طاهر صفارزاده یک شاعر آوانگارد بود

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، در سیزدهمین قسمت از ویژه‌برنامه «سوره»، گفت‌وگوی مسعود دیانی با مرتضی امیری اسفندقه و زهیر توکلی درخصوص «قرآن و شعر طاهره صفارزاده» پخش شد.

مرتضی امیری اسفندقه در این گفتگو گفت: طاهره صفارزاده شاعر بلندپرواز ایرانی است که به علت ترجمه آثار او توسط آنه ماری شیمل، علاوه بر ایران در آمریکا و انگلستان هم شناخته شده است. شعر او با قرآن گره خورده است چون قرآن را باور داشت و به قول حافظ قرآن دام تزویر او نبوده است. از طرفی او مترجم قرآن نیز هست که قرآن را هم به فارسی و هم انگلیسی ترجمه کرده است.

این شاعر و پژوهش‌گر افزود: طاهره صفارزاده در یکی از اشعار سپید خود می‌گوید خداوند از آن بالا درون حرکت‌ها را می‌پاید. این شعر به این آیه قرآن اشاره دارد که: «أَلَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ یَرَى». آیا نمی‌دانی خداوند تو را می‌بیند؟ در جای دیگر سعدی وار می‌گوید هر دو جهان و هر چه جهان پایتخت اوست که به این آیات اشاره دارد: «لِمَنِ الْمُلْکُ الْیَوْمَ لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ» و «وَ لِلَّهِ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ». 

وی ادامه داد: طاهره صفارزاده نخواسته است صرفاً قرآن را ترجمه کند. فکر نمی‌کنم هیچ شاعری در هیچ کجای دنیا به حکم این‌که شاعر است، الهام‌بخش و الهام‌پذیر نباشد. چون هیچ دل شاعری نمی‌تواند به هیچ چیز در هستی جز یک عظمت لایتناهی سجده بکند. بیان متفاوت است اما سخن یکی است.

زهیر توکلی در ادامه گفت: طاهره صفارزاده پیش‌ از این‌که به‌عنوان یک شاعر مذهبی شعر بگوید یک شاعر آوانگارد بوده است. خاصیت شعر او این است که مدام ارجاع و اشاره به فرامتن‌های بیرون از شعر دارد. اشاره به حوادث سیاسی، به تاریخ، جغرافیا و ... . درعین‌حالی که فردیت او در شعرهایش کاملاً مشخص است – که این فردیت از ویژگی‌های شعر مدرن است – اشارات او به قرآن و همچنین مسائل سیاسی و اجتماعی زمان خود را مشاهده می‌کنیم.

این شاعر و منتقد ادبی افزود: ایشان درباره کلام شعر به طنین اعتقاد دارد. می‌گوید شعر طنینی است که در ذهن خواننده من آغاز می‌شود. برخورد او با کلام مقدس نیز همین‌طور است. طنین قرآن هم در تداعی‌های معنایی و هم در اتخاذ لحن در او دیده می‌شود. مهم‌ترین شعرهای خانم طاهره صفارزاده مربوط اواخر عمر اوست که به یک سادگی رسیده است در عین‌ حالی که ساختار پیچیده خود را دارد.

وی سپس عنوان کرد: برخی از شعرهای ایشان را باید گفت به‌نوعی شعر-اندیشه است. یعنی در عین ‌حالی که اندیشه است فوق‌العاده شاعرانه است و کاملاً بر روی مفاهیم قرآنی و عرفانی حرکت می‌کند. به‌عنوان‌مثال شعری دارد به نام «صوت و سوت» که درباره پرندگانی که هرروز در جلوی خانه او آواز می‌خورند روایتی ارائه می‌دهد. در جایی از شعر به آواز پرنده در هنگان نمازخواندن خودش اشاره می‌کند و می‌گوید:

در محضر نماز که هستم اگر جواب نگویم می‌رنجد

اگر جواب بگویم خروج از محضر را باید جوابگو باشم

شک بزرگ، از جدال دو نیروست

جاذبه سجده و التزام به پاسخ‌گویی با تحیت برتر

این تعابیر دقیقاً از قرآن گرفته شده است. در قرآن داریم: «تَحِیَّتُهُمْ فِیهَا سَلَام».

سید مرتضی خاتمی خوانساری در بخش دیگری از ویژه‌برنامه «سوره» گفت: لقاءالله ملاقات خداوند بر اساس حساب‌های خدایی است و الا انسان دائماً پهلوی خداست و خدا هم همین‌طور. به حضرت علی (ع) گفتند خدای ندیده را می‌پرستی؟ گفت با چشم سر نه، ولی با چشم قلب او را دیده‌ام. رجعت یعنی روزی می‌رسد که خداوند با ما درباره پرونده اعمال‌مان سخن می‌گوید. مقرب خداوند بودن یعنی کاری کرده‌ایم که خداوند امتیازاتی به ما بدهد. مقرَب اسم مفعول است. ما مقرَب هستیم و خداوند مقرِب.

این مفسر قرآن افزود: حضرت آدم عصیان کرد که از بهشت رانده شد. در سوره طه می‌گوید: «وَ لَقَدْ عَهِدْنَا إِلَى آدَمَ مِن قَبْلُ فَنَسِیَ وَ لَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا». خداوند می‌فرماید پیش‌ازاین به آدم گفته بودیم که شیطان می‌خواهد تو را فریب دهد اما توجه نکرد. شیطان به آدم گفت که اگر می‌خواهی همیشه در بهشت بمانی باید از این درخت بخوری. در او طمع انداخت و باعث شد از بهشت بی‌بهره شود. حضرت آدم می‌گوید شیطان در دهان یک پرنده بهشتی بود و همچنین به خداوند قسم خورد. من تصور نمی‌کردم که موجودات بهشتی قسم دروغ به خداوند بخورند.

وی اضافه کرد: در مورد ما انسان‌ها نیز همین‌طور است. خداوند همه نعمت‌ها را به همه ما می‌دهد اما این ما هستیم که مدام کفران می‌کنیم. حکمت‌هایی در این سنت خداوند است. در دنیا رنج و غم بسیار است و به‌محض این‌که از این دنیا برویم احساس راحتی خواهیم کرد و متوجه سختی دنیا خواهیم شد. این هم حکمتی دارد. اگر انسان در راحتی باشد به بیراهه می‌رود و این در سختی بودن برای به تکاپو افتادن و ساخته شدن انسان لازم است.

در این برنامه همچنین یوسفعلی میرشکاک به قصه‌خوانی قرآنی از روی بخشی از کتاب «روض الجنان و روح الجنان» پرداخت. بررسی کارنامه قرآن‌پژوهی ژول لابوم نیز بخش دیگری از سیزدهمین قسمت برنامه «سوره» بود.

برنامه تلویزیونی «سوره» که به موضوع قرآن اختصاص دارد، در شب‌های ماه مبارک رمضان هر شب ساعت 22:45 دقیقه از شبکه چهار سیما پخش می‌شود. تکرار این برنامه نیز ساعت 17 می‌باشد.