نوروز در فارس/آیین‌های که همیشه ماندگارند
نوروز در هر بخش از سرزمین ایران و در میان اقوام آن، آیین‌های ویژه‌ای دارد که هر یک زیبایی و مفهوم خاصی را در بر می‌گیرند،این آیین‌ها در استان فارس به دلیل ویژگی‌های تاریخی آن، نسبت به بسیاری از مناطق کشور متنوع‌تر ، گسترده‌ترو ماندگارتر است و هیچگاه رنگ کهنگی نمی گیرد.
به گزارش خبرگزاری برنا ازفارس، در استان فارس مراسم نوروز با پختن سمنو و شیرینی‌های نوروزی آغاز می‌شود و با سبزه سبز کردن، خانه تکانی، برگزاری مراسم چهارشنبه سوری و حاجی فیروز و عمو نوروز و ننه سرما تا لحظه تحویل سال و در کنار سفره هفت سین، ادامه می‌یابد.
دید و بازدیدهای نوروزی بخش جدا نشدنی از آیین‌های نوروزی است که عیدی دادن و گرفتن آن را برای کودکان و جوان‌ترها جذاب‌تر می‌کند، نوروز با آمدن سیزدهمین روز فروردین به اوج خود می‌رسد و با گذراندن "سیزده به در"، زندگی و کوشش در سال نو با شادی و طراوت رسما آغاز می‌شود.
پختن سمنو (سمنی)
یکی از نکات جالب توجه درباره این خوراکی این است که شیرازیها به سمنو، سمنی می‌گویند، سمنو یک خوراکی است که پیش از نوروز برای قرار دادن در خوان نوروزی به عنوان یکی از عناصر هفت‌سین پخته می‌شود.
برای پختن سمنو از جوانه‌های گندم سبز شده استفاده می‌کنند. به این منظور پس از خیس کردن گندم و سبز شدن آن، جوانه گندم را در هاون می‌کوبند و شیره آن را گرفته و طی مراحلی، در دیگ می‌ریزند و به طور دایم از شب تا صبح به هم می‌زنند و در آخر، دم می‌کنند.
رنگ سمنو باید قهوه‌ای روشن و نزدیک به رنگ عقیق باشد. معمولا سمنو را به صورت نذری می‌پزند اما امروزه، عده‌ای نیز سمنو را برای فروش در بازار آماده می‌کنند.
مردم عقیده دارند اگر رنگ سمنو خوش‌رنگ و روشن شد و طعم شیرین داشت، نذر کننده به حاجت خود می‌رسد و اگر تیره بود، بد یمن و به فال بد گرفته می‌شود.
پختن نان شیرین (نان یوخه)
نان شیرین یا نان یوخه، شیرینی‌ای است که با آرد گندم، شیر و شکر درست می‌شود،بدین صورت که پس از بیختن (الک کردن) آرد گندم، مقداری از آن را به عنوان پَرسُم جدا می‌کنند (پرسم آن آردی است که که روی چانه‌ی خمیر می‌ریزند) و بقیه آرد را با شیر و شکر یا شیره انگور وَرز (ماساژ) می‌دهند.
چانه‌ی این خمیر را در ماهیتابه در روغن انداخته و زیر و رو می‌کنند (اگر روغن محلی باشد، کیفیت کار بهتر است)، سپس این خمیر را بر روی تخته با تیر نان‌پزی (چیزی شبیه وردنه اما بسیار نازک‌تر) همراه با پاشیدن پرسُم نازک می‌کنند و بر روی تابه می‌پزند.
قبل از خشک شدن نان، آن را تا می‌کنند و در لای آن هِل و خاک قند می‌ریزند و به صورت مربع، لوزی یا تخته‌ای می‌برند و در سینی می‌چینند!
در گذشته همسایگان در یک خانه جمع می‌شدند و با هم این شیرینی را می‌پختند اما امروزه برخی از قنادی‌ها این نان را می‌پزند.
سبزه سبز کردن
بنا به یک سنت باستانی، در استان فارس نیز مانند بسیاری از مناطق کشور، خانواده‌ها برای خوان (سفره) نوروزی و یکی از اجزای هفت‌سین، سبزه سبز می‌کنند.
معمولا برای سبز کردن سبزه از گندم یا دیگر حبوبات استفاده می‌شود. در شیراز برای سبزه، دانه گندم، جو، عدس، ماشک (ماش)، لوبیا، تَرتیزَک (نوعی شاهی) و خاکشیر هم به کار می‌برند.
از نیمه‌های اسفند ماه بسته به نوع بذر، شروع به سبز کردن سبزه می‌کنند،هنگام ریختن دانه‌ها در آب، مشت اول را به سلامتی امام زمان(عج) ریخته و هنگام ریختن مشت‌های بعدی، هر بار نام یکی از اعضای خانواده یا دیگر عزیزان را بر زبان می‌آورند که معمولا از بچه‌ها شروع می‌کنند.
پس از جوانه زدن دانه‌ها در آب، آن‌ها را در هر ظرفی که می‌خواهند از جمله بشقاب، سینی، پارچ، دور کوزه قلیان، کوزه کفتری (کبوتری) یا مانند آن باید پهن کرده تا سبز شود. این سبزه‌ها را در خوان نوروزی به عنوان یکی از سین‌های هفت‌سین می‌گذارند و در سیزده به در، در خارج از شهر آن‌ها را به آب روان می‌سپارند.
امروزه به منظور جنبه‌های تزیینی، از دیگر بذرها هم برای سبزه به صورت محدود استفاده می‌شود. همچنین عده‌ای نیز سبزه سبز کرده و در ماهی‌فروشی‌ها و گلفروشی‌ها می‌فروشند.
خانه تکانی
در استان فارس و شیراز، مردم در پایان سال به نظافت خانه می‌پردازند و به اصطلاح خانه‌تکانی می‌کنند. خانه تکانی شامل جارو کردن و گردگیری همه جای خانه است.
همچنین هر چیزی که لازم است شسته شود از جمله قالی‌ها و فرش‌ها و ظرف‌ها را می‌شورند یا می‌تکانند، شیشه‌های خانه را تمیز می‌کنند و تمام آلودگی‌ها و ناپاکی‌ها را از خانه می‌زدایند.
خرید سال نو
در شیراز و دیگر شهرهای استان فارس، مردم در پیش از فرا رسیدن نوروز، آنچه برای نوروز لازم دارند را تهیه می‌کنند،از خوراکی‌هایی مانند شیرینی و آجیل و میوه گرفته تا خرید رخت و لباس و کفش نو و برخی لوازم نو برای خانه، این خریدها را در بر می‌گیرد.
اگر بزرگترها توان خرید لباس سال نو برای خود را نداشته باشند، برای کودکان حتما خرید می‌کنند. در روزهای منتهی به نوروز، بازار کسبه‌ای مانند شیرینی‌پزها، عطاری‌ها، میوه فروشی‌ها، نخود بریزها، سبزی فروشی‌ها، اُرسی دوزی‌ها (کفاشی) سلمانی‌ها، حمامی‌ها و مانند آن بسیار داغ است. برای مثال عطاری‌ها این چنین می‌خوانند:
بُدُو بیوُ بوخُوشِت بدم یَراق و آتیشِت بدم
ز همه بیشترت بدم از همه بهترت بدم
چهارشنبه سوری در شیراز
جشن چهارشنبه سوری یکی از مراسمی است که در شیراز و استان فارس به گونه‌ای متنوع و ویژه برگزار می‌شود و موضوع مشترک همه این مراسم و آیین‌ها، خانواده و در کنار خانواده بودن است.
در شیراز و استان فارس به جز برپایی آتش و پریدن از روی آن، مردم با توجه به اعتقادات خود، کارهای مختلفی انجام می‌دهند. از معانی کلمه سور سرخ و نیز جشن و سرور است.
از جمله عده‌ای در روز چهارشنبه سوری، برای آب‌تنی به قنات و حوض ماهی سعدیه (آرامگاه سعدی) می‌روند. حوض ماهی نام محلی است در آرامگاه شیخ اجل سعدی شیرازی که بر روی قناتی پر آب و تاریخی که از زیر آن منطقه می‌گذرد به صورت هشت ضلعی ساخته شده است و آبی گرم و روان و ماهیان بسیار دارد.
این قنات در مسیر خود در محوطه‌ای در بیرون محوطه‌ی آرامگاه به صورت سر باز است که مردم در آن به شستشو و مراسم مختلف می‌پردازند.
در روز چهارشنه سوری رسم است که زنان و دختران دم بخت با نیت حاجت‌خواهی، رفع قضا و بلا، باطل السحر و سفیدبختی به این محوطه می‌روند و وارد آب می‌شوند و از آب آن به بدن خود می‌ریزند. قدیمی‌ها معتقد بودند دختر شاه پریان با یک گوشواره‌ی بزرگ در گوش چپش، به شکل یک ماهی بزرگتر در میان دیگر ماهیان به شنا مشغول است اما از دهنه تاریک قنات جلوتر نمی‌آید،هر کسی که در آن روز در قنات است و نیتی کند، برآورده می‌سازد. در دمادم غروب، زنان این محوطه را خالی می‌کنند و مردان جای آن‌ها را می‌گیرند.
در شیراز رسم است که دختران دمِ بخت در این شب، بندی از ابریشم هفت رنگ به کمرشان می‌بندند و فردا صبح (چهارشنبه) از کودکی نابالغ می‌خواهند که آن بند را باز کند، به این امید که گره از بختشان گشوده شود.
شیرازیها همچنین در این شب فال حافظ می‌گیرند،در شب چهارشنبه سوری، کودکان به قاشق‌زنی می‌پرداختند. این مراسم به این شکل است که کودکان چادر بر سر می‌کنند و به در خانه‌ی همسایه‌ها می‌روند و با یک قاشق به کاسه‌ای مسی می‌کوبند و صاحب‌خانه برای آن‌ها درون کاسه، شیرینی یا خوراکی یا پول می‌ریزد.
از دیگر برنامه‌های این شب، خوانش داستان عمو نوروز و ننه سرما و اجرای نمایش‌های حاجی فیروز است.
خوردنی‌های چهارشنبه سوری
شیرازیها در شب چهارشنبه سوری، آجیل مخصوصی می‌خورند. این آجیل از مغز بادام، مغز گردو، انجیر، توت خشک، کشمش، مویز، نخودچی، گندم برشته، شاهدانه، برنجک، کنجد بوداده، تخمک، قیسی، خارک و قصب تشکیل شده است.
همچنین در این شب آش‌های مختلفی می‌پزند که یکی از آن‌ها آش ابودَردا (برخی ابوالدردا می‌نامند) است. ابودردا آشی است که برای شفای بیماران می‌پختند.
بخشی از مواد این آش در قاشق‌زنی جمع می‌شد و اگر برای تهیه آش چیزی کم بود، با پول‌های حاصل از قاشق زنی خریداری می‌کردند، برخی معتقدند نسبت دادن این آش به ابوالدرداء عویمر ابن مالک، صحابی پیامبر، ناشی از حروف درد در ابودردا و مشابهت آن با درد به معنی بیماری در زبان فارسی است.
روز سال نو
در شیراز و استان فارس مانند دیگر نقاط کشور در زمان تحویل سال، سنت‌های مشابه و نیز ویژه‌ای وجود دارد. پیش از زمان تحویل سال، خوان نوروزی می‌گسترانند و اعضای خانواده در اطراف آن نشسته و در لحظه تحویل سال، بزرگ خانواده دعای تحویل سال را می‌خواند،برخی ترجیح می‌دهند تحویل سال را در حرم یکی از امامزادگان به ویژه حرم حضرت شاه چراغ(ع) بگذرانند.
در زمان تحویل سال لباس نو می‌پوشند و بزرگترها به کوچکترها عیدی می‌دهند. شیرازیها پس از تحویل سال، در این روز به مزار درگذشتگان می‌روند و روی قبرها، سبزه می‌گذارند و نیز برای عید دیدنی، به خانه بزرگان فامیل سر می‌زنند.
خوان یا سفره نوروزی در شیراز و بسیاری از نقاط استان فارس، شامل هفت‌سین و اجزای دیگری است. شیرازیها در خوان نوروزی، در کنار "هفت‌سین"، "هفت‌میم" هم قرار می‌دهند.
هفت‌سین شیرازیها شامل سمنی، سیب، سرکه، سیر، سنجد، سماق و سبزه است. ویژگی تمامی این اجزا داشتن منشا روییدنی و خوردنی بودن آن‌هاست.
شیرازیها در سفره نوروز، "هفت‌میوه" نیز قرار می‌دهند. این هفت‌میوه شامل انار و انگور و سیب و پرتقال و نارنگی و مَدنی(در گویش شیرازی به لیموشیرین گویند) و نارنج می‌شود.
همچنین بر سر سفره کتاب قرآن مجید، آینه و تخم مرغی بر روی آن، تعدادی تخم مرغ رنگ شده، کلوچه مسقطی و دیگر شیرینی‌های ویژه فارس و شیراز، تنگ ماهی قرمز، شمع‌های رنگین که معمولا به تعداد افراد خانواده است و گل قرار می‌دهند.
از عناصر ویژه خوان نوروزی در شیراز، هفت میم است. هفت میم را در بوشهر نیز استفاده می‌کنند و شامل مرغ، ماهی، میگو، ماست، مویز، مسقطی و مدنی (لیمو شیرین) است.
سیزده به در
در شیراز مردم در روز 12 فروردین، وسایل سیزده به در را تهیه می‌کنند و شیرینی‌ها و آجیل‌های باقی مانده از عید را همراه با سرکه و کاهو و ترشی آماده می‌کنند.
صبح سیزدهم، همه عازم کوه‌ها و باغ‌های اطراف شهرها می‌شوند و اعتقاد دارند در این روز نباید در خانه ماند چون این روز نحس و بدیُمن است،در عصر سیزدهم، دخترها برای گشایش بخت خود سبزی گره می‌زنند و ترانه‌هایی می‌خوانند.
کلید این زندان دست توست؛
کتابدار کودک کتابخانه جوادالائمه شهرستان قدس خبر داد:
نظر شما
اخبار برگزیده
پرونده ویژه
تبلیغات متنی