌نویسان امروز نخواهد بود و نوشته‌هایش با استقبال فراوانی روبرو می‌شود.

نظری در عین‌حال یکی از مشکلات موجود در عرصه رسانه را همه‌جا روی خبرنگاران عنوان و اضافه کرد: این همه‌جا رفتن و همه اخبار را پوشش دادن، ذهن خلاق و خلاقیت‌های ذهنی را می‌کشد و دست ما را از رسیدن به آنچه باید، کوتاه می‌کند.

احمدی: زمان حرکت به سمت روزنامه‌نگاری انتقادی است

استاد دانشکده خبر شیراز نیز در این نشست با تاکید براینکه او به‌دنبال طرح نظراتی کلی و تئوریک در خصوص شیوه‌های نگارشی و لزوم نقد است، گفت: امروز جریان مسلط روزنامه‌نگاری ایران، تهیه خبر براساس هرم وارونه است، ساختاری که بر اساس خطوط غرب شکل‌گرفته و به‌سرعت به یک الگوی کار در ایران تبدیل شده است.

دکترسیدباقر احمدی ادامه داد: این شیوه کار خلاقیت را از روزنامه‌نگار و خبرنگار می‌گیرد، اما چنان در جامعه خبری نفوذ کرده که کیفیت خبر تنها وابسته به شکل خبر شده است نه محتوای آن.

وی با اشاره به نظریه‌های بارت و گودمن، تصریح کرد: به‌اعتقاد من تهیه و تنظیم خبر و گزارش باید از شیوه‌ای چندضلعی تبعیت کند نه شیوه‌ای خطی و سفید و سیاه، باید دست خبرنگار و روزنامه‌نگار در تنظیم خبر و شیوه‌های نگارشی باز باشد.

احمدی گفت: ما وقتی از یک سبک خبری اروپایی استفاده می‌کنیم که آزادی عمل را از ما می‌گیرد، در واقع خلاقیت را از بین برده‌ایم و این سبکه به‌نوعی انتخاب‌های ایدئولوژیکی را به ما تحمیل می‌کند.

وی با اشاره به سبک روزنامه‌نگاری انتقادی و مشابهت‌های این سبک به شیوه نرم نویسی، خاطرنشان کرد: بخشی از انتقادات مطرح شده در خصوص گزارش‌ها و خبرهای پشوتن، معطوف به پشوتن نیست، با ساختار باز می‌گردد، باید ساختار کار تغییر کند تا این ایرادها وجود نداشته باشد.

احمدی تصریح کرد: من از منتقدان جدی سبک هرم وارونه در خبرنویسی هستم و تاکید می‌کنم که اگر به سمت روزنامه‌نگاری انتقادی به‌عنوان یک سبک آلترناتیو حرکت کنیم، می‌توانیم شاهد آن روزنامه نگاری پویایی باشیم که در دوره قاجار وجود داشت.

وی توضیح داد: در سبک انتقادی، بیشتر چرایی و چگونگی مسائل مد نظر است، خبرنگار در آن دست به افشاگری می‌زند و به همین دلیل گفتمان روابط عمومی با آن میانه‌ای ندارد.

احمدی با بیان اینکه در سبک انتقادی، نوشته‌ها به احساسات مردم نزدیک‌تر است، گفت: یکی از نمونه‌های استفاده از سبک انتقادی را می‌توان در اخبار ساعت ۲۰:۳۰ مشاهده کرد، اگرچه به آن هم انتقاداتی وارد است.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: سبک انتقادی هم راه‌حل ارائه می‌دهد و هم می‌توان اخبار توسعه را با استفاده از آن تهیه و تولید کرد و هم از آرایه‌های ادبی مناسب، پس‌زمینه‌ای مطلوب و نقل‌قول‌هایی متناسب بهره‌برد.

احمدی در عین حال با اشاره به نقد مطرح شده در خصوص قصه‌گونه بودن بعضی گزارش‌های پشوتن، گفت: قصه‌گویی گزارشگر، هم نقصان است هم یک مزیت، در سبک انتقادی این یک مزیتاست زیرا مردم را با خود همراه می‌کند، تصویرپردازی‌ها و استفاده از صفت‌ها در این شیوه بسیار کاربرد دارد.

وی گفت: زمانی تاکید می‌شد که از صفت‌ها نباید در خبر استفاده شود، اما در سبک انتقادی بر استفاده از صفت، منعی گذاشته نشده است.

احمدی همچنین با اشاره به نقد مطرح شده در خصوص اینکه پشوتن در گزارش‌های خود گاه ارزش‌های خبری را فدا و رها می‌کند، گفت: اگر گذشتن از ارزش‌های خبری به واسطه پاسخ‌دادن به دو سئوال چرا و چگونه باشد، این پذیرفتنی خواهد بود.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه سبک انتقادی تا حد زیادی با نرم‌خبر مطابقت می‌کند اما نرم‌خبر نیست، لزوم توجه به سبک‌های جدید در خبرنویسی و گزارش‌نویسی را مورد تاکید قرار داد.

در این نشست، محمدجواد شلتوک‌کار، هادی‌فتحی، حسن دهقان، زینب شهریاری و امیر عفاف نیز به طرح نکاتی بسیار کوتاه پرداختند و نقدهایی را بر فعالیت‌های پشوتن وارد دانستند.

تحمل پائین، محاکمه کردن مصاحبه‌شوندگان، عجول بودن در تصمیم‌گیری‌ها و کم‌کاری در عرصه گزارش‌نویسی، از انتقاداتی بود که این خبرنگاران و روزنامه‌نگاران نسبت به علی‌محمد پشوتن مطرح کردند.

کمالی: جان گرفتن روزنامه‌نگاری یک تعارف است

مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان فارس نیز گفت: اگر تنها حاصل برگزاری این نشست‌ها، دید و بازدیدی ماهیانه هم باشد، یک توفیق است، لذا این جلسات تداوم خواهد داشت.

کورش کمالی‌سروستانی گفت: علی‌محمد پشوتن از نسل روزنامه‌نگارانی است که در دوران انقلاب قلم به دست گرفت و به عرصه آمد، با خط قرمزهای انقلاب آشنا شد و در گفتمان‌های سازندگی، اصلاحات، ارزشی و تدبیر و امید زندگی کرد و قلم زد و البته یاد گرفت که در این حوزه خط قرمزهای جدی وجود دارد.

وی همچنین با مغتنم دانستن حضور نایب رئیس شورای اسلامی شهر شیراز، گفت: در عرصه روزنامه‌نگاری، شیراز را تنها با تهران می‌توان قیاس کرد.

مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس گفت: شاید دوستان نمی‌دانند که ابتدا باید مخاطب ایجاد کرد بعد نشریه‌ای سامان داد و منتشر کرد، اینکه مطلبی را خودمان بنویسم، خودمان چاپ کنیم و خودمان بخوانیم و تعریف کنیم، روزنامه‌نگاری محسوب نمی‌شود.

مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی همچنین گفت: در آینده به مباحث تئوریک روزنامه‌نگاری نیز خواهیم پرداخت و در آبان‌ماه، شاهد برپایی کارگاهی با حضور سیدفرید قاسمی خواهیم بود.

در خاتمه این نشست، مدیرمرکز اسناد و کتابخانه ملی و مدیرکل کتابخانه‌های عمومی فارس، با اهدای لوح و هدایایی از علی‌محمد پشوتن به واسطه دو دهه فعالیت رسانه‌ای، قدردانی کردند.