پیاده سازی نظام آموزش شغلی به نفع توسعه و اقتصاد کشور است / توانمند سازی دانشجویانِ درحال تحصیل / بسترسازی برای رفع ناامیدی دانشجویان

به گزارش گروه اجتماعی برنا؛ اگر بخواهیم اندکی نگاه ریشه‌ای به موضوع بیکاری جوانان و رشد نمودار آن در جامعه ایرانی داشته باشیم ابتدا باید چشم انداز خود را به سمت دانشگاه‌ها بچرخانیم.

دانشگاه‌هایی که عاری از مهارت آموزی و فعالیت‌های تجربی و عملی برای یاددهی به دانشجویان هستند.

یکی از اتفاقات مهمی که پس از فارغ التحصیل شدن دانشجو منجر به بیکاری وی می‌شود، نداشتن مهارت در رشته تخصصی است بگونه‌ای که لازم است دانشجویان در کنار آکادمیک بودن، کسب تجربه و مهارت را هم در کارنامه‌ی تحصیلی خود داشته باشند.

باتوجه به دغدغه مند بودن جهاد دانشگاهی در این موضوع به خصوص و آینده اقتصادی جوانان و کشور، با محمد صادق بیجندی -معاون رییس جهاد دانشگاهی- و سیروس دشتی - معاون توانمندسازی و تحقیقات اشتغال و کارآفرینی- نشست و  گفت‌وگویی داشتیم که ماحصل آن در مورد اشتغال و مهارت آموزی دانشجویان  دانش آموختگان است که در ادامه می خوانید.

در ابتدا این نشست محمدصادق بیجندی - معاون رییس جهاد دانشگاهی و رییس سازمان تجاری سازی فناوری و اشتغال دانش آموختگان در گفت‌وگو با خبرنگار آموزش خبرگزاری برنا، در خصوص فعالیت‌های جهاد دانشگاهی برای اشتغال و کارآفرینی دانشجویان و دانش آموختگان گفت: «فعالیت‌های جهاد دانشگاهی به دو بخش تقسیم می‌شود. اولین بخش به دوره دانشجویی منوط می‌شود که معتقدیم پس از دانش آموختگی فعلی، فعالیت‌های جهاد دانشگاهی برای دانشجویان اثربخش خواهد بود.  پس از دانش آموختگی باید ابزار و وسایل فراهم شود و همچنین از افراد حمایت کافی صورت گیرد.  اما قبل از دانش آموختگی باید برای دانشجویانِ درحال تحصیل بستر سازی و توانمند سازی انجام شود. اکثر دانشجویان تئوری‌های بسیار خوبی را یاد دارند اما در حوزه نگرش و مهارت قابل قبول نیستند؛ منظور از مهارت تنها مهارت تخصصی نیست. دانشجو علاوه بر مهارت تخصصی باید مهارت فن مذاکره، مدیریت استرس، مدیریت جلسات، مدیریت قرارداد، مدیریت بیمه و ... به عنوان سرفصل رشته خود (سرفصل‌ها متناسب با هر رشته) فرا بگیرد. در دانشگاه‌های فعلی چنین موضوعاتی به دانشجویان آموزش داده نمی‌شود. تئوریک تخصصی در سطح بالا آموزش داده می‌شود و علت این گفته هم سرازیر شدن دانشجویان ایرانی به سمت دانشگاه‌های خارجی و راحت جذب شدن‌شان است. بستر تئوری دانشجویان بسیار خوب آماده می‌شود اما در خصوص مهارت آموزی خلاء بزرگی وجود دارد. معتقدیم که باید در حوزه مهارتی دانشجو فعالیت کرد که  اگر در این حوزه اقدامات موثری انجام شود، نگرش دانشجویان اصلاح خواهد شد.»

تعریف نظام هدایت جامعه شغلی

وی در ادامه افزود: «جهاد دانشگاهی با افتخار اعلام می‌کند که به صورت رسمی و جدی در حوزه مهارت، حداقل برای دانشجویان دانشگاه‌های جهاد دانشگاهی ورود پیدا کرده است. حدود 60هزار دانشجو در کشور وجود دارند که در حوزه آموزش عالی و برای دانشگاه‌های جهاد دانشگاهی در خصوص مهارت آموزی در این حوزه‌ها ورود پیدا کرده‌ایم. برای تعمیم این قضیه در دانشگاه‌های دیگر، حوزه‌ای تحت عنوان نظام هدایت جامعه شغلی تعریف شده است.  زمانی که یک دانشجو وارد دانشگاه می‌شود،  یک پرونده آموزشی، پرونده فرهنگی، پرونده مالی دارد اما در حال حاضر دوستان با اجریی کردن نظام هدایت شغلی یک پرونده شغلی هم برای دانشجویان ایجاد کرده‌اند. زمانی که فرد وارد دانشگاه می‌شود از او تست شخصیت، استعدادسنجی، سنجیدن ویژگی‌های فردی و شخصیتی ... انجام می‌شود و درنهایت در پایان ترم به دانشجو می‌گویند که با داشتن چنین ویژگی‌هایی و نداشتن این شاخصه‌ها، ابتدا باید به دنبال تقویت این موارد برود و سپس در طول 4 سال تحصیل با برگزاری کارگاه‌های آموزشی مختلف، دوره‌های مختلف، بازدید و مشاوره‌های مختلف فرد دارای مهارت‌های متنوع و کاربردی خواهد شد. در سال 90 بخشی از فعالیت‌های جهاد دانشگاهی در این مورد اجباری و بخشی دیگر اختیاری بود.  از سال 96  طرحی به صورت پایلوت در دانشگاه علم و فرهنگ شروع شده که اختیاری است که تاکنون خروجی‌های مطلوبی در پی داشته است. در سال 90، به علت اجباری بودن فعالیت‌ها در سرفصل دروس، دانشجویان راغب به شرکت و انجام فعالیت‌ها نبودند. هر فردی که در دانشگاه علم و فرهنگ پذیرفته می‌شد باید  به یک زبان زنده روز دنیا، دو نرم افزار روز رشته خود مسلط می‌شد و همچنین درسی تحت عنوان کارفرینی می‌گذارند و ... متأسفانه این اتفاقات خوب، نتیجه تلخی در پی داشت و وزارت علوم به جای حمایت اعلام کرد که جهاد دانشگاهی مازاد برسرفصل‌های دروس، تدریس می‌کند و برای اجرایی کردن این اقدامات باید این فعالیت‌ها اختیاری شوند. آیا اگر در این جو موجود در دانشگاه‌ها، این دروس اختیاری شوند، دانشجویان استقبال خواهند کرد؟ در سراسر دنیا این مجموعه اقدامات جزو ساختار درسی است و جهاد دانشگاهی هم  پیشنهادی مبنی بر اینکه جزو ساختار درسی باشد به وزارت علوم ارائه داد اما چنین اجازه‌ای برای ادامه فعالیت‌ها صادر نشد. حال  طرحی در قالبی دیگر مدنظر است که امیدواریم از مهرماه امسال در دانشگاه‌های مادر و به صورت یک طرح مشترک با وزارت علوم پیش رود.»

*اجرایی کردن طرح هدایت نظام شغلی در 5 دانشگاه کشور

در ادامه سیروس دشتی - معاون توانمندسازی و تحقیقات اشتغال و کارآفرینی با بیان اینکه  درکلیه دانشگاه‌های پیشرفته جهان، در کنار ساختار آموزشی رسمی، یک‌سری برنامه‌ها تحت عنوان داوطلبانه یا غیررسمی وجود دارد که در ایران هم این روال طی می‌شودگفت:  در بسیاری از دانشگاه‌های کشور در خصوص ترویج و توسعه کارآفرینی ساختارهای لازم تحت عنوان مراکز رشد، پارک‌های علم فناوری و مراکز کارآفرینی شکل گرفته و در دانشگاه‌های پیشرو  که به عنوان دانشگاه‌های کارآفرین شناخته می‌شوند، ساختاری تحت عنوان هدایت شغلی وجود دارد. در پرونده شغلی همه خصوصیات و توانمندی‌های فرد مشخص می‌شود و نشان داده خواهد شد که اگر فرد مذکور به سمت کارآفرینی هدایت شود نتیجه مطلوب‌تری در  پی خواهد داشت و یا به صورت خوداشتغال می‌تواند فرد موفق‌تری باشد. این طرح  برای اولین‌بار در کشور به دولت پیشنهاد داده شد. سازمان برنامه و بودجه از این طرح حمایت کرده و مأموریتی از سمت شورای عالی فرهنگی انقلاب تحت عنوان ساماندهی نظام هدایت شغلی در کشور برای این موضوع به جهاد دانشگاهی محول شده است. درحال حاضر مطالعات اولیه این طرح انجام شده و به صورت پایلوت در دانشگاه علم و فرهنگ، وابسته به جهاد دانشگاهی، درحال پیاده سازی است. ساختار کلی هدایت شغلی به این صورت تدوین شده که به صورت ترمیک برای دانشجویان سال اول، دوم، سوم و چهارم برنامه‌هایی تدارک دیده شده که به صورت هدفمند بتوانند در مسیر شغلی قرار گیرند و از طریق برگزاری رویدادها، کارگاه‌های آموزشی و مشاوره‌های حضوری در مرکز از طریق مشاوران صاحب صلاحیت، توانمندی‌هایی که فرد به صورت بالقوه در خود  دارد را تقویت کند و در سال دوم و سوم به سمت مهارت‌ها سوق پیدا می‌کند و در سال چهارم مهارت‌های پیشرفته و در انتها بحث کارورزی و کارآموزی را به صورت مکمل کسب کند. با کارآموزی، فرد در محیط کسب و کار قرار می‌گیرد و توانمندی‌های خود را در معرض آزمون و خطا قرارمی‌دهد و زمانی که قصد ورود به فضای کاری را داشته باشد، با دانش وآگاهی‌های لازم در مسیر درست اشتغال قرار خواهد گرفت. پیاده سازی نظام آموزش شغلی از چند جهت به نفع توسعه و اقتصاد کشور است. بخشی از بحران بیکاری به صورت ساختاری است و همچنین کمبود فرصت‌های شغلی در بازار کار و بخشی هم به از دست دادن فرصت‌های شغلی موجودمربوط می‌شود. در نظام آموزشی به دنبال این هستیم که درسال جدید در 5 دانشگاه دیگر این طرح به صورت پایلوت اجرایی شود  و در ادامه باید طرح نهایی به دولت ارائه شود. به این علت که وزارت علوم در این طرح دخیل شده، امیدواریم که این طرح در همه دانشگاه‌های کشور به عنوان یک ساختار رسمی پذیرفته شود تا دانشجویان از خدمات متنوع این مرکز بهره مند شوند. در پایان دانشجویان با آگاهی و مهارت به بازار کار ورود پیدا می‌کند. این 5 دانشگاه عبارتنداز: دانشگاه علوم پزشکی شهید پزشکی، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه علم و هنر یزد، دانشگاه شیراز، دانشگاه امیرکبیر.»

*عدم شناخت دانشجویان و اساتید مشکلی برای اجرایی کردن این طرح

وی در خصوص بازخوردهای این طرح در دانشگاه علم و فرهنگ، بیان کرد: «افتتاح رسمی این طرح از مهر ماه سال 96 در دانشگاه علم و فرهنگ بوده است، تنها برای دانشجویان در بدو ورود برنامه ریزی می‌شود و برای دانشجویانی که درحال گذراندن ترم‌های آخر خود هستند، این طرح اجرایی نمی‌شود. برای این دسته از دانشجویان نمی‌توان اقدامات بسیاری را انجام داد اما کارگاه‌های آموزشی مختلف، مدیریت استرس، مدیریت فن مذاکره و پروژه‌ای تحت عنوان فکر برتر برگزار می‌شود. فکر برتر شامل موسساتی هستند که مهارت‌های پایه را به دانشجو ارائه می‌دهند و همچنین برنامه‌هایی انگیزشی برای دغدغه مند کردن فرد است. مشکلی که در پیاده سازی این مرکز وجود داشت عدم شناخت دانشجویان و حتی گروه‌های آموزشی اساتید نسبت به این طرح است؛ ابتدا باید اعتمادسازی صورت گیرد. فرهنگ سازی و اعتمادی سازی انرژی بسیاری از جهاد دانشگاهی گرفت اما در پایان امیدواریم که بتوانیم جمع بندی مناسبی برای مراحل بعدی داشته باشیم.»

دشتی در پاسخ به این سوال که آیا در طول این یک سال گذشته، ارزیابی در خصوص این طرح صورت گرفته یا نه، گفت: «ارزیابی این طرح توسط دانشجویان و جهاد دانشگاهی تاکنون صورت نگرفته است. در انتهای این طرح، نظرسنجی مناسبی برای شناخت رضایت دانشجویان انجام خواهد گرفت. یکی از اهداف ما بررسی بازخوردهای این طرح است تا از نقاط ضعف و قوت این طرح آگاهی پیدا کنیم.»

* 70درصد دانشجویان علم‌وفرهنگ در چرخه نظام هدایت شغلی قرار گرفتند

بیجندی در ادامه در مورد آمار دانشجویانی که در این طرح دخیل هستند، بیان کرد: «آخرین آماری موجود اعلام می‌کند که حدود 430 دانشجو در دانشگاه علم و فرهنگ از این طرح به صورت اختیاری استفاده می‌کنند. به صورت تقریبی در هر سال تحصیلی، حدود هزار دانشجو در همه مقاطع تحصیلی ورودی (کارشناسی، کارشناسی ارشد، دکتری) داریم که تعداد دانشجویان کارشناسی حدود 600 نفر در هر دوره است و الباقی دانشجویان دوره ارشد و دکتری هستند. این طرح برای دانشجویان کارشناسی پیاده سازی می‌شود و حدود نیم سال اول و دوم حدود 430 نفر و حداکثر 70 درصد ورودی‌های سال 96 در چرخه فعالیت و طرح جهاد دانشگاهی قرار گرفته‌اند.»

*تعریف 9 مدل رویداد برای دانشجویانی که در این طرح قرار نمی‌گیرند

وی در پاسخ به این سوال که برای دانشجویانی که در این طرح قرار نمی‌گیرند و خارج از دوره کارشناسی هستند، قرار است چه اقداماتی صورت گیرد، گفت: «برای آن دسته از دانشجویان، وسایل، ابزار و بسترهای دیگری فراهم شده است. برای مثال رویدادهای کارآفرینی، استارتاپ‌ها و ... در 9 مدل رویداد تعریف شده‌اند تا دانش آموختگان در این رویدادها شرکت کنند. دانش آموختگان و دانشجویان (هردو گروه) می‌توانند شرکت کنند. بستر دیگر، تأسیس مرکز نوآوری و شکوفایی است که به دانش آموختگان، میز، صندلی و اینترنت رایگان به مدت 3-6 ماه ارائه می‌دهد تا اگر طرح و ایده‌ای دارند، بتوانند ایده خود را شکل و تیم خود را تشکیل دهند. کف قیمت اجاره میز و صندلی در تهران 250 هزار تومان است اما جهاد دانشگاهی این ابزار را به صورت رایگان در اختیار دانشجویان و دانش آموختگان قرار می‌دهد.  دانش آموختگان دانشگاه باید کارآفرین  باشند.  دانشگاه موفق دانشگاهی است که دانش توأم با نگرش و مهارت به دانشجو یاد دهد که به آن دانشگاه نسل 3 و 4 و 5 می‌گویند. جهاد دانشگاهی معتقد است که لازمه نجات اقتصاد کشور، تغییر و تحول بنیادین در دانشگاه‌ها است.»

*مهاجرت و ناامیدی جوانان دغدغه دهم سیستم بالاترهم نیست

بیجندی در پاسخ به این سوال که جهاد دانشگاهی برای مهاجرت و ناامیدی جوانان نسبت به دانشگاه‌ها چه اقداماتی را می‌تواند انجام دهد و انجام داده، بیان کرد: «جهاد دانشگاهی به عنوان یک نهاد واسطه‌ای است و به عنوان قانونگذار عمل نمی‌کند بلکه سعی در تسهیل فرآیندها دارد. سیستم بالاتری باید به این دغدغه پیدا کند اما متأسفانه دغدغه و الویت اول که هیچ، دغدغه دهم آن هم نیست. آموزش عالی مهم نیست و اگر جز این بود، دانشگاه‌های ایران جزو دانشگاه‌ها نسل 4 و 5 بودند نه دو سال درحال افتخار به این موضوع باشیم که تازه قرار است دانشگاه تهران، دانشگاه نسل 3 شود. دانشگاه‌های تراز اول دنیا نسل 5 هستند. هنری که از دست ما ساخته بود ارائه یک پیشنهاد و مصوب کردن آن  است. هنر دیگر تقویت پارک و مرکز رشد و همچنین حمایت از دانشجویان بوده است. جهاد دانشگاهی بستری را فراهم کرده تا ناامیدی را در جامعه دانشجویان کاهش دهد چون معتقدیم فضای عمومی دانشگاههای ایران دانشجویان را به سمت بی‌انگیزگی سوق میدهند و جرئت کار کردن در فضای غیر اداری را به دانشجو نمی‌دهند و همچنین خودباوری و خوداتکایی و اعتقاد و اعتماد را در دانشجویان از بین برده است. از جمله دلایل این اتفاق زمانی است که اساتید صرف دانشجو می‌کنند و همچنین به روز نبودن اساتید است. ارتباط جامعه با دانشگاه، ارتباط صنعت با جامعه قطع است و مدیران ارشد کشور دانشگاهیان را قبول ندارند. در حد توانمان برای اصلاح این فضا تلاش می‌شود تا به دانشجویان خودباوری و انگیزه ارائه دهیم.»

دشتی در تکمیل صحبتهای معاون رییس جهاد دانشگاهی، گفت: «وظیفه‌ی جهاد دانشگاهی در حوزه اشتغال دانش‌آموختگان طبق اساسنامه، بسترسازی برای اشتغال بیشتر دانش‌آموختگان است. ایجاد اشتغال برای خیل عظیمی از بیکاران که درحال حاضر دولت، دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها بسیج شده‌اند تا بتوانند بخشی از این اشتغال را ایجاد کنند. جهاد دانشگاهی به عنوان یک نهاد واسطه بین دانشگاه و جامعه، شیوه ورود خود را به این مسئله به دو صورت انجام می‌دهد. 1) آسیب‌شناسی و 2) اجرای طرح‌های پایلوت. یکی از وظایف اساسنامه سازمان، ارائه طرح‌ها و راهکارهای پیشنهادی برای تسهیل اشتغال به دستگاه‌های اجرایی است چرا که بودجه اشتغال در اختیار آن‌هاست و دستگاه‌ها باید بودجه را صرف ایجاد اشتغال کنند. به جز ارائه این راهکارها، جهاد دانشگاهی این تجربه را هم کسب کرده و به صورت عملیاتی در ایجاد اشتغال ورود پیدا کرده است. چند طرح در دست اجرا است که به صورت مستقیم شغل ایجاد می‌کند. درحال حاضر طرحی با همکاری وزارت کار تحت عنوان الگوی نوین توسعه مشاغل خارجی، برای 20 هزار نفر در 9 استان کشور درحال اجرایی کردن است. همچنین در حال مذاکره برای ایجاد شغل برای 10 هزار  نفر در 5 استان به صورت پایلوت در مناطق روستایی هستیم تا در ادامه به استان‌های کشور تعمیم داده شود. اگر دولت برخی از مأموریت‌ها را به جهاد دانشگاهی محول کند، می‌توان ادعا  داشت که 10 درصد از اشتغال را از این طریق با بسیج منابع واحدهای استانی جهاد دانشگاهی در کلیه استان‌های کشور، با کم‌ترین هزینه ایجاد کرده‌ایم. موضوع ایجاد اشتغال در بخش خصوصی  صنعت رقم بسیار بالایی دارد که جهاد دانشگاهی با کمترین میزان و با تجربه‌ای که دارد، میتواند آن را به ثمر برساند. در سال‌های گذشته، یکی از موفق‌ترین مراکزی که توانسته طرح‌های مذکور را با کمترین خطا انجام بدهد، جهاد دانشگاهی است.»

وی در ادامه افزود: «یکی از راهکارهایی که طی سالهای  اخیر در کشور برای ترویج کارآفرینی یا شکلگیری کسب و کارهای جدید در جامعه از آن استقبال شده، رویدادهای استارتاپی است. با توجه به تجاربی که در موضوع آموزش کارآفرینی داشته‌ایم، به صورت هدفمند در کشور به مبحث رویدادهای جهاد دانشگاهی ورود پیدا کرده‌ایم. رویدادهای کارآفرینی در تیپ‌ها و انواع مختلف با توجه به موضوع و شیوه‌های اجرایی، تعریف شده‌اند. در حال حاضر 9 تیپ رویداد کارآفرینی وجود دارد؛ این رویدادها به صورت موضوعی دنبال می‌شوند.»

*انتظار برای پاسخگویی وزارت ورزش‌وجوانان در پاسخ به ارائه طرح‌ها

معاون رییس جهاددانشگاهی و رییس سازمان تجاری سازی فناوری و اشتغال دانش آموختگان در خصوص تفاهم‌نامه‌های منعقد شده با وزارت ورزش‌وجوانان برای اشتغال دانشجویان، گفت: «نشست تخصصی در ارتباط با اشتغال فراگیر که مصوب ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی است، با دکتر علیرضا خادم - دیر کل دفتر برنامه ریزی معاونت قهرمانی وزارت ورزش و جوانان برگزار کرده‌ایم که کمیته اشتغال وزراتخانه به همراه بخش خصوصی هم در  این نشست حضور پیدا کرده‌اند. جهاد دانشگاهی، جایگاه ورزش را در برنامه اشتغال فراگیر به بحث گذاشت چندین پیشنهاد به وزارت ورزش‌وجوانان ارائه داد شد. جهاد دانشگاهی برگزاری رویدادهای کارآفرینی را حدود 7 سرفصل و 7 برنامه به وزارت ورزش‌وجوانان پیشنهاد داده است. موضوع تربیت مربیان کارآفرین برای تدریس دروس کارآفرینی با گرایش ورزش و تربیت بدنی در دانشکده‌ها به همراه راهاندازی مراکز رشد و علوم ورزشی نیز پیشنهاد داده شده است.  انجام برخی از مطالعات در رابطه با الگوهای کارآفرینی در حوزه ورزش و چگونگی اشتغال در حوزه ورزش به وزارت ورزش‌وجوانان ارائه شده است. با توجه به ارتباطات موجود و فعال بودن کمیته ورزش فعال، یک‌سری از زیرساخت‌ها آماده شده است. در حوزه جوانان با مهندس تندگویان – معاون ساماندهی امور جوانان وزارت ورزش‌وجوانان در حال مبادله تفاهمنامه هستیم. معاونت ساماندهی امور جوانان  از مراکز شکوفایی و نوآوری جهاد دانشگاهی، حمایتهای بسیاری در استان زنجام انجام داده است. طبق توافقهای اولیه قرار بود که در 8 استان کشور حمایتهای لازم از سمت وزارت ورزش‌وجوانان صورت گیرد. درحال حاضر منتظر پاسخ برای پیگیری این مطلبات خود از جانب وزارت ورزش‌وجوانان هستیم.»