تاثیر تحریم بر صادرات نفت و بازار جهانی

صنعت نفت ایران به دلایل گوناگون دچار مشکلاتی شده است. در سال­های اخیر تحریم ­ها آسیب فراوانی در ابعاد مختلف به این حوزه وارد کرده است. عدم انتقال دانش فنی به روز جهت انجام پروژه‌ها، ازدیاد برداشت از میادین نفت و گاز که به دلیل رسیدن به عمر ثانویه دچار افت فشار و تولید شده اند، عدم بازاریابی مناسب، فروش و صادرات مستقیم نفت و میعانات گازی و مهمتر از آن عدم انتقال وجوه حاصل از صادرات نفت.

پس از توافق هسته ­ای در دولت اوباما (رییس جمهور پیشین آمریکا) و به ثمر رسیدن برجام، میزان صادرات نفت و میعانات گازی ایران افزایش چشمگیری داشت، به نحوی که از 970 هزار بشکه (بدون احتساب میعانات گازی) در سال 1392 به حدود بیش از 1/2 میلیون بشکه در سال 1396 رسید که این رقم با احتساب صادرات میعانات گازی به 6/2 الی 7/2 میلیون بشکه در زمان کنونی رسیده است.

با انتخاب ترامپ به عنوان رئیس جمهور ایالات متحده، وضعیت به ثبات رسیده بازار نفت دچار افت­ و ­خیز زیادی شده و همچنین باعث بروز مشکلات فراوانی در حوزه­ های مختلف شده است. با توجه به فرمان لغو برجام و بازگشت تحریم ­ها، صادرات نفت ایران دچار ضربات شدیدی خواهد شد. درحال حاضر عمده خریداران نفت ایران، چین با حدود 650 هزار بشکه در روز، هند با 500 هزار بشکه در روز، کره بیش از 300 هزار بشکه در روز، ترکیه بیش از 150 هزار بشکه در روز و ژاپن بیش از 135 هزار بشکه در روز هستند.

طبق اعلام رسمی، زمان بازگشت تحریم ­های جدید امریکا علیه مشتریان نفت ایران 14 آبان ماه (پنجم نوامبر) است. طبق تخمین ­ها و میزان نفوذ امریکا در هر یک از کشورهای مقصد نفت ایران، در کوتاه مدت کاهش 200 هزار بشکه ­ای در انتظار صادرات نفت کشور خواهد بود. پس از آن در میان مدت با کاهش 500 الی 600 هزار بشکه در روز مواجه شده و همچنین در بلند مدت برآورد می­ گردد این میزان کاهش صادرات نفت به حدود یک میلیون بشکه در روز برسد. با توجه به موارد مذکور، این سوال به میان می آید که آیا کشورهای تولید کننده نفت توان افزایش تولید تا این میزان را دارند یا خیر؟ با بررسی ظرفیت تولید قبل از توافق فریز نفتی اوپک و غیر اوپک در سال 2014، می ­توان به این نتیجه رسید که کشورهای صادرکننده نفت به راحتی خلاء ایجاد شده 500 هزار بشکه نفت را جایگزین خواهند کرد. ولی امکان جایگزینی یک میلیون بشکه در روز در مدت زمان کوتاه تا حدودی غیرممکن است. همچنین به این میزان کاهش می­بایستی مشکلات کاهش تولید نفت ونزوئلا، پیش بینی افزایش تقاضای جهانی نفت و کاهش تولید ذخایر کشورهای OECD را نیز اضافه کرد.

این حجم کاهش که میزان چشمگیری است، باعث ایجاد خلل در عرضه و تقاضای جهانی نفت خواهد شد و قیمت­ ها را با یک سیر صعودی نسبتا بالا افزایش خواهد داد. طبق برآوردها و پیش بینی ­های کارشناسان حوزه انرژی، قیمت نفت با روند کنونی و پس از شروع اولیه تحریم­ های ایران در تاریخ 5 نوامبر به مرز 80 دلار در هر بشکه خواهد رسید که این امر موجب افزایش قیمت بنزین در کشورهایی نظیر امریکا و ژاپن و سایر کشورهای وارد کننده خواهد شد.

پیش بینی عملکرد کشورهای خریدار نفت ایران

باتوجه به شرایط حاکم بر روابط بین کره جنوبی و ژاپن با آمریکا در زمان کنونی به دلیل شروع مذاکرات با کره شمالی هر دو این کشورها از آمریکا حمایت کرده و خرید نفت خود از ایران را کاهش خواهند داد. پیش­‌بینی‌­های کارشناسان نشان می ­دهد که به طور کلی مشتریان آسیایی (چین – هند و ترکیه) برای دور زدن تحریم‌های نفتی ایران، به شیوه پرداخت پول نفت ایران با ارزهای غیردلاری روی خواهند آورد. همچنین روسیه کشوری است که از هر دو منظر تحریم و عدم تحریم ایران منتفع خواهد شد اما همسویی منافع روسیه با ایران در سوریه از یک­ طرف و تلاش­ های طرفین برای افزایش همکاری ­های تجاری با یکدیگر، از مهم­‌ترین دلایل پاسخ منفی روسیه به این تصمیم ترامپ است.

در نقطه مقابل خریداران اروپایی با بررسی اوضاع سیاسی خود و منطقه و به دلیل نگهداشتن ثبات نسبی حاکم بر خاورمیانه و مهمتر از آن حفظ برجام همه تلاش خود را خواهند کرد تا ایران را به برجام پایبند نگه دارند. بر اساس این موضوع، بسته پیشنهادی خرید تضمینی یک میلیون بشکه ای نفت از طریق اروپا و پرداخت آن به یورو از طریق بانک های اروپایی تقدیم مقامات کشور شده است.

در صورت کاهش فروش نفت ایران، با اتخاذ سیاست های درست و معقولانه می توان درآمدهای از دست رفته ناشی از تحریم نفت را تا حدود زیادی با افزایش قیمت نفت جبران کرد. دولت می‌تواند با مصرف بهینه منابع ارزی خود، بر مشکل ناشی از کاهش صادرات نفت به کشورهای هم پیمان آمریکا فائق آید.