آرامگاه نادرشاه افشار؛ یکی از نزدیک ترین آثار میراث فرهنگی در اطراف حرم مطهر

 وی پس از آن هم که در سال 1148 قمری رسماً شاه ایران شد بلافاصله در صدد فتح هند برآمد ، چوناز سفر پر غنیمت مزبور بازگشت تصمیم گرفت مقبرۀ دیگری برای خویش در مشهد احداث نماید . بدین منظور اَمر کرد تا سنگ های مر مر سِیاهِ حجیم و سنگینی را از دهخوار قان آذربایجان به خراسان حمل کنند.

بعضی از این سنگ ها بیست تا شصت خروار وزن داشتند هزینۀ حمل هر مثقالشان یک و نیم مثقال نقره شد، بدان سبب سه قطعه از سنگ های مزبور را «ایران خراب » ، «عالم خراب »  و خراج عالم » نامیدند . این مقبرۀ دوم ظاهراً در شمال «خیابان» و مقابل مقبرۀ پیشین ساخته شد ، همان جایی که اکنون مقبره نادرشاه قرار دارد.

وی بالأخره در سال های پایانی عمر در کلات نادری هم بنای دیگری مناسب مقبرۀ خانوادگی احداث کرد ( عمارت خورشید ) اما عاقبت در هیچ یک از مقابر سه گانۀ مزبور به خواب ابدی فرو نرفت . سرِ او پس از قتلش در سال 1160 از قوچان به هرات فرستاده شد ، جشد بی سرش هم که موقتاً در یکی از مقابر ساختۀ وی در مشهد مدفون شد بعداً توسط آغا محمد خان قاجار به تهران منقل گردید تا امکان اهانت به آن برای قاجار ها آسان تر شود . ضریح نفیس و گرانقدر یکی از مقابر او در شهر مشهد نیز در آغاز سلطنت چهل روزۀ سید محمد متولی ، به عنوان جانشین شاهرخ ( نوۀ نادر ) در سال 1163 قمری به حرم حضرت رضا (ع ) منتقل شد.

بدین سان نادر شاه تا مدتها در شهر مشهد دارای مقبره ای نبود تا این که قوام السلطنه در اواخر عهد قاجار ( سال 1296خ) در محل یکی از مقابر ویران شدۀ نادری آرامگاه جدیدی برای وی ساخت و استخوان های او را از تهران به مقبرۀ مزبور حمل کردند . این بنای جدید که در محل فعلی آرامگاه وی قرار داشت مدتی بر پا بود تا این که انجمن آثار ملی ایران در سال 1335 خورشیدی درصدد بر آمد آرامگاهی مناسبِ شأن نادر شاه برای وی در همان محل مقبرۀ ساخت] قوام السلطنه احداث نماید . این کار از سال 1336 شروع شد و در سال 1342 به پایان رسید .

مقبره کنونی نادر شاه واقع در ضلع شمال غربی چهار راه شهدا ( نادری سابق) که پس از حرم حضرت رضا ( ع ) مهم ترین موضع توریستس – تاریخی شهر مشهد تلقی می شود ، در باغی به مساحت 14400 متر مربع ساخته شده است .

مقبره شامل سکویی دوازده پله ای ، محل گور ، پوششی خیمه مانند بر روی قبر ، سکویی مرتفع در مجاور قبر با مجسمۀ نادر شاه سوار بر اسب و سه تن دیگر در پی او ، یک غرفۀ فروش کتاب و دو تالار برای موزه است .

طراح بنا مهندس سیحون بوده و مجسمه ها را هنرمند فقید ابوالحسن صدیقی ساخته است . مصالح مقبره عمدةً از سنگ های خشن و سخت گرانیت کوهسنگی مشهد است . بعضی از قطعات سنگ بسیار بزرگ انتخاب شده تا تداعی کنندۀ مقبرۀ دوم ساختۀ خود نادر شاه باشد . پوشش مقبره کاملاً به مانند چادر عشایری است ، که نادر در آن زاده و هم کشته شده است . پوشش دیوارهای داخلی مقبره نیز از سنگ های مرمر اَخرایی زنگ مراغه انتخاب شده تا تل نادر شاه در داخل چادر را تداعی نماید.

از موقوفات کرامند نادری که از تصرف وقف خارج شده بود روستای دهشک در مجاور شهر تابران توس احیاء شده و در اختیار موقوفۀ نادری قرار گرفته است که احتمالاً به زودی از محل در آمد آن به بخشی از نیات واقف بر سر قبر وی عمل خواهد شد .