به گزارش برنا؛ در ماههای پایانی دولت دوازدهم رهبر انقلاب شرط بازگشت ایران به تعهدات برجامی را، لغو کل تحریمها و راستیآزمایی آن اعلام کردند و فرمودند: «اگر میخواهند ایران به تعهّدات برجامی برگردد، باید آمریکا تحریمها را کلّاً لغو بکند؛ آن هم نه به زبان و روی کاغذ که بگوید لغو کردیم؛ نه، بایستی در عمل تحریمها را لغو کنند و ما راستیآزمایی کنیم و احساس کنیم که درست تحریمها لغو شده، آن وقت ما هم به این تعهّدات برجامی برمیگردیم؛ این سیاست قطعی جمهوری اسلامی است و مورد اتّفاق مسئولان کشور هم هست و از این سیاست بر نخواهیم گشت.»
دکتر علی باقری مذاکرهکننده ارشد ایران نیز پس از نهایی شدن زمان مذاکرات اعلام کرد:« هدف ایران در مذاکرات با گروه ۱+۴ لغو تحریمهای غیرقانونی آمریکا علیه ایران است.» ایشان همچنین در دیدار با مقامات کشورهای مختلف بر این موضوع تاکید کردند که موضع ایران لغو تحریمها علیه اشخاص و نهادهای ایرانی و طرفهای ثالث و تضمین به عدم تکرار خروج آمریکا از توافق است. سخنگوی وزارت خارجه نیز موضع ایران در مذاکرات و شرط بازگشت آمریکا به مذاکرات و توافق را اینگونه اعلام کرد: «آمریکا باید مقصر بودن خود را بپذیرد. تحریمها یکجا لغو شود. تضمین دهد که هیچ دولت دیگری اقدام ترامپ در خروج از برجام را تکرار نکند.»
مجلس شورای اسلامی نیز در قوانین خود بر این موضوع تاکید کرده است که هدف از مذاکره لغو موثر تحریمها است. بند 3 قانون «اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» مصوب 21 مهرماه 1394 هدف از مذاکرات را لغو موثر تحریمها بیان میکند، که در صورت عدم تحقق آن دولت باید اجرای تعهدات داوطلبانه خود را متوقف کند. همچنین قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریمها و صیانت از منافع ملت ایران» مصوب 18 آذر 1399 نیز با هدف لغو تحریمها اعلام میکند در صورت عادی نشدن روابط کامل بانکی و عدم رفع کامل موانع صادرات و فروش کامل نفت و فرآوردههای نفتی ایران و برگشت کامل و سریع ارز منابع حاصل از فروش، دولت ایران دو ماه پس از آن موظف است اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی و نظارتهای فراپادمانی را متوقف کند.
مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی نیز در گزارشی لوازم لغو موثر تحریمها پیرو قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریمها و صیانت از منافع ملت ایران» را محقق شدن شروط زیر اعلام کرده است:
بر این اساس هدف از مذاکرات برای جمهوری اسلامی ایران لغو موثر کلیه تحریمهای آمریکا علیه ایران است که نتیجه آن بهرهمندی اقتصادی ایران از لغو تحریمها است. این هدف در ماده ۲۹ برجام و بخش 7 از پیوست دوم برجام نیز منعکس شده است. مواردی از جمله فروش آزادانه نفت و فرآوردههای نفتی، دسترسی و نقلوانتقال آزادانه درآمدهای ارزی و نفتی، عادی شدن روابط اقتصادی، عادی شدن روابط کارگزاری بانکی، آزاد شدن و نقلوانتقال بیقید و شرط پولهای بلوکهشده ایران، امکان سرمایهگذاری خارجی در ایران، تجارت آزادانه با همه کشورها و بهرهمندی سیستم حملونقل و کشتیرانی ایران از خدمات مختلف، مواردی است که به عنوان نتیجه لغو موثر تحریمها شمارش شده است.
سوال مهم که برای تحقق هدف مذاکراتی ایران باید به آن پاسخ داده شود این است که چه قوانین و مقرراتی در مجموعه قوانین و مقررات تحریمی آمریکا علیه ایران باید لغو شوند و یا تغییر کنند تا هدف «لغو موثر تحریمها» محقق شود؟ این گزارش با بررسی اهم قوانین، اقدامات و دستورات اجرایی تحریمی (بر اساس توالی زمانی) که دولت آمریکا علیه ایران وضع کرده است، تلاش نموده تا به این سوال پاسخ دهد.
در بخش الف موارد مهم و کلیدی با توضیحی اجمالی بیان شده است و در بخش ب جدول کامل قوانین و مقررات تحریمی آورده شده است.
توجه به این نکته ضروری است که قوانین و مقررات تحریمی آمریکا بسیار پیچیده و درهمتنیده است و لزوما نمیتوان گفت که لغو حقوقی و روی کاغذ موارد بیان شده در زیر میتواند هدف ایران از مذاکرات را تامین کند. به عبارت دیگر لغو قوانین و مقررات بیان شده در این گزارش یک شرط لازم و نه کافی برای تحقق «لغو موثر تحریمها» است. برای همین باید تاکید کرد «راستیآزمایی» شرط کافی برای تحقق هدف مذکور است که بررسی آن موضوع این گزارش نیست.
الف) اهم قوانین و دستورات اجرایی تحریمی آمریکا علیه ایران
این دستور اجرایی خاص ایران نبوده اما با توجه به اینکه حدود 450 فرد و نهاد از جمله بانک مرکزی ایران ، شرکت ملی نفت و نهادهای مهم اقتصادی دیگر از سوی وزارت خزانهداری ذیل این دستور اجرایی، با برچسب حمایت از تروریسم([SDGT]) نشاندار شدهاند مانع مهمی در لغو موثر تحریمها است. درنتیجه اجرای دستور اجرایی بهروز شده ۱۳۲۲۴ علاوه بر قرار گرفتن افراد و نهادهای ایرانی در لیست تحریم، ریسک همکاری اقتصادی بر ایران تحمیل شده است. لغو موثر تحریم در این مورد به معنای حذف تمامی افراد و نهادهای ایرانی که با برچسب حمایت از تروریسم ([SDGT]) نشاندار شدهاند از لیست تحریم آمریکا (SDN List) و عدم نشاندار شدن مجدد فرد و نهاد ایرانی ذیل این دستور اجرایی است.
قانون سیسادا اولین تحریم از نوع ریسک محور بود که تمرکز خود را بر همراه کردن بانکهای بزرگ بینالمللی جهت اعمال تحریم قرار داد. لغو موثر تحریم در رابطه با قانون سیسادا به معنای لغو این قانون توسط کنگره آمریکا است. رئیسجمهور آمریکا اختیار لغو قانون را نداشته و تنها میتواند از اختیار توقف موقت یا همان Waiver استفاده کند. این توقفها محدودیت زمانی داشته و از ۴ ماه تا ۶ ماه است. استفاده از این ظرفیت نمیتواند مساله ریسک ایجاد شده را برطرف کند.
موارد ۱۳گانه فوق مهمترین قوانین و مقررات تحریمی آمریکا علیه ایران است. اما موارد با اهمیت کمتری هم وجود دارد که به صورت مختصر در جدولی شامل کل تحریمها در ادامه این گزارش آمده است.
ب)جدول تفصیلی قوانین و مقررات تحریمی
جدول زیر لیست تمامی تحریمها علیه ایران است که باید براساس هدف ایران در مذاکرات لغو شوند. تاریخ قیدشده، تاریخ تصویب یا صدور است، اما محتوا براساس آخرین نسخه بهروز شده است.
اقدام تحریمی |
خلاصه محتوا و اثرات |
حوزه اثر اقتصادی |
شناسایی ایران به عنوان کشور حامی تروریسم 19 ژانویه 1984 |
|
|
دستور اجرایی 12613 30 اکتبر 1987 |
|
|
دستور اجرایی 12957 15 مارس 1995 |
|
|
دستور اجرایی 12959 6 می 1995 |
|
|
دستور اجرایی13095 19 اوت1997
|
|
|
قانون عدم گسترش سلاحهای کشتارجمعی ایران و عراق 1992 23 اکتبر 1992 |
|
|
قانون تحریمهای ایران 1996(ایسا) 5 اوت 1996 |
|
|
دستور اجرایی 13574 23 می 2011 |
|
|
قانون منع گسترش سلاحهای کشتارجمعی ایران، سوریه و کره شمالی 30 سپتامبر 2002 |
|
|
قانون پیشگیری از گسترش سلاحهای هستهای ایران 2002 |
|
|
دستور اجرایی 13224 24 سپتامبر 2001 |
|
|
دستور اجرایی 13382 28 جون 2005 |
|
|
قانون حمایت از آزادی ایران 30 سپتامبر2006 |
|
|
لغو گواهی u-turn برای نظام مالی ایران 6 نوامبر 2008 |
|
|
قانون جامع تحریمهای ایران، پاسخگویی و عدم سرمایهگذاری 2010(CISADA2010) 1 جولای 2010 |
|
|
دستور اجرایی 13553 28 سپتامبر 2010 |
|
|
دستور اجرایی 13590(ادغام در دستور اجرایی 13846) 20 نوامبر 2011 |
|
|
قانون اختیارات دفاع ملی برای سال مالی NDAA2012 31 دسامبر 2011 |
|
|
دستور اجرایی 13599 5 فوریه 2012 |
|
|
دستوراجرایی 13606 22آوریل 2012 |
|
|
دستوراجرایی 13608 1می 2012 |
|
|
دستوراجرایی 13622(ادغام در دستوراجرایی 13846) 30جولای 2012 |
|
|
قانون کاهش تهدید ایران و حقوق بشر سوریه 2012(TRA2012) 10 اوت 2012 |
|
|
دستوراجرایی 13628(ادغام در دستوراجرایی 13846) 9اکتبر 2012 |
|
|
قانون آزادی و مبارزه با سلاح کشتارجمعی ایران(IFCA) 2 ژانویه 2013 |
|
|
دستوراجرایی 13645(ادغام در دستور اجرایی 13846) 3جون 2013 |
|
|
دستوراجرایی 13694 4 آوریل 2015 |
|
|
قانون ممنوعیت صدور ویزا 18دسامبر 2015 |
|
|
قانون مقابله با مخالفین آمریکا از طریق تحریم(CAATSA) 2 اوت 2017 |
|
|
دستوراجرایی 13846 8 اوت 2018 |
|
|
دستوراجرایی 13848 12 سپتامبر 2018 |
|
|
دستور اجرایی 13871 8 می 2019 |
|
|
دستور اجرایی 13876 24 جون 2019 |
|
|
دستور اجرایی 13902 10 ژانویه 2020 |
|
|
دستور اجرایی 13949 21 سپتامبر 2020 |
|
|