کاغذ چطور و چگونه اختراع شد؟
کاغذ از مهم‌ترین ابزار دانش بشری‌ست که برای نخستین بار در سال ۱۰۵ میلادی توسط شخصی به نام تسای لون و شاگردش تسوپر اختراع شد.
به گزارش روی خط رسانه های خبرگزاری برنا، کاغذ از مهم‌ترین ابزار دانش بشری‌ست که برای نخستین بار در سال ۱۰۵ میلادی توسط شخصی به نام تسای لون و شاگردش تسوپر اختراع شد. تسایی لون از خیساندن تکه‌های بدون مصرف ابـریشم در آب تـوانست خمیری به‌دست آورد که از پهن کردن در روی صفحه و خشک کردن آن اولین نوع کاغذ به‌وجود آمد. وی بعدها به جای ابریشم از چوب درخت توت و خیزران استفاده کرد.
این بار کاغذ به دست آمـده بـدون چین و تاخوردگی بود و کیفیت بهتری داشت. تا پنج قرن متمادی فن تولید کاغذ، به کشور چین اختصاص داشت.قدیمی‌ترین کاغذ کشف شده به ۱۵۰ میلادی یعنی ۴۵ سال بعد از اختراع کـاغذ تـوسط تـسایی لون تعلق دارد. این کاغذ توسط سـر اورل اسـتین در سـال ۱۹۰۷ در دیوار بزرگ چین کشف شد و وقایع سال‌های ۲۱-۱۳۷ م روی آن نوشته شده است.باید متذکر شد که از این گونه کاغذها نیز تعدادی در سال ۱۹۰۰ در دیـوار چـین تـوسط سون آندرسن هدین -سیاح معروف سوئدی کشف شده بود که زمان ساخت آنها مشخص نبود.
آرمین رنکر آلمـانی در اوایـل قـرن بیستم در کتابی به نام کتاب کاغذ مسیر رواج هزار ساله کـاغذسازی را از مبدأ یعنی کشور چین تا مغرب‌زمین در نقشه‌ای نشان می‌دهد.
کاغذسازی در ایران
تاریخ کاغذسازی در ایران چنانکه در نقشه رنکر مشخص است به سال ۷۵۱ م/۱۳۴ ق. می‌رشد. آثار مانوی کـه در سـرزمین تـورفان پیدا شده به زبان اشکانی و کاغذ آن سمرقندی است. در این سال پس از هـجوم چـینیان بـه سمرقند، ایرانیان نخستین ملتی بودند که این فن را از تعدادی از اسیران جنگی که متخصص کـاغذسازی بـودند فـرا گرفتند. دیری نگذشت که کاغذهای تولیدی از شهرت فراوانی برخوردار شدند و سمرقند مرکز بازرگانی ایـن نـوع کاغذها شد. کاغذ در ۷۹۳ م. (۱۷۷ ق.)از طریق جاده ابریشم به بغداد، دمشق، مصر و از آنجا در امتداد دریـای مـدیترانه بـه آسیای مرکزی و سپس به اسپانیا و دیگر کشورهای اروپایی برده شد. بنابراین می‌توان ادعا کـرد، مـلتی که کاغذ را در میان اعراب و سپس میان دیگر ملل متمدن جهان رواج داد ایرانیان بودند. تـکمیل و تـرویج صـنعت کاغذسازی، موجب افتخار ایرانیان و مسلمانان است زیرا نقش مهمی در تمدن جهانی ایفا کرده است.
ایـن نـدیم، در کتاب خود الفهرست می‌نویسد: گویند آدم اول کسی بود که بر گـل نـوشت، و پس از چـندی سایر ملل نوشتن را بر روی مس و سنگ آغاز کردند تا برای همیشه پایدار بماند و این امـر در زمـان قـبل ازطوفا نبود.و چه بسا هنگام حاجت بر روی تخته و برگ درخت نیز مـی‌نوشتند، و نـیز روی توز (پوست درخت خدنگ)که کمان‌ها (سپرها) را با آن می‌پوشانند، می‌نوشتند تا همیشه پایدار بماند و ما شـرح آن را در مقاله فلاسفه آورده‌ایم، و بعد که دباغی پوست معمول گردید مردم بر روی آن نـوشتند و گـویند اول کسی که آن را به عمل آورد یوسف نبی عـلیه السـلام بـود. رومیان بر حریر سپید ورق(نازک) و طـومار مـصری و فلجان(پوست گور خر) می‌نویسند؛ فارسیان بر پوست گاو میش، گاو و گوسفند؛ و عـرب بـر استخوان کتف شتر و لخاف کـه سـنگ پهن سـفیدی‌ست و شـاخه درخـت خرما که برگ‌های آن را کنده بـاشند مـی‌نویسند؛ و چینیان بر کاغذ مصری که از گیاه خشک به مقدار فراوان به عـمل مـی‌آورند، و هندیان بر مس و حریر سپید مـی‌نوشتند. اما کاغذ خراسانی، از کـتان بـه دست می‌آید و گویند این کـار در زمـان بنی امیه و به قولی در زمان بنی عباس رواج یافت، و برخی آن را قدیم و برخی آن را جدید دانـسته‌اند و نـیز گویند:کارگران چینی آن را در خـراسان هـمانند کـاغذ چینی می‌ساختند، و انـواع آن طـلحی، نحی، فرعونی، جعفری و طـاهری‌ست.در بـغداد مردم سال‌ها بر نوعی کاغذ می‌نوشتند که ممکن بود آن را پاک کرده و دوباره نوشت.
کاغذهای ایـرانی بـا نام‌های کاغذ طلحی، نوحی، سلیمانی، سـمرقندی، جـعفری، طاهری، مـنصوری، دولت‌آبـادی، بـخارایی، اصفهانی و غیر آن شـهرت زیادی داشتند، به ویژه کاغذ دولت آبادی و سمرقندی که نسبت به کاغذ چینی که در ایران بـه خـان بالغ معروف بود، کیفیت بیشتری داشـت.
ایـن عـبدوس جـهشیاری در کتاب الوزراء و الکـّتاب مـی‌نویسد: نظر گذشتگان درباره بهترین کاغذ آن بود که سفید، درخشان، و سنگین وزن و جادار با قطعی مناسب و پر دوام باشد.
ایـن ویـژگی‌ها در کـاغذهای ایرانی مشهود بود. در جای دیگر می‌گوید: ایـرانی‌ها فـخر مـی‌کردند کـه نـوشته‌های خـود را بر چیزی می‌نویسند که در کشور خودشان به دست می‌آید. ولی در دوره قاجار با وجود اینکه در ۱۲۶۷ شمسی عده‌ای صنعت‌گر برای تحصیل و فراگیری فنون از جمله کاغذسازی به روسیه اعزام شدند و ظـاهرا شخصی به نام آقا رحیم اصفهانی پس از آموزش، در اصفهان کاغذ ساختن را آغاز کرد؛ ولی در این دوره به دلایل مختلف، نظیر رقابت روس و انگلیس بر سر منافعی که در ایران داشتند و بی‌لیاقتی و بی کفایتی دولت وقـت، صـنعت کاغذسازی دیگر رونقی نداشت. تا دوره ناصری برای چاپ کتاب از کاغذهای وارداتی فرنگی و اروپایی و پس از آن منحصرا از کاغذهای روسی استفاده شده است. مشخصه کاغذهای وارداتی فرنگی آب نقش‌ها و آرم‌های برجسته‌ای‌ست که در سـاخت ایـن کاغذها به کار رفته است.
واژه کازی که کاغذ از آن گرفته شده از زبان سانسکریت وارد زبان فارسی شد. چینی‌ها به آن کوکدوزو و مصری‌ها قرطاس (مأخوذ از کلمه یونانی زارتس) می‌گفتند. ریشه کلمه کاغذ در زبان‌های لاتین از پاپیروس یونانی‌ست کـه انـگلیسی‌ها به آن پی پر، فرانسوی‌ها پاپی‌یه و آلمانی‌ها پاپیر و اعراب ورقه و صحیفه می‌گویند. کاغذ، ورقه نازکی‌ست که ماده اصلی تشکیل‌دهنده آن سلولز است و عموما از الیاف گیاهی تولید می‌شود. همان‌طورکه ذکر شـد کـاغذ در آغـاز از خیساندن ابریشم بی‌مصرف و سپس از چـوب درخـت تـوت ساخته شد. در اواسط قرن نوزدهم از پارچه نیز برای ساخت کاغذ استفاده می‌شد.ت که پارچه‌های پنبه‌ای محصول کارخانه‌های بافندگی و لباس‌های مستعمل بـرای ایـن مـنظور به کار برده می‌شدند.
در کشورهایی که پوشیده از جـنگل‌های طـبیعی است و چوب به وفور یافت می‌شود، خرده چوب‌ها و الیاف گیاهان را پس از خیساندن حرارت می‌دهند، خمیر شیری رنگی به دست مـی‌آید. ایـن خـمیر را روی تور سیمی استوانه‌ای پهن می‌کنند تا آب اضافی آن گرفته شـود.آن‌گاه کاغذ را به لایه‌هایی با ضخامت مشخص و دلخواه در می‌آورند.بعد از خشک کردن، خمیر کاغذ از میان نوردهای سنگینی مـی‌گذرد تـا صـاف و بدون چین و شکن شود.فاصله نوردها هر چقدر کمتر باشد کـاغذ نـازک‌تر می‌شود.
در ایام قدیم در جوار حرفه کاغذسازی، ورّاقانی بودند که کاغذ را به ورقه‌های بسیار نازک و یکنواخت و زیـبا بـرش مـی‌زدند.ا ین کار هنر مهمی به شمار می‌رفت. امروزه ماشین‌های برش این کـار را انـجام مـی‌دهند. در کشورهایی که چوب ندارند برای تولید کاغذ از تفاله نیشکر (باگاس)، خیزران، ساقه کتان و غـیر آن اسـتفاده مـی‌کنند. امروزه برای ساخت کاغذ مناسب، عملیاتی روی خمیر کاغذ انجام می‌شود. برای جلوگیری و پیشگیری از تـولید و رشـد انواع قارچ و میکروب، مواد ضدعفونی‌کننده را به‌کار می‌برند و برای از میان بردن ماده لینین کـه الیـاف را بـه هم می‌چسباند و در مقابل نور سریعا زرد می‌شود، از مواد شیمیایی مانند سود، سولفات، یا سولفیت (حـلال لیـنین) و برای دوام و مقاومت و مرغوبیت کاغذ در مقابل رطوبت، نور و گرما، مواد آهاری چون صمغ (شـیره کـاج)، واکـس‌های طبیعی و هیدروکربنی، نشاسته موم، کازنین و چسب‌های حیوانی به کار می‌برند.
اخـتراع دسـتگاه کـاغذسازی
افـزایش روزافزون مصرف کـاغذ، مـوجب اختراع ماشین کاغذسازی در دو قرن اخیر شده است. دستگاه کاغذسازی را یک مخترع فرانسوی به نام نیکولا روبـر ۱۷۹۸ اخـتراع کـرد.برادران فورد رینیر یعنی هنری و سیلی آن را در سـال ۱۸۰۳ اصـلاح و تـکمیل کـردند.
در ایران اولین دستگاه کاغذسازی در زمان حکومت پهلوی اول در کرج راه‌اندازی شد، اما به علت آغـاز جـنگ جهانی دوم از کار باز ایستاد. بعد از جنگ کارشناسان، گیلان و خوزستان را مناسب‌ترین مکان برای احداث کارخانه کاغذسازی تشخیص دادند. گیلان به دلیل داشتن چوب‌های جنگلی، کاه و پوست برنج، و خوزستان به دلیـل داشـتن الیاف نی و تفاله نیشکر مازاد کارخانه قند (بهترین مواد اولیه مورد نیاز کارخانه) و هر دو منطقه به علت داشتن آب‌وبرق کافی، بهترین شرایط را داشـتند. ایـرانشهر دومین کارخانه کاغذسازی در سال ۱۳۲۶ در ورامـین بـا ظرفیت ۱۲هزار تن توسط فرانسویان تأسیس شد که مدت زیادی کار نکرد. در سال ۱۳۲۶ در هفت تپه خوزستان کارخانه کاغذسازی پارس با مساحت ۸۵۰ هزار مترمربع و در آذرماه ۱۳۴۹، با ظـرفیت ۳۵۰۰۰ تـن کاغذ افتتاح شد. کـارخانه صـنایع چوب‌وکاغذ مازندران که در ۱۳۵۳ در ۱۲ کیلومتری جاده ساری-سمنان تأسیس شد و هم اکنون بخش زیادی از کاغذ روزنامه‌های کشور را تأمین می‌کند.
منبع: یک پزشک
مشاور رئیس‌جمهور:
خبری تازه برای چاپگران و ناشران؛
نظر شما
نظرات
ناشناس
| 
۱۹:۰۵ - ۱۴۰۳/۰۳/۰۱
واقعا اخبار برگزیده
پرونده ویژه
تبلیغات متنی