با دیدن این فیلم، دلم برای کاراکترِ «حاج‌رسول» در مجموعۀ«نبردی دیگر» تنگ شد!

مروری بر فیلم‌های نمایش‌داده‌ شده در هفتمین‌روز از جشنواره فیلم فجر.

۲۳ نفر: مهدی جعفری

دربارۀ بیست‌وسه‌تَن از کودکان و نوجوانانی که در سالِ سوّمِ جنگِ اسیرِ نیروهای عراقی شدند، مطلب‌ها و داستان‌های فراوانی نوشته شده و مستندها و گزارش‌هایی زیاد ساخته شده‌اند. فیلمِ «مهدی جعفری»، قرار است روایتی دراماتیزه (نمایشی‌شده) از زندگیِ این بیست‌وسه‌تَن باشد که در زندان‌های عراق سختی‌ها و مرارت‌هایی فراوان را از سر گذراندند و قد کشیدند و سربلند ماندند. «۲۳ نفر»، مخاطب را سرگرم می‌کند و هم‌راهِ خود می‌کشانَد؛ امّا فیلم برای مخاطبی که زیر و بمِ داستانِ آن کودکان و نوجوانان را می‌داند، چیزی نیست فراتر از همان اطّلاعاتِ پیشین، که تلاشِ چندانی نیز برای نمایشی‌شدنِ آن‌ها نشده است.

یکی از مشکل‌های اقتباس از روی‌دادهای واقعی در سینمای ایران این است که وفاداریِ همه‌جانبه به رُخ‌دادهای منبعِ اقتباس راه را برای روایتِ داستان‌هایی دراماتیک می‌بندد. در حالی‌که حذف و اضافه‌هایی داستانی در روندِ ماجراهای واقعی یکی از اصل‌های پیش‌نهادی در تکنیکِ اقتباس در سینما- حتّی به‌شکلِ وفادارانه‌اش- است. در «۲۳ نفر» فصل‌ها و موقعیت‌ها در پیِ هم می‌آیند و از منظرِ دراماتیک چفت و بستِ لازم و یک پیوندِ علّی و معلولیِ درست میان‌شان برقرار نیست.

می‌توان خیلی از فصل‌ها، همانندِ تیمّم‌کردن با خاکِ لباس‌ها (که صحنه‌ای شعاری است)، بازجویی در استخبارات که‌هم‌راه است با شوخ‌طبعی‌هایی دل‌نشین، مصاحبۀ مطبوعاتی با خبرنگاران، دیدار با «صدّام حسین» و رفتن به صلیبِ سرخ را با یک‌دیگر جابه‌جا کرد؛ بی‌آن‌که خللی در روندِ روایتِ داستان پدید آید.

اگر اصلِ وفاداری به واقعیت را کنار بگذاریم، می‌توان تعدادِ این کودکان را کم و زیاد کرد و باز هم همین داستان را روایت کرد؛ چون فیلم فرصتی پیدا نمی‌کند به یکایکِ آن‌ها بپردازد (به‌همین‌دلیل می‌شود گفت این دست‌مایۀ روایی برای اقتباس، بیش‌تر مناسبِمجموعۀ تلویزیونی‌ست تا فیلمِ سینمایی). کم‌تر کِش‌مَکشی میانِ دو یا چند تَن از آنان و یا گروهی با گروهی دیگر در میان‌شان رُخ می‌دهد و همین سبب می‌شود که درامِ اثر از الگوهای ساب‌ژانرِ «اردوگاهِ جنگی» دور شود. تنها کُنشِ دراماتیک در میانه‌های داستانِ فیلم همان ماجرای اعتصابِ گروهیِ این کودکان و نوجوانان است که البته موقعیتی نمایشی نیز که از دلِ آن بیرون می‌آید، کمی ایستاست و به پیش‌رفتِ درامِ اثر چندان یاری نمی‌رسانَد و به‌همین‌دلیل صحنه‌های دربرگیرندۀ این موقعیت نیز طولانی به‌نظر می‌رسند. 

با درنظرگرفتنِ الگوهای ژانر، کارگردانیِ استانداردی دارد و به‌ویژه می‌توان از فیلم‌برداری و نورپردازیِ «مرتضی قیدی» و طرّاحیِ صحنۀ «کامیاب امین‌عشایری» یاد کرد که جای بسی توجّه دارند و به ایجادِ اتمسفر و فضای بهترِ سینمایی در میزانسن‌های کارگردان کمک کرده‌اند.

امّا در کل می‌توان گفت که «۲۳ نفر» از تمامِ مجموعه‌هایی تلویزیونی و حتّی برخی فیلم‌های سینمایی که اوجِ ساخته‌شدن‌شان در سال‌های هفتادِ خورشیدی بود و به‌اصطلاح می‌خواستند رشادتِ رزمندگانِ اسیرشده در زندان‌های مخوفِ عراق را روایت کنند، چیزی فراتر ندارد؛ تنها شاید خوش‌رنگ‌ و لعاب‌تر و خوش‌ساخت‌تر به‌نظر برسد؛ که آن‌هم به شرایطِ تولیدش بازمی‌گردد و بنا به امکاناتِ زمانِ خودش،  در مقایسه با آن آثارِ دو دهۀ پیش، پیش‌رفتی چشم‌گیر به‌شمار نمی‌آید

*** پی‌نوشت: به‌شخصه با دیدنِ این فیلم، دل‌ام برای مجموعۀ تلویزیونیِ «نبردی دیگر» (عبدالله باکیده، ۷۴-۱۳۷۳) و کاراکترِ «حاج‌رسول رستگاری» تنگ شد!

 امتیازِ فیلمِ «۲۳ نفر»، برپایه‌ی سیستمِ امتیازدهی از پنج‌ستاره:

 (ضعیف)