آیا تئاتر به جشنواره نیاز دارد؟/ بررسی جشنواره فجر از نگاه خانواده تئاتر

امیر دژاکام:جشنواره تئاتر فجر باید هر سال رویکردهای متفاوتی داشته باشد/ ماجرای تئاتر بدون نمایشنامه!

امیر دژاکام بازیگر،کاگردان و مدرس تئاتر که در آثار ارزشمندی چون "مدار صفر درجه"، "ترانه مادری"، "آوای باران" حضور داشته است در خصوص جشنواره تئاتر فجر و اعتبارش به خبرنگار فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا گفت: درخصوص جشنواره تئاتر فجر، اگر این دو سال کرونایی را بررسی نکنیم بله اعتبار دارد. درواقع کرونا همه چیز را تحت تاثیر قرار داده است، من سال گذشته به شخصه در جشنواره بودم ولی به دلیل کرونا آن شور و شوق و رونق همیشگی در جشنواره نبود. باید دو سال گذشته را فاکتور بگیریم هر چند که نباید منکر زحمات هنرمندان تئاتر در این دوره دو ساله شد. 

این کارگردان درباره ی تاثیر این جشنواره در آینده حرفه ای شرکت کنندگان گفت: هر دو حالت وجود دارد هم می تواند نقش داشته باشد و هم می تواند نقش نداشته باشد. بسیاری از هنرمندان ما در جشنواره تئاتر فجر دیده و مطرح شده اند و بعد از آن کار های خوبی انجام دادند، یعنی جایزه کارگردانی اول را گرفتند و یا در طراحی لباس و دکور جایزه گرفتند و یا حتی جایزه نگرفتند و تنها به این دلیل که در جشنواره فجر بودند دیده شدند اما بسیاری هم حضور نداشتند و موفق شدند اگر به صورت عمومی بخواهم بگویم برای برخی از شرکت کنندگان بسیار مفید بوده است.

بازیگر سریال "مدار صفر درجه" درخصوص توقعات و پیشنهادات برای جشنواره تئاتر فجر اظهار داشت: جشنواره باید ساختار خود را تغییر دهد یعنی به دو بخش تقسیم شود، بخش تئاتر در مکان های غیر رسمی و تئاتر در مکان های رسمی، واژه های دیگری که وجود دارد باید حذف شوند. با دقت به جمله من توجه کنید وقتی می گوییم تئاتر صحنه ای یعنی ما تئاتر بی صحنه داریم در حالی که چنین چیزی وجود ندارد، واژه تئاتر صحنه ای بسیار بسیار بسیار اشتباه است. به طور مثال تئاتر خیابانی یکی از اشکال تئاتر غیر رسمی است. نه در زبان روسی و نه در زبان فرانسوی و انگلیسی چنین واژه ای نداریم. پس جشنواره باید به نوع ساختاری تغییر کند سپس تقسین بندی زیر گروه های این مجموعه مثلا تئاتر شهرستان، تئاتر دانشگاه، تئاتر حرفه ای ، تئاتر آماتور ، تاتر تجربی باید باشد.

او ادامه داد : من تایتل اصلی را جشنواره فجر و دو تایتل فرعی را تئاتر در مکان های رسمی و تئاتر در مکان های غیر رسمی می گذارم و بعد زیر مجموعه های هر کدام. سپس مساله داوری مطرح است که همه بخش ها باید داوری شود و باید این داوری به مردم واگذار شود. هم زمان با داوری مردم متخصصین هم باید نظرات خود را اعلام کنند یعنی ما در پایان جشنواره در تمام بخش ها داوری مردم و داوری متخصصین را داشته باشیم. نکته بعدی این است که تمام داوران فجر باید توسط هنرمندان تئاتر انتخاب شوند. دبیر فجر باید در بازه ای زمانی اعلام کند که من یک هیات انتخاب متن دارم یک هیات انتخاب اجرا دارم و یک هیات داوری دارم، قطعا رونق و شور جشنواره در تمام بخش ها زیاد می شود و قبل از جشنواره شروع به کار و فعالیت می کنند. ساز و کار دبیری فجر نیز توسط صنف انجام شود و صنف انتخاب کند.

بازیگر سریال "ترانه مادری" گفت: مساله بعدی خواندن متن است ما انواع تئاتر را داریم که بدون متن تولید می شوند ومتن ها در حین تمرین و آرام آرام شکل می گیرند، بسیاری از کسانی که در هیات انتخاب قرار می گیرند اساسا این گونه نمایش را نمی شناسند. امروز برای تولید تئاتر راه های بسیار گوناگونی وجود دارد و اینطور نیست که برای تهیه یک تئاتر حتما ابتدا نمایشنامه ای نوشته شود و دور خوانی و تمرین کنند. لذا ساختار فجر باید به کل تغییر کند و قرار نیست شورای سیاست گذاری در ابتدای جشنواره بیاید، سخنرانی کند و به خانه برود شورای سیاست گذاری باید از ابتدا تا انتها بماند و سیاست گذاری کند. نکته دیگر این است که جشنواره باید رویکرد داشته باشد و مثلا بگوید امثال رویکرد من محیط زیست، صلح، آیین و مفاهیم جهانی که ما هم به آن ها احترام می گذاریم مد نظر قرار بدهد و در آن جهت حرکت کند و جلو برود. مسئله بعدی بودجه است، بودجه فجر برابر است با بودجه یک سریال خانگی و یک مسئول باید به این مسئله رسیدگی کند. یک سریال در سه چهار ماه تولید می شود و چنین بودجه ای نیاز دارد، اما بودجه تئاتر هم بسیار کم است. بچه های تئاتر تلاش می کنند و زحمت می کشند و کار اجرا می کنند اما در نهایت کمک هزینه بیست میلیون می گیرند بیست میلیون برای یک گروه بیست نفره در شش ماه چه به چه کار می آید؟ فرض کنیم کمک هزینه جشنواره فجر امسال صد میلیون تومان است صد میلیون برای تمرین ده ماهه بیست نفر به هر کدام ۵ میلیون می رساند اصلا نگوییم ده ماه و بگوییم پنج ماه! این رقم انصاف نیست!  تئاتر خرج دکور و لباس و هزینه پذیرائی و گریم دارد. مبلغ وسایل گریم از سه چهار میلیون شروع می شود. یک تی شرت برای بازیگر می خرید می شود ۹۰ هزار تومان هزینه چایی بعد ظهر این بچه ها سی، چهل تومان می شود! اگر به بیست نفر آدم پنیر و خیار و گوجه و نان سنگک بدهید می شود سیصد تا چهارصد هزار تومان! نکته بعدی که باید اصلاح شود کمک هزینه های فجر است اگر می خواهیم در فجر با تئاتر جشن بگیریم نمی توانیم مهمان دعوت کنیم و بعد نه شام و نه ناهار به او بدهیم! چند سالی کار می کنند و بعد می روند. همانطور که امروز ۷۰ تا ۸۰ درصد سینما و تلوزیون بچه های تئاتر هستند.

امیر دژاکام کاگردان تئاتر درباره عملکرد این جشنواره در بخش بین الملل بیان کرد: نمی‌توانستیم عملکرد خوبی داشته باشیم. تا یک زمانی کارهای بسیار خوب و کارگردانان نامبروان دنیا را در جشنواره داشتیم به طور مثال کاستولوش یک کارگردان درجه یک است و کار های بزرگی دارد، یک کار کوچک آورد به جشنواره آورد و بسیار زیاد از کار و کلاس هایش استقبال شد. از آلمان کارگردانان بسیار خوبی آمدند و کار اجرا کردند. اما زمانی که تحریم ها شدت گرفت و در دنیا ایران هراسی شکل گرفت نمی شد از هر جایی گروه دعوت کرد و هر گروهی هم نمی آمد در حالیکه در گذشته تمام گروه های درجه یک دنیا با پیشرفته ترین تئاتر های خود می آمدند. حتی ما از آمریکا در جشنواره نمایش داشتیم و یا از برزیل و نقاط مختلف اما امروز کار های بین الملل ما به چند کشور محدود می شود. نه می توانیم پولی بدهیم و نه اوضاع و احوال سیاسی اجازه می دهد چون تئاتر مثل سینما نیست که فیلمی فرستاده شود و در تمام دنیا به نمایش دربیاد. از این رو ما در بخش بین الملل متوقف شده ایم.

این مدرس دانشگاه درخصوص اعتقاد برخی از کارشناسان پیرامون برگزاری جشنواره به سبک رقابتی یا تشریفاتی و غیر رقابتی می گوید: از نظر من باید رقابتی باشد. خاطره ای از خودم تعریف می کنم من به شخصه علاقه ای به مسابقه ندارم نمایشی به نام "مرد نیک" را کاگردانی می کردم که ساعت هفت و نیم در سالن اصلی اجرا می‌کردیم و آقای علیرضا خمسه ، خانم شهره سلطانی و مرحوم حسین محب اهری در آن نمایش بازی می‌کردند، نمی خواستم وارد مسابقه بشوم. اما من را وارد مسابقه کردند. ساعت هفت و نیم بود و در سالن را باز نمی کردند گفتند داوران نیامده اند ، گفتم من برای داور ها اجرا نمی کنم  برای مردم اجرا می کنم و خودم در ها را باز کردم و مردم آمدند و داور ها ۵۰ دقیقه بعد رسیدند. اما بسیاری از کارگردانان جوان دوست دارند مسابقه بدهند و این ایرادی ندارد چرا باید غیر رقابتی باشد ؟

او در پایان گفت: تئاتر امری تخصصی است و سیاستمدارانی که در این حوزه کار می کنند باید نظر متخصصین را بدانند و به نظرات دم دستی و سر راهی و نظرات غیر تخصصی توجه چندانی نداشته باشند تئاتر کاری موقتی نیست، کاری بلند مدت است تئاتر مانند درخت گردو است و هر سیاستی چند سال بعد ثمر می دهد. تئاتر مادر همه هنر ها است باید احترام و آزادی این هنر حفظ شود و قرائت های منفی یک طرفه در مورد این هنر صحیح نیست. این هنر شریف و ساده و مستقل که از نظر مادی هیچ چیزی در آن نیست با این قرائت های منفی غلط آسیب می بیند. 

کیوان کثیریان: جشنواره باید مشوق مخاطب باشد نه رقابت شرکت کنندگان!/ بررسی کیفی جشنواره هایی با قدمت چهل ساله !

کیوان کثیریان روزنامه نگار،منتقد سینما و کارگردان تئاتر که مدیر سینماتک خانه هنرمندان،سردبیر سابق سایت ایران تئاتر، عضو سابق کانون ملی منتقدان تئاتر ایران در خصوص جشنواره تئاتر فجر و اعتبارش به خبرنگار فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا گفت: به نظر من هیچ یک از جشنواره های ما چه فیلم، موسیقی و تئاتر و... به اندازه جشنواره هایی با قدمت چهل ساله، اعتبار و کیفیت ندارند چون ساز و کارها و روش ها با عوض شدن یک مدیر و یک دولت تغییر می کنند و شما هرگز احساس نمی کنید که این جشنواره راه خود را می رود چون این جشنواره هر دو سه سال یک بار از صفر شروع می کند و این اتفاق بدی در تمام جشنواره ها است. در مورد تئاتر هم همینطور است. یک بخش به عدم ثبات در مدیریت ها بر می گردد و یک بخش به این بر می گردد که با تغییر دولت ها در همه موارد از صفر شروع می شود و شیوه های دولت قبلی را منکر می شوند  در تئاتر هم به همین صورت نهایتا دو سه سال یک دبیر در جشنواره تئاتر فجر ثابت باشد و به دلیل عدم همین ثبات نمی توان برنامه ریزی دراز مدت یا میان مدتی داشت و مدیران نمی دانند آیا سال دیگر در این سمت خواهند ماند یا نه ، آیا مدیران دیگر این کارها را قبول خواهند داشت یا نه؟! برخورد مدیران اینگونه است که انگار نظام عوض شده است درحالی که مدیران قبلی هم روش هایی را رفته اند که برای همین سیستم بوده است. اشکال اصلی جشنواره های ما این است که هم ضوابط جشنواره عوض می شود و هم ضوابط کارها تغییر می کند و مدیر و هنرمند گیج هستند و نمی دانند چه اتفاقی قرار است بیفتد معلوم نیست که سیاست کلی جشنواره چیست و به کجا می رود؟ امسال یک جور است و سال دیگر جور دیگری است.

او ادامه داد: بیست سال پیش چهره ها و آدم های درجه یک زیادی در جشنواره تئاتر می دیدید اما در حال حاضر  دیگر حضور ندارند، بسیاری در جشنواره کار نمی کنند و کیفیت به این شکل پایین می آید و شما شاهد کارهای درجه دو و سه خواهید بود.در گذشته بسیار زیاد تئاتر های خارجی خوب در جشنواره فجر دیده ایم اما چند سال است که هیچ رغبتی وجود ندارد چون نمایش های خارجی خوبی در جشنواره نیست و رابطه جشنواره با تئاتر دنیا قطع شده درحالی که اینگونه نبود. در دنیا جشنواره ای با سابقه چهل ساله نداریم و انگشت شمارند وقتی چهل ساله می شوید به اوج بلوغ و عقلانیت می رسید، می گویند آدم چهل ساله تکلیفش را با دنیا معلوم کرده است. ولی تئاتر ما عقب مانده است. خیلی از مردم نمی دانند مدیر جشنواره آوینیون کیست و چه زمانی عوض شده است، اما جشنواره آوینیون معتبر است و همه دوست دارند آنجا کار داشته باشند و هر سال بر اعتبارش افزوده می شود. در ایران هم زمانی کارگردانان خوبی از تئاتر دنیا وارد جشنواره فجر می شدند و کار ارائه کردند اما امروز این ارتباطات را دیگر نداریم، و هر کسی با توانایی فردی خود و با سلیقه خودش مسیر را تغییر داده است و همین اعمال سلیقه لطمه زننده است از این رو جشنواره فجر با اینکه چهل سال از عمر جشنواره می گذرد و باید شرکت، در این جشنواره آرزوی همه باشد اما دیگر جایگاه رفیعی ندارد.

کثیریان در خصوص اینکه جشنواره فجر چه میزان در آینده حرفه ای شرکت کننده ها نقش دارد تصریح کرد: امروز بودن یا نبودن در جشنواره تاثیر زیادی ندارد و فقط یک جایزه ای است که آن هم معلوم نیست چه کسی می گیرد و چه کسی نمی گیرد. ارزش جایزه زمانی بالاست که رقبایی که در جشنواره شرکت کرده اند کم شده باشند و تو از بین اسم ها و رقبای باقی مانده جایزه بگیری اما زمانی که اینگونه نیست رفته رفته اعتبار جشنواره کم می شود.

او تاکید کرد: جشنواره باید ساز و کار مدونی داشته باشد که باعث شود همه تئاترها دور هم جمع شوند و جشنواره فجر به کانونی تبدیل شود که همه حضور و از جشنواره فجر استقبال کنند.در حال حاظر کسانی که در شهرستان‌ها هستند بیشتر شرکت می کنند و این جشنواره تبدیل به جایی شده است که همه تئاتر ها نخواهند در آن حضور پیدا کنند. جشنواره باید با سیاست های درست اعتبار خود را پیدا کند و اعتماد شرکت کننده را جلب کند و این مسئله چند سال طول می کشد.

سردبیر سابق ایران تئاتر درخصوص اعتقاد برخی از کارشناسان پیرامون برگزاری جشنواره به سبک رقابتی یا تشریفاتی و غیر رقابتی می گوید: به نظر من جشنواره فجر نباید رقابتی باشد. جشنواره درواقع یک بیشتر جشن است و باید پانورامای تئاتر ایران باشد و مردم بیننده تئاترها باشند. هیأت انتخاب و رقابت و جایزه این وضعیت را از حالت جشن خارج می کند. بالاخره جشنواره چهل ساله باید امروز در جایگاه ویژه ای باشد اما شاهد این هستیم که خیلی ها امروز حتی در این جشنواره شرکت نمی کنند.

انتهای پیام//