چرا رویکرد و ادبیات آیت الله سید حسن عاملی، ژانری ممتاز و مردمی دارد؟

مهدی جهاندیده-چندی پیش حجت‌الاسلام سید‌ محمدعلی آل‌هاشم با حذف نرده‌های میان مردم و مسئولان به تقسیم‌بندی خودی و غیر‌خودی در نماز جمعه تبریز پایان داد. اقدامی که بسیار سریع رسانه‌ای و با همراهی و حرکت مشابه ائمه جمعه مشهد، کرمان و گرگان به یک جریان در ارتقای رویکرد مردمی و رابطه نزدیک آنها با بطن جامعه تعریف شد. البته رویکرد مردمی آل‌هاشم در تبریز موضوع تازه‌ای نیست؛ از خرداد 96 که به تبریز بازگشته، رفتار و موضع‌گیری‌های او بارها مورد توجه بوده است. آل‌هاشم در تبریز تابوشکنی کرد و به ورزشگاه رفت تا با مردمی که احساسشان جریحه‌دار شده بود ابراز همدردی کند. از تاکسی و اتوبوس خط واحد برای تردد استفاده کرد و در حجره طلاب با آنها همسفره شد؛ تا رویکرد اصلاح‌گرایانه این فقیه بیش از پیش مورد توجه تبریزی‌ها قرار گیرد و تیتر رسانه‌ها شد.

اما آل‌هاشم اولین امام جمعه در کلان شهرهای ایران نیست که نرده‌های بین مردم و مسئولان را برچیده است. 15 سال پیشتر، فقیهی جوان در اولین روز حضور در ساختمان جدیدالتاسیس مصلی اردبیل، خطبه‌هایش را بدون نرده و ممیزی بین مردم و مسئولان خواند. آن روزها سید حسن عاملی فقیهی 40 ساله بود، که میراث‌دار منبر و تریبون آیت‌الله میرزا بیوک خلیل‌زاده مروج شده بود. عاملی پیش از آن با خطبه‌های پرشورش در مسجد محمدیه نشان داده بود که ادبیات و رویکرد ممتازی دارد، چنانچه پرتره شاگرد تیزهوش آیت‌الله میانجی در اذهان اردبیلی‌ها او را «فقیهِ اول» اردبیل در سومین دهه از زندگی‌اش کرده بود. عاملی که در دهه 60خطبه‌هایش ایدئولوژی مکتب‌المحمدیه و رزمندگان گردان قاسم را شکل داده بود، دراوایل دهه 70 چنان مجالس پرحرارتی در محمدیه داشت که خطبه‌هایش رونق‌افزای این مسجد در دل یکی از قدیمی‌ترین محلات اردبیل شد. اردبیلی‌ها پای منبری «سیدِ خطیبِ محمدیه» شدند و محمدیه مهمترین منبر اجتماعی و فرهنگی اردبیل در دهه هفتاد لقب گرفت.

پس از درگذشت آیت‌الله مروج در سال 81 و مسئولیت موقت حجت‌الاسلام فاطمی در امامت جمعه اردبیل، آیت‌الله عاملی سومین امام جمعه اردبیل بشمار می‌رود. رویکرد عاملی در کسوت امامت جمعه اردبیل و نمایندگی ولی‌فقیه در استان، جدا از منش و مسلک پیشین او نیست. عاملی در همان روزهای اول تقوا را بجای نرده‌های ممیزی مبنا قرار داد که در تعبیری می‌توان او را از «ائمه پیشگام» در این امر دانست؛ ولی متاسفانه تا به امروز در رسانه‌ها و تریبون‌های اردبیل به آن اشاره نشده است.

اما همه محبویت عاملی در اردبیل به این تک مورد محدود نمی‌شود. او نشان داده که به پشتوانه تحصیل در حوزه علیمه قم و دانشگاه تهران از عقبه فکری ممتازی برخوردار است . آیت الله عاملی به تماشای تئاتر می‌رود، با طلبه‌های جوان کوهپیمایی می‌کند، در جشن سینمایی‌ها شرکت فعالی دارد. فضای سیاسی اردبیل هر چند گاهی مغلطه‌ای از تقابل‌هاست؛ اما آرامش میان گروه‌ها حاکم است، فضای سنتی ، جای خود را به فضای بازتری داده است که استرس‌های اجتماعی کمرنگ‌تر شده است. عاملی همچون دهه 60 و 70 با توده‌های مردم اردبیل در ارتباط است، در مجالس ختم آنها شرکت می‌کند و درب دفتر او همیشه باز است به شکلی که هر شهروند اردبیلی بدون محدویت می‌تواند، درخواست ملاقات کند.این از ضعف ما اردبیلی‌هاست که کمتر به بیان و بازتاب این دست اقدامات پرداخته‌ایم. 

عاملی چند هفته پیش به تهران رفت و دیدارهای مهمی در راستای فربه‌سازی سبد آرای تصویب لایحه منطقه آزاد- تجاری اردبیل انجام داد. دیدارهایی که از لنز دروبین‌ها و گزارش خبرنگاران دور ماند، در حالی‌که عاملی با لاریجانی در بهارستان ملاقات ثمربخشی را داشت. از طرفی با ائمه جمعه استان‌هایی که به نوعی آنها نیز سهیم در ایجاد منطقه آزاد هستند، دیدار کرد تا همگرایی و هم‌افزایی قابل توجهی در تقویت تصویب مناطق آزاد را شکل دهد. اینکه برای «یک آیت‌الله»، ایجاد منطقه آزاد در شمالی‌ترین نقطه استان اردبیل اینقدر پراهمیت است که از دغدغه عاملی برای کاستن بار فقر مالی و ایجاد اشتغال به مفهوم واقعی، در یکی از محروم‌ترین مناطق ایران روایت دارد.

مهدی جهاندیده