۱۰ حقیقت جالب و خواندنی درباره حافظه

به گزارش برنا؛ حافظه مثل بایگانی است که اطلاعات را ذخیره می‌کند و زمانی که نیازشان دارید، آنها را بازیابی می‌کند و در اختیارتان قرار می‌دهد. البته همه اطلاعات برای همیشه در حافظه ذخیره نمی‌شوند؛ برخی از آنها آن‌قدر واضح هستند که انگار همین حالا رخ داده‌اند و برخی دیگر آن‌قدر دور و فراموش‌شده هستند که انگار هیچ‌وقت اتفاق نیفتاده‌اند. این فرایند یکی از پیچیده‌ترین فرایندهای مغز انسان است

تاکنون هیچ راهی برای مدیریت اطلاعات حافظه پیدا نشده است، ما نمی‌توانیم تصمیم بگیریم که کدام اطلاعات را برای همیشه فراموش کنیم و کدام‌ها را برای همیشه به خاطر داشته باشیم. تنها راهکار پیش روی ما انجام تمرینات تقویتی برای ارتقای سیناپس‌های عصبی و پیشگیری از زوال حافظه است. سبک زندگی فعال و درگیر نگه‌داشتن مغز بهترین روش برای تقویت و حفظ حافظه است.در این مقاله، ۱۰ نکته درباره حافظه می‌گوییم که به شما نشان می‌دهند ذخیره اطلاعات در ذهن چه فرایندی دارد و چطور می‌توان حافظه را تقویت کرد.

۱. هیپوکامپ یا اسبک مغز نقش مهمی در حافظه ایفا می‌کند

هیپوکامپ یا اسبک بخشی از مغز است که نقش مهمی در انتقال اطلاعات از حافظه کوتاه‌مدت به بلندمدت و تثبیت آنها ایفا می‌کند. اسبک بخشی از سیستم لیمبیک مغز است که با خاطرات و احساسات ما سروکار دارد. این قسمت یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی است که در فرایند شکل‌گیری، سازمان‌دهی و ذخیره اطلاعات و خاطرات مشارکت می‌کند.

هیپوکامپ در هر دو نیمکره مغز وجود دارد و متقارن است. اگر هرکدام از این نیمه‌ها آسیب ببینند، فرایند ذخیره خاطرات با مشکل مواجه خواهد شد. این مشکل «فراموشی آنتروگراد» نامیده می‌شود. عملکرد اسبک‌ها به‌مرور زمان کاهش پیدا می‌‌کند. آزمایش‌ها نشان می‌دهند همه افراد میان‌سال با مشکل ازدست‌دادن نورون‌ها و ضعف هیپوکامپ مواجه نمی‌شوند، اما کسانی که دچار ضعف هیپوکامپ می‌شوند، در آزمایش‌های حافظه نمره‌های پایین‌تری می‌گیرند.

ضعف عملکرد شناختی در افرادی که به ۸۰سالگی می‌رسند مشکلی متداول است که بخشی از آن به‌خاطر زوال هیپوکامپ‌ ایجاد می‌شود.

۲. انسان‌ها اکثر خاطرات کوتاه‌مدتشان را سریع فراموش می‌کنند

ظرفیت حافظه کوتاه‌مدت انسان محدود است. کارشناسان می‌گویند هر فرد می‌تواند ۷ داده‌ای را که اخیرا دریافت کرده است به‌مدت ۲۰ تا ۳۰ ثانیه در حافظه کوتاه‌مدتش نگه دارد. البته می‌شود ظرفیت حافظه کوتاه‌مدت را افزایش داد و با استفاده از تکنیک‌های تقویت حافظه می‌توان تا حد زیادی آن را بهبود بخشید.

جورج میلر در سال ۱۹۵۶ مقاله‌ای منتشر کرد که در آن نوشته شده بود حافظه کوتاه‌مدت انسان در بهترین حالت می‌تواند ۵ تا ۹ داده را چند دقیقه حفظ کند. کارشناسانی که در سال‌های اخیر درباره حافظه تحقیق کرده‌اند، می‌گویند عدد ۵ تا ۹ برای حالت ایدئال است و در حافظه کوتاه‌مدت انسان‌های معمولی حدود ۴ داده باقی می‌ماند.

آزمایش سنجش ظرفیت حافظه کوتاه‌مدت

با آزمایشی ساده می‌توانید ظرفیت حافظه کوتاه‌مدت خود را بسنجید:

فهرستی تصادفی از کلمات بردارید؛

۲ دقیقه به کلمات نگاه کنید و آنها را به خاطر بسپارید؛

کاغذ کلمات را کنار بگذارید؛

کاغذ جدیدی بردارید و سعی کنید آنچه را در خاطرتان مانده است یادداشت کنید.

هرچقدر کلمات بیشتری بنویسید، حافظه قوی‌تری دارید. البته هرچقدر بیشتر زمان بگذرد، احتمالا تعداد کلماتی که به خاطر می‌آورید کمتر خواهد شد.

۳. امتحان‌دادن باعث تثبیت اطلاعات در حافظه می‌شود

بسیاری از افراد تصور می‌کنند بهترین راه برای تثبیت اطلاعات تکرار آنها و تمرین است. محققان در سال‌های اخیر به این نتیجه رسیده‌اند که سنجش اطلاعات و امتحان‌دادن آنها را در ذهن شما تثبیت می‌کند. زمانی که امتحان می‌دهید، اطلاعات را بازیابی می‌کنید و این یادآوری دوباره حافظه شما را تقویت می‌کند.

تأثیر امتحان بر حافظه دانش آموزان

نتایج آزمایش‌ها نشان می‌دهد دانش‌آموزانی که بعد از تکرار و یادگیری درس‌ها، امتحان می‌دهند اطلاعات را بهتر به خاطر می‌سپارند. حتی قسمت‌هایی که در آزمون مطرح نشده بودند هم بهتر در ذهن دانش‌آموزان باقی مانده بودند، زیرا آنها سؤالات را نمی‌دانستند و روی یادگیری همه مطالب تمرکز کرده بودند. در این آزمایش دانش‌آموزانی که فقط مطالب را خوانده بودند، اما امتحان نداده بودند خیلی کمتر از گروه اول مطالب را به خاطر می‌آوردند.

۴. انسان‌ها می‌توانند با یادگیری حافظه‌شان را ارتقا بدهند

احتمالا این تجربه را دارید که در کارهای روزمره دچار فراموشی شوید، مثلا وارد یک اتاق می‌شوید و فراموش می‌کنید برای چه کاری به آنجا آمده بودید. این فراموشی‌های کوچک روزمره آزاردهنده‌اند. خوشبختانه محققان به این نتیجه رسیده‌‌اند که با یادگیری می‌توانید حافظه‌تان را بهبود دهید و از شر این فراموشی‌های مزاحم خلاص شوید.

تکنیک‌های ساده برای تقویت حافظه

زمانی که دچار ضعف حافظه خفیف می‌شوید و کارهای ساده روزمره را فراموش می‌‌کنید، استفاده از چند تکنیک ساده به بازیابی اطلاعات کمک می‌کند:

از تقویم استفاده کنید. تقویم گوگل یا سایر برنامک‌های یادآور را نصب کنید و برنامه‌های مهم و کارهایی را که باید انجام بدهید در آنها یادداشت کنید. با این کار ذهنتان خلوت‌تر می‌شود و از فراموشی‌های کوچک آزاردهنده رها خواهید شد.

تصویر ذهنی بسازید. درباره چیزهایی که اغلب فراموش می‌‌کنید در ذهنتان یک یادآور بسازید. مثلا اگر معمولا فراموش می‌کنید کلیدهایتان را کجا گذاشته‌اید، این بار که آنها را جایی می‌گذارید چند لحظه به محلی نگاه کنید که آنها را قرار داده‌اید. به خاطر بسپارید این محل کجاست و تصویری از وسایل اطراف کلید را در ذهن خود ثبت کنید. با خودتان تکرار کنید «کلیدهایم را روی میز و کنار گلدان گذاشته‌ام.» با این کار دفعه بعد که دنبال کلیدهایتان می‌گردید، این تصویر ذهنی در حافظه‌تان بازیابی می‌شود و دیگر نیازی نیست دنبال کلیدهایتان بگردید.

به استفاده از تکنیک‌های تقویت حافظه عادت کنید. زمانی که ذهنتان را به استفاده از تقویم یا ایجاد تصویر ذهنی یا سایر تکنیک‌ها عادت می‌دهید، دیگر چیزی را فراموش نمی‌کنید یا خیلی سریع دوباره آن را به یاد می‌آورید.

۵. فراموش‌کردن ۴ علت اساسی دارد

یکی از بهترین‌ راه‌‌های پیشگیری از فراموشی این است که بدانید چرا مسائل را فراموش می‌‌کنید. کارشناسان عوامل مختلفی را به‌عنوان علت‌های فراموشی اطلاعات معرفی می‌کنند. در ادامه، ۴ مورد از مهم‌ترین علت‌های فراموشی را مطرح می‌‌کنیم.

وقتی مدت زیادی یک داده‌ را بازیابی نکرده باشید، حافظه شما آن را فراموش می‌کند و بازیابی آن سخت‌تر خواهد بود. مثلا بسیاری از ما آخرین بار در دوران دبیرستان جذر گرفته‌ایم و احتمالا الان به‌خاطر اینکه سال‌ها از یادگیری و استفاده از آن می‌گذرد، این کار را فراموش کرده‌ایم.

تداخل اطلاعات و خاطرات از دیگر علت‌های فراموشی است. احتمالا این تجربه را دارید که فردی نام شما را اشتباه صدا زده باشد و بعد به شما بگوید شبیه به شخصی با آن نام هستید. حتی ممکن است او دفعات بعدی هم شما را با همان نام اشتباه صدا بزند. تداخل خاطرات این فرد و شباهت ظاهری شما با فردی در خاطرات او علت این اشتباه است.

آسیب‌های فیزیکی و بیماری‌های مغزی از دیگر علت‌های فراموشی هستند. بیماری‌های مثل آلزایمر یا ضربه مغزی به حافظه و قسمت‌هایی که درگیر فرایند ذخیره اطلاعات هستند آسیب می‌رسانند.

گاهی اوقات عمدا اطلاعات را فراموش می‌‌کنید. اگر آنچه را یاد گرفته‌اید تکرار نکنید یا تلاشی برای یادآوری آنها انجام ندهید، به‌مرور زمان آنها را کاملا از یاد خواهید برد.

۶. فراموشی شبیه آنچه در فیلم‌ها نمایش داده می‌شود نیست

فیلم‌های بسیاری با موضوع فراموشی و ازدست‌دادن حافظه ساخته شده‌اند و اغلب آنها تصاویر نادرستی از این عارضه را به نمایش می‌گذارند. مثلا در برخی از فیلم‌ها فرد بر اثر ضربه‌ای که به سرش وارد شده است حافظه‌اش را کامل از دست می‌دهد. بعد از مدتی دوباره به سرش ضربه می‌خورد و خیلی جادویی حافظه‌اش کاملا بازیابی می‌شود!

در جست‌وجوی دوری نمونه خوبی از نمایش فراموشی در فیلم ها

فراموشی ۲ نوع دارد:

آنتروگراد: این افراد نمی‌توانند خاطرات جدید بسازند و اطلاعات کنونی را به خاطر بسپارند.

رتروگراد: این افراد خاطرات گذشته را فراموش می‌کنند، اما این احتمال وجود دارد که در حال حاضر بتوانند خاطرات جدید بسازند و در آینده آنها را به یاد آورند.

در اکثر فیلم‌ها فراموشی رتروگراد نمایش داده می‌شود، اما در دنیای واقعی فراموشی آنتروگراد شایع‌تر است. افرادی که در فیلم‌ها دچار فراموشی می‌شوند هویت خودشان را هم به یاد نمی‌آورند و خانواده‌شان را هم فراموش می‌کنند که این نوع فراموشی در دنیای واقعی به‌ندرت اتفاق می‌افتد. در میان تمام فیلم‌هایی که درباره فراموشی ساخته شده‌اند، فقط چند تا از آنها مانند «در جست‌وجوی دوری» و «ممنتو» شکل واقعی فراموشی را نشان می‌دهند.

۷. بوها محرکی قدرتمند برای تقویت حافظه هستند

تاکنون به این مسئله توجه کرده‌اید که برخی از رایحه‌ها خاطراتی را برایتان زنده می‌کنند؟ مثلا با استشمام بوی نان تازه یاد روزهای کودکی می‌افتید که صبح‌ها با بوی نان تازه‌ای که پدرتان خریده بود بیدار می‌شدید. یا هنگامی که عطر دوستی را استشمام می‌کنید، یاد او می‌افتید حتی اگر دیگر با او در ارتباط نباشید.

عصب بویایی مغز ما در نزدیکی آمیگدال قرار دارد. آمیگدال قسمتی است که به تجربه احساسات مرتبط است و به نوعی حافظه عاطفی ما محسوب می‌شود. عصب بویایی هم نزدیک هیپوکامپ‌های مغزی قرار دارد. مجاورت این قسمت‌ها در مغز ارتباط قدرتمندی بین عصب بویایی با حافظه برقرار کرده است.

تحقیقات نشان می‌دهد زمانی که نواحی مغزی مربوط به حافظه در فردی آسیب می‌بیند، حس بویایی او نیز مختل می‌شود.

برای اینکه بوی یک عطر آشنا باشد، باید به یاد داشته باشید چه زمانی آن را استشمام کرده‌اید و چه تصویری از زمان استشمام عطر در ذهن دارید. تحقیقات نشان می‌دهند افرادی که در موقعیتی خاص بوی منحصربه‌فردی را استشمام می‌کنند، بعدها با استشمام دوباره همان بو راحت‌تر می‌توانند خاطرات آن موقعیت را بازیابی کنند، حتی اگر مدت زیادی به آن فکر نکرده باشند.

۸. با هر خاطره جدید مسیر عصبی تازه‌ای در مغز شما ساخته می‌شود

مدت‌هاست که محققان به ارتباط نورون‌های مغزی با خاطرات پی برده‌اند. آنها بر این باورند که ایجاد خاطرات جدید ارتباط میان نورون‌های مغزی را تقویت می‌کنند و حتی می‌توانند ارتباطات جدیدی بین نورون‌ها ایجاد کنند.

به اتصالات بین سلول‌های عصبی که تکانه‌های عصبی را از یک نورون به نورون دیگر انتقال می‌دهند سیناپس می‌گویند. در ذهن ما تریلیون‌ها سیناپس یک شبکه پیچیده و انعطاف‌پذیر را تشکیل داده‌اند و امکان فکرکردن، احساس‌کردن و رفتارکردن را برای ما فراهم می‌کنند. اتصالات سیناپسی که در مناطق مربوط به حافظه و یادگیری، مثل قشر مغز و هیپوکامپ، قرار دارند با ایجاد خاطرات جدید تقویت می‌شوند.

دانشمندان به این نتیجه رسیده‌اند که برای تقویت حافظه نیازی نیست سیناپس‌های قدیمی را از بین ببرید و ارتباطات جدیدی بین نورون‌های مغزتان ایجاد کنید. تنها کاری که باید انجام بدهید تقویت سیناپس‌های موجود است.

روش‌های تقویت مسیرهای سیناپسی در مغز

ضعیف‌شدن سیناپس‌های مغزی مشکلاتی مثل تغییرات خلق‌وخو، مشکلات شناختی و فراموشی را به دنبال دارد و به‌طور کلی عملکرد مغز را تحت‌تأثیر قرار می‌‌دهد. در ادامه به چند روش کاربردی برای تقویت ارتباط بین نورون‌ها و پیشگیری از ضعیف‌شدن سیناپس‌ها اشاره می‌‌کنیم.

از استرس دوری کنید. تحقیقات نشان می‌دهند استرس طولانی‌مدت عملکرد نورون‌ها را ضعیف می‌کند و یکی از عوامل کوتاه‌شدن سیناپس‌های قشر مغز و هیپوکامپ‌ است.

از مصرف مواد مخدر و الکل خودداری کنید. اعتیاد به الکل به مسیرهای سیناپسی مغز آسیب می‌رساند. دانشمندان بر این باورند که قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی خطرناک مانند فلزات سنگین و آفت‌کش‌ها هم اثری مشابه مصرف مواد مخدر دارد و سیناپس‌ها را از بین می‌برد.

ورزش کنید. اکسیژن‌رسانی به مغز برای رشد نورون‌ها و ارتباط بین آنها حیاتی است.

همیشه فعالیت ذهنی داشته باشید. افرادی که مدام ذهنشان را به چالش می‌کشند کمتر دچار ضعف سیناپس می‌شوند. تحقیقات نشان می‌دهد سالمندانی که به سرگرمی‌های ذهنی مانند حل‌کردن جدول یا سودوکو عادت دارند کمتر به زوال عقل و آلزایمر مبتلا می‌شوند.

۹. خواب خوب شبانه حافظه را بهبود می‌بخشد

خواب باکیفیت شبانه فواید بسیاری برای بدن دارد. محققان از سال ۱۹۹۰ متوجه شدند که کیفیت خواب با حافظه ارتباط مستقیم دارد. خواب نه‌تنها در بهبود عملکرد حافظه نقش دارد، بلکه برای یادگیری و تثبیت اطلاعات هم مؤثر است. تحقیقاتی در این باره روی گروهی از دانش‌آموزان انجام شد. در این تحقیق دانش‌آموزان مهارتی جدید را یاد گرفتند، اما بعد از آن تا چند ساعت اجازه خوابیدن نداشتند. نتیجه این شد که دانش‌آموزان ۳ روز بعد بخش چشمگیری از آن مهارت را فراموش کردند.

۱۰. احتمالا می‌توان در سنین بالا از اختلالات حافظه پیشگیری کرد

بسیاری از افراد در سنین بالا به بیماری‌هایی چون آلزایمر و اختلال حافظه مبتلا می‌شوند، اما احتمال می‌رود این موضوع ربطی به سن افراد نداشته باشد. برخی از توانمندی‌های انسان با افزایش سن کاهش پیدا می‌یابند، اما تحقیقاتی که روی چند فرد ۷۰ساله انجام شد نشان داد عملکرد آنها در تست‌های شناختی و ادراکی مانند زمانی است که ۲۰ساله بودند. دانشمندان همچنین متوجه شدند برخی از انواع حافظه‌ها با افزایش سن عملکرد بهتری پیدا می‌کند.

دانشمندان و پزشکان در حال تحقیق که بفهمند چرا حافظه برخی از افراد در میان‌سالی بهتر می‌شود و برخی دیگر حافظه خود را از دست می‌دهند. آنها به این نتیجه رسیده‌اند که ژنتیک و سبک زندگی روی حافظه افراد تأثیر دارد.

دانشمندان می‌گویند افرادی که در تصمیم‌گیری مستقل هستند و مسئولیت زندگی و سرنوشتشان بر عهده خودشان بوده است، کمتر از افرادی که این ویژگی‌ها را ندارند دچار اختلال حافظه می‌شوند. همچنین میزان استرس در افرادی که احساس خوداثربخشی یا خودکارآمدی دارند پایین‌تر است. این موضوع نیز روی پیشگیری از مشکلات حافظه تأثیر دارد.