پنجم بهمن؛ روز ملی مترو

پیشنهاد خوبی است که پنجم بهمن، روز ملی مترو باشد. مترو، پاک‌ترین، سریع‌ترین، ارزان‌ترین و کم‌مصرف‌ترین وسیله برای جابه‌جایی در یک شهر است. مترو با برق کار می‌کند، پس آلودگی هوا را از بین می‌برد. مترو، ستون‌فقرات شهر است و می‌تواند افراد زیادی را جابه‌جا کند. بنابراین از ایجاد ترافیک جلوگیری می‌کند. آمارها نشان می‌دهد متروها در کلان‌شهرهای جهان، حدود 53 میلیارد مسافر را در 178 شهر جابه‌جا کرده‌اند. با در‌نظرگرفتن متوسط سه مسافر به ازای هر اتومبیل شخصی، متروها روزانه انگار 133 میلیون اتومبیل را از خیابان‌های شهرها خارج می‌کنند.

اولین متروی جهان، 158 سال پیش در شهر لندن آغاز به کار کرد و به سرعت در شهرهای بزرگ اروپا و آمریکا گسترش یافت. ناصرالدین‌شاه، در آخرین سفر خود به فرنگ، با دیدن ترافیک شهری و استفاده از واگن‌ در داخل شهر، به فکر وارد‌کردن این وسیله نقلیه عمومی در تهران افتاد. او با یک شرکت بلژیکی قراردادی بست و آن شرکت نیز در اندک‌زمانی، با انتقال ریل‌ها و واگن‌های آن به ایران، اولین وسایل نقلیه ریلی شهری را به تهران آورد. این واگن‌ها روی ریل‌، با اسب کشیده می‌شد و مردم می‌توانستند از شهرری تا باغ‌شاه (میدان حُر) با آن سفر کنند. اما برنامه‌ریزی‌ها برای بنیان‌گذاری متروی تهران به سال ۱۳۵۰ بازمی‌گردد. در مهر سال ۵۳ مطالعات احداث مترو در تهران از سوی شرکت سوفرتو فرانسه انجام شد. شرکت‌های فرانسوی از سال ۵۶ عملیات اجرائی احداث خط یک مترو را در اراضی عباس‌آباد آغاز کردند. عملیات اجرائی مترو تا آذر سال ۵۹ حدود دوهزارو ۳۰۰ متر تونل کندند و بخشی از سازه سه ایستگاه را ساختند. با شروع جنگ، شرکت‌های خارجی، ایران را ترک کردند و در اواخر سال ۶۰ هیئت وزیران توقف کامل ساخت مترو را اعلام کرد. دیدگاه کلی مسئولان آن دوره این بود که مترو نمی‌خواهیم. معتقد بودند مترو پروژه‌ای لوکس است و به‌جای آنکه پول را در تهران هزینه کنیم، باید به روستاها ببریم تا روستاییان به تهران نیایند. آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی که نماینده مردم تهران و رئیس مجلس بود، احداث مترو را از مهم‌ترین وظایف دولت می‌دانست و برای اجرای آن تلاش می‌کرد. او در دوره پهلوی، به کشورهای زیادی سفر کرده و در پایتخت‌های اروپایی، نقش و اهمیت مترو در حمل‌ونقل شهری را دریافته بود. هاشمی در آمریکا چندین ایالت را با ماشین گشته و مترو را وسیله‌ای همگانی دیده بود که فقیر و غنی، امکان استفاده از آن را دارند و عدالت اجتماعی در دسترسی به امکانات عمومی را محقق می‌‌کند. او امام‌جمعه تهران بود و در پنجم بهمن سال 63 از تریبون نمازجمعه، خطبه‌ای مختص اهمیت احداث مترو در تهران و سایر کلان‌شهرها خواند. فشارها زیاد بود و اجازه نمی‌دادند کار مترو شروع شود، اما اصرار هاشمی همچنان ادامه داشت. آیت‌الله در سال 64 شخصا به جلسه کابینه دولت مهندس موسوی رفت و با مخالفان مترو به بحث پرداخت و در آخر توانست مصوبه ضرورت احداث مترو را بگیرد. شرکت مترو، فعالیت خود را از اواخر سال ۶۵ دوباره شروع کرد، اما چون زمان جنگ بود، کار کُند پیش می‌رفت. فعالیت جدی مترو، در دوره سازندگی کلید خورد که خود هاشمی سکان دولت را در دست گرفته بود. خزانه دولت خالی بود و ده‌ها شهر نیاز به بازسازی داشت. او اجازه داد شرکت مترو، نفت کوره پالایشگاه اصفهان را صادر کند و با پول آن مترو بسازد. اصغر ابراهیمی، مدیر مترو بود و مستقیم به رئیس‌جمهور گزارش می‌داد. زحمت زیادی برای احداث خطوط مترو کشید، اما شکوفایی قطار شهری تهران از روزی آغاز شد که پسر آیت‌الله وارد مترو شد.

محسن هاشمی 17 سال برای متروی تهران کار کرد. همه توان خود را به کار گرفت و نتیجه آن سامانه پاک زیرزمینی است که مردم هر روز از آن استفاده می‌کنند. در اهمیت مترو همین بس که اگر فقط خط متروی تهران‌-کرج نبود، جابه‌جایی این حجم مسافر، نیاز به اتوبانی با 50 باند داشت! محسن هاشمی در سال نخست ۳۰ کیلومتر از متروی تهران - کرج را افتتاح کرد. سپس هر سال حدود ۱۰ کیلومتر از مترو را راه انداخت. او ۱۲۰ کیلومتر مترو تحویل مردم داد. خطوط پنج، یک، دو و چهار متروی تهران را به ترتیب راه‌اندازی کرد و حجم سفر در روز را به بیش از دو میلیون مسافر رساند. خطوط سه، شش و هفت را قرارداد بست. تونل‌های مترو، دستی کنده می‌شد. او دستگاه‌های حفار پیشرفته آلمانی وارد کرد و انتظار می‌رفت تا سال 93 کل خطوط مترو‌ بتواند هفت میلیون مسافر را در روز جابه‌جا کند. اسب راهوار مترو سرعت گرفته و همه چیز برای یک جهش بزرگ مهیا شده بود، اما تصمیم ناگهانی قالیباف برای کنار‌گذاشتن مدیرعامل مترو، عزم بزرگ برخاسته را خواباند. قالیباف، در میان شهرداران تهران، بیشترین کمک را به احداث مترو کرده بود. گرچه مترو، طرح اصلی و سوگلی او نبود، اما واقعا از پروژه مترو حمایت می‌کرد. بعد از رویدادهای سال 88 خیال رسیدن به پاستور، همه برنامه‌های شهردار را تحت تأثیر قرار داد. پول احداث خط هفت مترو، خرج طرح بی‌مطالعه و تبلیغاتی صدر- نیایش شد. قالیباف، محسن هاشمی را در اسفند 89 یک روز بعد از کنارگذاشتن محترمانه آیت‌الله هاشمی از ریاست مجلس خبرگان، کنار گذاشت و مدیران بعدی مترو، گرچه همه توان خود را به کار بستند، اما نشد آنچه باید می‌شد. آن روز، برنامه محسن هاشمی برای رسیدن به هفت میلیون سفر در روز، قابلیت بالایی برای تحقق داشت، اما اکنون با تحریم‌ها و خالی‌بودن دست شهرداری و دولت، رسیدن به آن بیشتر به رؤیا می‌ماند تا واقعیت. ایستگاهی که هاشمی با یک میلیارد تومان می‌ساخت، امروز 250 میلیارد هزینه می‌خواهد. او هزار واگن تهیه کرد. کارخانه واگن‌سازی راه انداخت و امروز خرید تجهیزات برای مترو، چنان منابع مالی طلب می‌کند که دیگر در توان کسی نیست. گرامیداشت روز پنجم بهمن به‌عنوان روز ملی مترو، قدردانی از زحمات آیت‌الله هاشمی است که بدون تلاش او امروز مترویی نداشتیم. هوای پاک و ترافیک مناسب، حاصل توسعه خطوط مترو است. امید که گشایش‌های اقتصادی در آینده، جانی دوباره به مترو بدهد.

منبع: شرق