حسرت برای جای خالی عروسک‌ها در سینما و تلویزیون

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛ سال گذشته بارها تلاش کردیم با کارشناسان و صاحب نظران حوزه ی عروسک در ژانر ها و گونه های مختلف برای مدیوم های متفاوت گزارش های تخصصی داشته باشیم که در اینباره با سه کارشناس این حوزه «عادل بزدوده» با سال ها سابقه ی ساخت عروسک و اجرا، «محبوبه سمیعی» با سال ها سابقه ی مدیریت و تهیه کنندگی در این حوزه و «امیررضا کاوه» با بیش از یه دهه تهیه کنندگی برنامه "رنگین کمان" گپ و گفتی موثر داشتیم که از نظر می گذرانید.

عادل بزدوده: گویا تلویزیونی‌ها با آثار عروسکی رفاقت و دوستی ندارند/ خونه مادر بزرگه و زی‌زی گولو برنامه‌های بدی بودند؟

عادل بزدوده، خالق عروسک «زی‌زی گولو» که در آثاری چون «شهر موشها»،«خونه مادر بزرگه»، «الو الو من جوجوام» و ... به عنوان عروسک‌ساز حضور داشته و از شاهکارهای او می‌توان به عروسک پسرخاله اشاره کرد، در خصوص موضوع جایگاه عروسک در آثار نمایشی به خصوص تلویزیونی به خبرنگار گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا می‌گوید: کسانی که مسئولیت بخش‌های تولیدی برنامه‌های کودک و نوجوان را در اختیار دارند به نظر می‌آید با عروسک و کارهای عروسکی هیچ دوستی و رفاقتی ندارند و حتما در دسته‌بندی و برنامه‌هایشان نمی‌گنجد. به نظر این دوستان آثاری مانند خونه مادر بزرگه، زی زی گولو و... که در دهه 60 ساخته‌ایم خیلی بد بوده و دوست ندارند مشابه این برنامه‌های بد دوباره ساخته شود!

بزدوده تاکید کرد: گویا مدیران متوجه این نیستند که چه آسیبی به کودک و نوجوان در مسائل تربیتی و آموزشی وارد می‌کنند. به‌رغم تاکید بزرگان چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب که می‌گفتند تلویزیون دانشگاه بسیار والایی است، این پرسش ایجاد می‌شود که از این دانشگاه چطور استفاده می‌کنند؟ در جواب باید بگویم خروجی‌اش دور شدن کودکان و نوجوانان از مسائل خانواده، کم شدن ارتباط غنی خانواده با فرزند و در کل آسیبی است که تلویزیون به خانواده وارد کرده و فکر نمی‌کنم  هیچ رسانه دیگری تجربه چنین کاری را داشته باشد.

خالق زی‌زی گولو اظهار داشت: در دنیا ثابت شده عروسک یکی از عوامل غیرقابل انکار تربیتی، تفریحی و آموزشی  است که تمام این موارد باید در یک کار عروسکی وجود داشته باشد. از نظر من حضرات عزیز در سازمان صدا و سیما در خواب زمستانی به سر می‌برند به همین دلیل است که من و امثال من هر چقدر تلاش می‌کنیم به جایی نمی‌رسد. به نظر می‌آید تلویزیون بچه‌های این مملکت را فراموش کرده به همین دلیل است که کارهای عروسکی دیگر ساخته نمی‌شود. اگر از تهیه‌کننده‌ای بپرسید چرا کار عروسکی نمی‌سازید؟ امکان ندارد در پاسخ بگوید عادل بزدوده همکاری نمی‌کند. قطعا جوابش این خواهد بود که ما اصلا نمی‌خواهیم برنامه‌ای برای کودک و نوجوان بسازیم. اگر هم برنامه‌ای بسازند یک برنامه درجه دو است که از آن نه فرهنگی به جا می‌ماند و نه بازخورد اجتماعی و نه نکات آموزشی به همراه خواهد داشت.

او ادامه داد: همه این مسائل دست به دست هم می‌دهد تا معضل کم شدن کارهای عروسکی به وجود بیاید. من به شدت نگران این کودکان هستم و برای‌شان ناراحتم و می‌گویم ای کاش در این کره خاکی تلویزیونی اختراع نمی‌شد اما زمانی که اختراع شده یک ابزار و وسیله است تا سطح دانش، تربیت و آموزش‌های اجتماعی را بالا ببریم. تلویزیون جایگاه چنین مطالبی است اما از آن به خوبی استفاده نمی‌شود.

این استاد دانشگاه درباره برنامه‌های درحال پخش در حوزه کودک و نوجوان تصریح کرد: برنامه‌های کودکی که درحال حاضر ساخته می‌شود عاری از نگاه‌های تربیتی، آموزشی و تمام مسائلی است که یک کودک نیاز به آموختن و درک و فهمیدن دارد. این مسائل را تلویزیون باید به همراه خانواده برای کودک و نوجوان مطرح و برای آن‌ها راه حل پیدا کند و در نهایت فرزند با راهنمایی‌های خانواده و اندوخته هایی که از تلویزیون آموخته است بتواند در آینده تبدیل به کسی شود که مسئولیت یک جامعه را به دست بگیرد.

این طراح و سازنده عروسک گفت: من شخصا بارها اعلام کرده‌ام کودکان و نوجوانان نیاز مبرمی دارند که سریال‌های داستانی و آموزشی برایشان ساخته شود. در گذشته تلویزیون دو کانال بیشتر نداشت درحال حاضر تعداد شبکه‌های تلویزیونی بسیار زیاد است و به راحتی می‌توان سالی یک بار هزینه کنند و یک برنامه عروسکی با انرژی همان سال‌های دهه 60 و با تجربیات خیلی بیشتر برای کوکان و نوجوانان تولید کنند.

بزدوده درباره چگونگی ماندگار شدن یک عروسک در زمان حال حاضر با توجه به دسترسی کودکان به مدیای رسانه‌های مختلف گفت: متاسفانه مدیایی که تعریف می‌کنید آسیب‌های بسیار خطرناکی به کودکان و نوجوانان می‌زند و هیچ نظارتی روی تولیدات این مدیاها نیست. زمانی که ما برای کودک و نوجوان در تلویزیون کاری را تولید می‌کردیم شدیدا مراقبت‌های ویژه‌ای داشتیم که درگیری‌های مطرح شده در کار عروسکی چطور می‌تواند به خانواده و فرزند کمک کند اما در حال حاضر متاسفانه این‌گونه نیست و خارج از مدیای تلویزیون هرکس هر اثری با هر محتوایی تولید می‌کند و کودک با دیدن یکی از این محتواها آموزش‌های بدی می‌بیند. این نوع آموزش‌ها ضد خانواده و ضد ارزش است.

او در پایان گفت: این مسائل در نهایت گریبانگیر خود جامعه است و تنها کاری که از من برمی‌آید این است که از طریق همین رسانه فریاد بزنم تا کمی به قشر کودک و نوجوان اهمیت داده شود. ما باید بخواهیم و تلویزیون را وادار کنیم برنامه‌های خوبی برای کودکان و نوجوانان تولید کنند.

محبوبه سمیعی: عدم ساخت برنامه‌های عروسکی به دلیل فقدان جذابیت و عدم مخاطب است!

محبوبه سمیعی، تهیه کننده سابق برنامه ماندگار "بچه های دیروز" و مدیر سابق گروه فیلم و سریال شبکه پنج، درخصوص جای خالی عروسکها در برنامه های تلویزیونی گروه سنی کودک و نوجوان گفت: من خیلی موافق این که کمتر به سراغ عروسک‌ها می رویم نیستم به دلیل اینکه تمام شبکه‌هایی که کار کودک می‌کنند یا گروه دارند و مستقل هستند، از عروسک‌ها استفاده می کنند حتی یک برنامه‌ای داریم به اسم "شبکه کوچک" که از انواع عروسک‌ها استفاده می کنند. از این مسئله که کمتر عروسک به کار می‌بریم این برداشت را می‌کنم که برنامه کلا عروسکی باشد و هیچ‌گونه مجری و بازیگری در برنامه وجود نداشته باشد و فقط عروسک‌ها در تعامل با یکدیگر برنامه اجرا کنند که اگر منظور این است ما در تمام مراکز استان‌ها از این گونه برنامه‌ها داریم و فقط در پایتخت است که چنین برنامه‌هایی نداریم و حتما در کنار عروسک یک نیروی کمکی می‌گذاریم که گفتار عروسک و صداپیشه را ترمیم کند.

او ادامه داد: صداپیشگی به تنهایی این نیست که فقط بتوانید یک صدایی دربیاورید و به جای عروسک صحبت کنید، باید توانایی های لازم از جمله خلاقیت، ذوق و بداهه پردازی داشته باشید و بتوانید صدای تولید شده را از آن حالت خشک و مونوتن بودن دربیاورید و با اضافه کردن فانتزی‌های کلامی در لحن و تنوع در نوع گویش ضمن ایجاد موقعیتی مفرح و فانتزی صدا را به لحاظ شنیداری برای مخاطب جذاب، دوست داشتنی و پر کشش کنیم اگر به صدای عروسک‌های معروف و کارنامه دار سینما و تلویزیون خودمان دقت کنیم صدای صداپیشگان در ماندگاری و برند شدن عروسک نقشی بی‌بدیل داشته‌اند. در نتیجه صدا فاکتور مهمی در شکل‌گیری و ماندگاری شخصیت یک عروسک است.

سمیعی از دلایل کمتر استفاده کردن عروسک‌ها در برنامه‌های کودک و نوجوان گفت: یکی از دلایلی که از شخصیت‌های عروسکی به شکل خاص استفاده نمی‌کنیم این است که حدودا چند سالی است صدا پیشه‌های عروسک‌ها و کسانی که در این زمینه حرفه ای بودند از تلویزیون کوچ کردند و اتفاقی که افتاده سازندگان برنامه‌ها کسانی که شبیه‌ترین صدا را به صدا پیشه قبلی داشته انتخاب کردند. بدون توجه به اینکه آیا استعداد صداپیشگی را دارد یا خیر و این اصلا کار حرفه ای نیست و کسانی که کار کودک را نمی شناسند این کار را انجام می دهند و این اتفاق باعث نگرانی می شود.

این تهیه کننده اظهار داشت: عقیده من این است که یک کار کاملا عروسکی جذابیتی برای مخاطب ندارد شاید برای دهه 50 یا دهه 60 که فقط دو شبکه در اختیارشان بود و برنامه‌ای برای سرگرمی نداشتند و این مدرنیت و فضای مجازی امروزی نبود جذاب بود، البته آن زمان خیلی هم کارهای عروسکی، ایرانی نبود و بیشتر برنامه های غربی پخش می شد که خب جذابیت های لازم را داشت اما در حال حاضر جذابیت چندانی ندارد و نمی توان تماشا کرد در این زمینه ما باید رشد کنیم کارهای کشورهای دیگر را ببینیم و به نظرم حتی کپی کنیم و در همین راستا کار را ایرانیزه کنیم. به اندازه کافی عروسک ساز های بسیار خوبی داریم که کار طراحی و ساخت انجام می دهند، صداپیشگان خوبی هم داریم که اگر بتوانیم آن ها را دوباره جذب کنیم و به تلویزیون برگردند می توان کار های موفقی ساخت.

سمیعی گفت: من به شخصه گاهی که شبکه های کودک خارجی را رصد می کنم می بینم که کارهای تماما عروسکیشان بسیار جذاب است به طور مثال زمانی که من در شبکه تهران کار می کردم برنامه ای به اسم توپولو ها پخش می شد که این برنامه کاملا عروسکی و تن پوش بود، این برنامه با وجود اینکه نه دیالوگ های زیادی داشت و نه یک راوی اما مخاطبان زیادی داشت و به قدری این برنامه برای کودکان قشنگ تعریف شده بود و سناریوی جذابی داشت که حتی با اینکه 300 قسمت از آن پخش شده بود اما باز هم مخاطبان تقاضا می‌کردند تا کشوری که این برنامه را ساخته بود باز هم ادامه آن را بسازد و فکر می‌کنم هنوز هم این برنامه طرفدار داشته باشد.

محبوبه سمیعی در جمع‌بندی صحبت هایش گفت: عدم ساخت برنامه‌های عروسکی به دلیل فقدان جذابیت و عدم مخاطب است.

وی در پایان در خصوص اینکه اگر عروسکی در حال حاضر بخواهد برند شود چه خصوصیاتی باید داشته باشد گفت: متاسفانه ما جزو کشور هایی  هستیم که شاد نیستیم، البته نمی خواهم تعمیم به همه جا بدهم اما حداقل 80 درصد از خانوادهها، خانواده های شادی نیستند و بعضا در مناطقی از کشور صددرصد در رنج، فقر و ناخوشی زندگی و درحال بزرگ شدن هستند. این مسئله‌ای پوشیده نیست و در اخبار هم نشان داده می‌شود و می‌بینیم کودکان در چه اوضاعی زندگی می‌کنند. این کودکان شادی، نشاط و بازی کردن حق‌شان است و برای جذب این گونه برنامه‌ها، حتما باید برنامه‌هایی برای‌شان تهیه و تولید شود که در آن شادی باشد تا بخشی از لحظات تلخ‌شان را فراموش کنند، حالا این برنامه‌ها می‌تواند موزیکال باشد و یا ترکیبی از رئال و انیمیشن. از آواز خوانی‌های کودکانه و ایرانی می‌توان در آن استفاده کرد و در کل برنامه‌هایی که لبخند به لب کودکان بیاورد می تواند مخاطب را جذب کند و در کنار این شادی، آموزش هایی داده شود که در فهم کودک باشد و به واسطه این فهم بخندد. در این صورت کودک جذب برنامه خواهد شد.

امیر رضا کاوه: عروسک یک تکه پارچه و ابر است، فکر و فلسفه است که به او جان می‌دهد

امیررضا کاوه، تهیه کننده تلویزیون که در کارنامه هنری‌اش آثاری چون "رنگین کمان"، "سرحال" و... در حوزه تولیدات عروسکی دیده می‌شود، درخصوص جای خالی عروسکها در برنامه‌های تلویزیونی برای گروه سنی کودک و نوجوان گفت: در طی این سال‌ها برنامه‌های اختصاصی زیادی برای کودک و نوجوان ساخته شده و من به شخصه مخاطب بسیاری از برنامه‌های کودک با این ویژگی بوده‌ام و در دهه 60 شاید بالغ بر 100 تا 200 عروسک ساخته شده اما برای من هم سوال است چطور بین این همه آثار عروسکی، آثار ماندگار و یا شناسنامه دار نبوده و یا حداقل کم بوده است!

این تهیه‌کننده در خصوص جای خالی عروسک‌ها می‌گوید: شاید این مسئله بر می‌گردد به عدم شناخت سازنده از عروسک و اینکه نمی‌داند از آوردن یک عروسک برای برنامه کودک و نوجوان چه هدفی دارد؟ ضمن اینکه تصور می‌کنم سازندگان آثار کودک و نوجوان بین استفاده از فرهنگ بومی عروسک و فرهنگی که از غرب آمده مانده اند و کمی این فاصله گرفتن از هویت ایرانی در قصه گویی کار را دچار مشکل کرده است. اینکه در سال های اخیر به ندرت عروسک هایی که آمدند ماندگار باشند قطعا باید توسط صاحب نظران و کارشناسان این عرصه بررسی گردد و به نوعی در این حوزه این مسئله نیازمند آسیب شناسی است اما آنچه در این مقال به ذهن من می‌رسد این است که شاید با احترام همه همکاران زحمت کشم با جسارت باید بگویم کمی آماده خور شده‌ایم و حاضر نیستیم برای طراحی فیزیک، تفکر، فلسفه وجودی و البته ادبیات کلامی، لحنی و حتی رفتاری یک عروسک ماه ها و شاید سال ها زمان بگذاریم با جرات می توانم بگویم اگر عروسک امروز در ذهن نسل های مختلف ماندگار شده است حاصل مدت ها زمان و تفکر افرادی است که از زوایای مختلف شکل گیری یک شخصیت عروسکی را بررسی کرده اند و فانتزی ها و جایگاه کاراکتر عروسکی را براساس جایگیری در قصه به آزمون و خطا گذاشته اند وگرنه عروسک یک تکه ابر یا چوب و پارچه ای است که ما قرار است به آن جان بدهیم. این نکته ای است که اگر از ابتدا برنامه سازان به آن می پرداختند کمک کننده بود نمی گویم صرفا باید از عروسک بومی استفاده می کردند و از آن طرف هم نمی گویم از الگو های وارداتی استفاده می کردند اما نیاز بود که کارگروه هایی باشد و ذائقه مخاطب در نظر گرفته شود و به عقیده من می شد کمی کارشناسانه تر به حوزه عروسک پرداخته شود.

تهیه کننده برنامه تلویزیونی رنگین کمان درباره ماندگار نشدن عروسک های برنامه های کودک و نوجوان معتقد است: گروه سنی  مخاطب، جغرافیا، وضعیت اجتماعی و حتی سیاسی و اقتصادی و البته زمان از یک سو و متغیر هایی چون تغییر سلیقه لحظه ای مخاطب امروز ،نگاه تنوع طلب و تغییر تفکر نسل ها در ادوار مختلف نکاتی است که نمی توان از کنار آن به سادگی گذشت قطعا من اگر بخواهم دوباره عروسکی را بیاورم که ماندگار شود می‌دانم که طرز تفکر کودک 5 تا 7 ساله امروز با زمانی که در سال 87 عروسک پنگول به تلویزیون آمد فرق دارد. این امر مستلزم این است که در ساخت یک کار عروسکی به روز باشیم و بدانیم که کودک امروز یک دهه با بچه 7 ساله ده سال پیش تفاوت دارد. من پیشنهاد می کنم حتما در اتاق فکر این دست آثار از حضور و ایده و نقطه نظرات کودکان و نوجوانان و حتی گروه های سنی مختلف نیز باید سود برد تا محصول تولید شده حاصل یک خرد جمعی براساس سلیقه ها و خواسته های مخاطب باشد.

او افزود: درمورد  عروسک پنگول باید بگویم جدا از شور و مشورتی که با دوستان و همراهان متخصص در این حوزه داشتم حدودا یک سال روی ویژگی‌های آن فکر کردم که این عروسک اگر قرار است گربه باشد چه خصوصیاتی داشته باشد؟ چه صدایی داشته باشد؟ و حتی چه کلماتی را در بداهه هایش استفاده کند و چه نکات آموزشی را به مخاطب آن زمان بگوید؟ اینگونه نبود که فقط یک عروسک بسازیم و یک صداپیشه هم برای آن انتخاب کنیم. علت اینکه یک عروسکی مانند پنگول توانست 10 سال به روی آنتن دوام بیاورد این بود. 

کاوه ادامه داد: اینکه معتقد هستم عروسک پنگول در زمان خودش در جذب مخاطب موفق بود به این نکته بر می گردد که آن زمان ما به دعوت استان های مختلف به استیج های مختلفی دعوت می شدیم که مشخصا مخاطب درخواست حضور ما را می کرد و این با توجه به این مسئله بود که آن زمان شبکه پنج یک شبکه استانی بود و پخش سراسری نداشت.

تهیه کننده برنامه های کودک سیما ادامه می دهد: از نظر من کسی که می خواهد وارد حوزه عروسک شود اول باید توانمندی عروسک را بشناسد و بداند با چه متریالی قرار است به مخاطبش چه بگوید و از سوی دیگر باید ذائقه مخاطب امروز را در نظر داشته باشد و بعد از آن باید به طراحی و صدا پیشگی اش فکر کند و این را در نظر بگیرد که می خواهد آن را در چه مدیایی عرضه کند شاید عدم توجه به رسانه، سلیقه مخاطب و حتی تعاریفی که باید از یک عروسک برای گروه سنی مختلف شود کار را به آنجا برساند که اتفاقا عروسک نقش برعکسی داشته باشد و کار را چند تکه و در برخی اوقات برای مخاطب غیر قابل لمس و باور نماید.

کاوه در پایان گفت: در سال‌های اخیر ایده‌های مختلف و متفاوتی برای آثار عروسکی برای گروه‌های سنی مختلف در اتاق فکر ما طراحی شده و برای ساختار متفاوت با همیشه به دنبال نگاهی جدید در کار عروسکی هستیم که شاید حتی بتوانم بگویم نمونه های آن در ژانرهای مختلف در دنیا نیز شبیه ندارد اما تا امروز شرایط ارائه آن مهیا نبوده و یا درخواستی از سمت تلویزیون برای این مطلب نداشته ایم.

قضاوت با شما!

انتهای پیام//