سریال شبکه ۲ بدآموزی دارد؟

به گزارش گروه روی خط رسانه های خبرگزاری برنا؛ آفتاب یزد در ادامه گزارش خود نوشت: ستاد مبارزه با موادمخدر، بهزیستی، آموزش و پرورش، وزارت علوم، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، پلیس مبارزه با موادمخدر و... همه و همه دست به دست هم داده‌اند و پیشگیری را بیش از درمان در دستور کار خود قرار داده‌اند. آموزش‌ها در پیشگیری حکم شمشیر دولبه دارد و اگر خطایی در آن صورت گیرد، باید هزینه هنگفتی برای جبران آن پرداخت. در این میان صدا و سیما نقش بسیار برجسته‌ای دارد. برنامه‌های گفتگو‌محور و تحلیلی که از رسانه ملی پخش می‌شود با حضور کارشناسان رنگ و بوی خوبی به خود گرفته و قابل اتکاست اما سریال‌ها که خانواده‌ها و فرزندانشان آن را به نظاره می‌نشینند، این پختگی را ندارد و می‌توان گفت که این برنامه‌ها به نوعی با مشکلات عدیده‌ای روبه‌روست. سریال «گمشده» یکی از چند برنامه‌ای است که ادوات مصرف موادمخدر را به وضوح نشان می‌دهد. نشان‌دادن ابزار مصرف موادمخدر چه کمکی به بیننده می‌کند؟ کنجکاوی بیننده‌ (به ویژه جوانان و نوجوانان) را بیشتر می‌کند یا پاسخی برای کاهش این کنجکاوی است؟

چگونگی آموزش دانش‌آموزان
کودکانی که همراه خانواده‌ به دیدن سریال‌های تلویزیون می‌پردازند با ابزار مصرف موادمخدر آشنا می‌شوند.‌ این در حالی است که حتی در آموزش‌های، دانش‌آموزان از موادمخدر و ادوات آن خبری نیست. دکتر پرویز افشار، سخنگوی ستاد مبارزه با موادمخدر در گفتگو با آفتاب یزد در مورد آموزش به دانش‌آموزان می‌گوید: «طبق تحقیقاتی که در جهان انجام شده و نتیجه داده است در این خصوص عمل می‌کنیم و در دوران پیش‌دبستانی و دو سال اول ابتدایی و در سنین قبل از بلوغ مستقیما در مورد مواد مخدر صحبت نمی‌کنیم. چرا که ضرورت ندارد شق‌القمر کنیم یا کار ویژه‌ای انجام دهیم همین که پیش‌دبستانی و دو سال ابتدایی را غربالگری کنیم و مداخله زودرس داشته باشیم کافی است.»
وی با اشاره به این که بچه‌هایی که در خانواده ناهنجار بزرگ شده‌اند، رفتار پدر و مادر را دیده‌اند آن را نابهنجار نمی‌دانند، می‌افزاید: «این بچه‌ها رفتار پدر و مادر خود را یک هنجار هم تلقی می‌کنند و آن را تا پایان زندگی با خودشان می‌کشانند. کافی است ما در پیش‌دبستانی و دو سال اول ابتدایی بتوانیم به صورت غیرمستقیم به این بچه‌ها نظم و انضباط را یاد بدهیم. همین کفایت می‌کند. نباید نامی از موادمخدر، ناهنجاری یا آسیب اجتماعی ببریم. ما باید هنجار اجتماعی را به او نشان دهیم. بر همین اساس هم با وزارت آموزش و پرورش تعامل کردیم که از سال ۹۵ جزئی ولی در سال ۹۶ بودجه بیشتری را اختصاص دهیم به پیش‌دبستانی‌ها و در سال اول ابتدایی. در سال ۹۵ بیشتر تمرکزمان روی مقطع دوم متوسطه بود که هم دانش‌آموزان، هم معلمان هم والدین را در بر می‌گرفت و جزئی روی پیش‌دبستانی‌ها تمرکز کردیم. در سال ۹۶ حتما این تمرکز بیشتر خواهد شد. به وزارت آموزش و پرورش هم بسنده نکردیم.»

جوانان الگو برداری می‌کنند
به نظر می‌رسد صدا و سیما به طور ناخواسته و با به تصویر کشیدن ادوات و ابزار مصرف موادمخدر جوانان را به نوعی کنجکاو‌تر می‌کند. دکتر محسن روشن‌پژوه، معاون پیشگیری و درمان سازمان بهزیستی در گفتگو با آفتاب یزد به مسئله کنجکاوی جوانان پرداخته و می‌گوید: «در ادبیات پیشگیری اولیه از اعتیاد معمولا باید ملاحظاتی را برای گروه‌های سنی مختلف در نظر گرفت. به ویژه در سیاست‌های رسانه‌ای باید به آن توجه کرد. پیشگیری از طریق برنامه‌های صدا و سیما یک نوع پیشگیری همگانی محسوب می‌شود. زیرا مخاطبین رسانه ملی را نمی‌توان طبقه‌بندی کرد. البته براساس ساعت‌های مختلف روز می‌توان تا حدودی سن مخاطبان را تخمین زد. به عنوان مثال از ساعت ۸ تا ۱۵ بیشتر خانم‌های خانه‌دار مخاطبان صدا و سیما هستند.»
وی با اشاره به این که برنامه‌های آموزشی رسانه ملی به نوعی پیشگیری محسوب می‌شود، می‌افزاید: «مخاطبین ممکن است از هر طیفی باشند. برای اثربخشی بهتر پیشگیری در گروه‌های مختلف سنی باید مطالب را متناسب با ویژگی‌های آنها ارائه داد. از این جهت فعالیت در رسانه‌های عمومی باید در استفاده مناسب از محتوا و طراحی پیام خیلی دقیق بود و این اثرات باعث کار پیشگیری شود و اثرات معکوس نداشته باشد.»
به گفته این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، «کارشناسان معتقدند با توجه به ملاحظاتی که (در بالا) عنوان شد، بهتر است در برنامه‌های صدا و سیما و... که کنترلی بر مخاطب وجود ندارد، بعضی مسائل عنوان و ارائه نشود. از جمله این مسائل صحنه‌های بارز و مشخص، ابزار و تکنیک‌های مصرف موادمخدر است.»
وی برنامه‌سازی‌های صدا و سیما را بسیار حساس خوانده و تاکید می‌کند: «از سوی دیگر نشان دادن معتاد بهبودیافته اصلا برنامه‌‌های پیشگیری خوب نیست. به عبارتی هر موضوعی که درمان مصرف موادمخدر را ساده و راحت جلوه کند، نباید در رسانه به ویژه رسانه ملی به نمایش گذاشته شود. اصول پیشگیری با استفاده از این نوع پیام‌ها در رسانه موافق و مطابق نیست. بنابراین در استفاده و ارائه صحنه‌ها یا روش‌های مصرف بهتر است، تمام جوانب سنجیده شده و با احتیاط در برنامه‌ها گنجانده شود.»
دکتر روشن‌پژوه، در پاسخ به این سوال که چطور مشکلات اعتیاد به تصویر کشیده شود؟ می‌گوید: «مشکلات را نشان بدهند. برای نشان دادن مشکلات لازم نیست که سرنگ، سوزن، نحوه تزریق یا مصرف موادمخدر را به تصویر بکشند. مشکلات با مصرف متفاوت است و مشکلات را به شیوه‌های مختلف می‌توان به تصویر کشید.»
معاون پیشگیری و درمان سازمان بهزیستی با اشاره به همراهی کودکان و نوجوانان در تماشای برنامه‌های تلویزیونی به ویژه سریال‌ها، می‌افزاید: «کودکان و نوجوانان الگوبرداری می‌کنند بنابراین نشان دادن روش مصرف، آلات استعمال مواد و... زمینه کنجکاوی را هم به دنبال خواهد داشت و احتمال دارد آنها این صحنه‌ها را مدل خود قرار دهند و ادای آن را در بیاورند. بچه‌ها رفتارهایی که از برنامه‌های تلویزیونی وجود دارد (مثل نحوه حرف زدن و راه‌رفتن، آنچه بازیگران استفاده می‌کنند، نحوه لباس‌پوشیدن و...) الگو برداری می‌کنند.»
دکتر روشن‌پژوه در ادامه می‌دهد: «نشان دادن معتاد بهبودیافته هم منزلت درست می‌کند و درمان را سخت می‌کند. مثلا می‌گویند که من به سمت موادمخدر می‌روم و هر چقدر هم مصرف ‌کنم، می‌توانم بهبود پیدا کنم و تازه تلویزیون هم دعوتم می‌کنند که بروم و حتی معروف می‌شوم.»

آبروی پدران را نبرید
پیشگیری از مصرف موادمخدر به مانند راه رفتن لبه پرتگاه است. با یک اشتباه کوچک احتمال سقوط در این راه وجود دارد. دکتر مجید ابهری، رفتار شناس نیز درباره نشان دادن ابزار مصرف موادمخدر در برنامه‌های تلویزیونی می‌گوید: «نشان دادن ابزار و ادوات مصرف موادمخدر ممکن است از نگاه بعضی از افراد جنبه آموزشی داشته باشد، اما از نگاه رفتارشناسی نه‌تنها جنبه آموزشی در این گونه حرکات وجود ندارد بلکه بدآموزی و ابعاد منفی آن باعث کنجکاوی جوانان و گرایش آنها به لمس این گونه ادوات می‌شود و باید به شدت از اینگونه رفتارهای رسانه‌ای از آنها جلوگیری کرد.»
وی با ابزار تاسف می‌افزاید: «باعث تاسف است که ادوات موسیقی که به راحتی در مغازه‌ها و فروشگاه‌ها فروخته می‌شود را در تلویزیون نمایش نمی‌دهند، اما وسایل استعمال موادمخدر بارها و بارها در فیلم‌ها و سریال‌ها به وضوح به تصویر کشیده شده و می‌شود.»
 ابهری با اشاره به تاثیر اینگونه فیلم‌ها و سریال‌ها در تشویق مصرف‌کنندگان برای درمان تاکید می‌کند: «این راه تشویق به درمان و تعریف به کناره‌گیری از موادمخدر و نشان دادن ابزار مصرف موادمخدر باعث تحریک می‌شود. یعنی اگر فرزندان یک معتاد اطلاع نداشتند که این وسیله دست‌ پدرشان چیست، از این به بعد متوجه می‌شوند و تربیت منفی در مورد آنها جاری می‌شود و ممکن است افراد معتاد را تحریک به مصرف بیشتر و مجدد کند.»