تئاتر را نجات دهید تا نجات پیدا کنید!

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و هنر برنا؛ چندی است در گزارش‌های متفاوت اوضاع و احوال تئاتر را بررسی می‌کنیم و با چهره‌های مختلف فعال در عرصه‌ی هنرهای نمایشی وضعیت تئاتر خصوصی، اوضاع اقتصادی و میزان فعالیت کمی و کیفی خانواده‌ی تئاتر را جویا می‌شویم. در ادامه‌ی این گزارش هادی مرزبان بازیگر واستاد تئاتر  «امیر دژاکام» کارگردان، نویسنده و  استاد تئاتر و «شهرام گیل‌آبادی» نویسنده و کارگردان تئاتر با ما همراه شدند.

جای تئاتر در سبد زندگی خانواده ایرانی

هادی مرزبان، بازیگر و کارگردان تئاتر، در خصوص وضعیت تئاتر  گفت: در کل انسان خوشبینی هستم امیدوارم که تئاتر وارد سبد اقتصادی مردم شود. اما باید در نظر بگیریم که ما جدا از هم نیستیم. تمام تولیدات نمایشی به مخاطب نیاز دارند. در چنین شرایطی و با توجه به التهابات به وجود آمده در جامعه وضعیت سالن‌ها و نمایش‌های روی صحنه نامشخص است. 

تئاتر عشق و مدیری خوب می‌خواهد تا توانایی‌های این هنر را به درستی حس کرده و به این هنر مهم بها بدهد. به یاد دارم اوایل کرونا با مدیرکل مرکز هنرهای نمایشی صحبت کردم و به ایشان گفتم از آنجایی که نمی‌دانیم این ویروس تا چه زمانی طول می‌کشد و مکان مناسبی را هم برای اجرا نداریم پس بهتر است تلوزیون را وارد این ماجرا کنیم. ایشان از این طرح استقبال کردند و قرار شد تدابیری اندیشیده شود اما نتیجه‌ای نداشت.

او ادامه داد: در دهه‌ی چهل بزرگانی مانند: «علی نصیریان» و... هفته‌ای یکبار از صحنه‌ی تئاتر به تلوزیون می‌رفتند و در واقع تئاتر زنده اجرا می‌کردند و مردم به طرز عجیبی با این تئاترها اُِخت شده بودند. اما متاسفانه رفته رفته این علاقه از بین رفت چرا که تلویزیون دیگر برای هنرمندان این رشته فرصتی را در نظر نگرفت. به عقیده‌ی من در این برهه از زمان بهترین کار ورود تلویزیون به ماجراست. اگر بحث بودجه را مطرح کنند صراحتا عرض می‌کنم که دروغ می‌گویند. چرا که با پول ساخت یک سریال‌ می‌توان 20_30 تئاتر متفاوت ساخت. ما با تئاتر می‌توانیم جامعه را اصلاح کرده و انواع و اقسام مشکلات را حل کنیم. چون تئاتر آیینه‌ی جامعه است اما همیشه مورد آن کم لطفی می‌شود.

او در خصوص آخرین تئاتری که در سالن تماشا کرده است عنوان کرد: «» به کارگردانی سهراب سلیمی آخرین اثری بود که در سالن تئاتر تماشا کردم. تا جایی که در جریانم این نمایش به دلیل ناآرامی‌های اخیر جامعه فعلا روی صحنه نمی‌رود و اجرایی ندارد. 

او در خصوص سالن‌های خصوصی اظهار داشت: همیشه می‌گویم خدا من را نبخشد اگر بخواهم در شروع کاری به گیشه‌ی آن فکر کنم. متاسفانه یکی از مشکلات و معضلات ما در این زمینه این است که تمام سالن‌های ما در مراکز شهر هستند. معتقدم باید سالن‌هایی در هر منطقه‌ای از (ولنجک) گرفته تا (نازی‌آباد) وجود داشته باشد تا علاقه‌مندان به این هنر بتوانند به راحتی و با کمترین هزینه تردد داشته باشند.

تعدد سالن‌های خصوصی کیفیت‌ تولیدات نمایشی را ضعیف کرده است اما از سوی دیگر کمکی هم به رونق تئاتر و بیکاری فارق‌التحصیلان این رشته کرده است. همیشه با خنده می‌گویم درست است که دانشجویان چهار_ پنج سال در دانشگاه سرکار هستند اما وقتی از دانشگاه بیرون می‌آیند باید به دنبال کار بگردند. دانشجوی تئاتر که نمی‌تواند برود لبوفروشی کند بنابراین مجبور است که از طریق تئاترهای خصوصی وارد  عمل شود.

یکی از مشکلات سالن‌های خصوصی گران کردن بلیت‌ها و نگاه صرفا بیزینسی به این هنر است. اکثر مواقع سالن‌داران عوامل را در موقعیتی قرار می‌دهند که مجبور شوند برای به روی صحنه بردن نمایششان بلیت‌ها را گران کنند که این قضیه سر آخر باز هم به اهالی تئاتر ضربه می‌زند. در واقع شیپور را برعکس به صدا در می‌آورند. اما به دلیل تعدد این سالن‍‌‌ها کیفیت‌ها تغییر کرده است. 

آیا تئاتر تجارت است؟

تئاتر با وجود پیشینه‌ی غنی و تاریخی که دارد به مثابه‌ی هنری تفکیک نشده می‌ماند که همیشه وضعیتی بین بودن و نبودن را تجربه می‌کند. به همین دلیل طی سال‌های گذشته اهالی تئاتر برای برو‌ن‌رفت از این وضعیت و سر و سامان دادن به اقتصاد سالن‌ها، فضاهایی خصوصی‌ را تاسیس کردند که بتوانند به فراگیری و اقتصاد این هنر توجه بیشتری داشته باشند‌. البته باید به این نکته اشاره شود که امر خصوصی‌سازی هم معضلات و مشکلات خاص خودش را داشته است.

با موضوع اوضاع و احوال تئاتر و تعطیلی سالن‌های خصوصی به سراغ «امیر دژاکام» کارگردان و بازیگر تئاتر و تلویزیون رفته‌ایم که سال‌ها در این حیطه حضور فعالی داشته است.

امیر دژاکام کارگردان و بازیگر تئاتر و تلویزیون که سابقه بازی در مجموعه‌های «مدار صفر درجه»، «ترانه مادری»، «آوای باران» و... را در کارنامه دارد و تاکنون توانسته نمایش‌های «مکبث»، «دایره گچی قفقازی»، «شهرزاد» و... را روی صحنه ببرد در خصوص تعطیلی سالن‌های خصوصی تئاتر به خبرنگار گروه فرهنگ و هنر برنا می‌گوید: بخشی از تئاتر تجاری در دست کسانی است که سالن‌‌های خصوصی دارند. گروه‌های جوان بسیاری با عشق و علاقه از خانواده‌هایشان پول‌هایی را می‌گیرند تا اثری را روی صحنه ببرند. بخشی از تئاتر امروز ما در همین سالن‌ها اتفاق می‌افتد و هرکسی هم می‌تواند با پنجاه_شصت میلیون تومان این سالن‌ها را اجاره و اثری را روی صحنه ببرد. حالا تئاتر خصوصی کجاست؟ ما تئاتر خصوصی نداریم‌. تئاتر خصوصی تئاتری است که شهرداری از یک ساختمان تئاتر حمایت می‌کند و می‌گوید من به ازای هر تماشاگری که به سالن بیاید به تو ۱۰۰ هزار تومان پرداخت می‌کنم؛ این می‌شود تئاتر خصوصی. یعنی دولت سوبسید فرهنگی خودش را به این قضیه اختصاص می‌دهد. آیا ما چنین چیزی در ایران داریم؟

دژاکام در ادامه عنوان کرد: سالن‌داران تئاتر یکی دو سال بیشتر دوام‌ نمی‌آورند. آن‌ها بعد از یک اوج کارشان تمام می‌شود و از این فضا خداحافظی می‌کنند. در حال حاضر حدود ۱۰۰ نمایش روی صحنه می‌رود اما فقط دو تا از آن‌ها فروش نسبتا معقولی دارد. بحث ارزش‌گذاری بازیگران نیست اما وقتی «بهرام افشاری» و «نوید محمدزاده‌» که واقعا هم بازیگران خوبی هستند روی صحنه می‌آیند مردم برای دیدن آن‌ها بلیت می‌خرند. در کل نمایش‌هایی که چهره دارند فروششان بیشتر است و مخاطبان بیشتری را به سالن‌ها می‌کشانند. بنابراین باز هم حرفم را تکرار می‌کنم هر وقت شهرداری برای هر تماشاگر سوبسید در اختیار اهالی تئاتر قرار داد آن وقت ما تئاتر خصوصی داریم.

دژاکام در تشریحی چند خطی در تعریف تئاتر گفت: تئاتر یک فعالیت هنری است که برای فهم مشترک، انتقال تجربه، محسور شدن از زیبایی، آموزش، تبلیغ و... استفاده می‌شود البته من بعضی از این‌ها را نمی‌پذیرم اما در خصوص همه‌ی آنچه که در تئاتر وجود دارد صحبت می‌کنم.

کارگردان تئاتر «امپراتور و آنجلو» ادامه داد: نوع دیگری از تئاتر که در دنیا وجود دارد تئاتر تجاری است. یعنی یک سرمایه‌گذار با پول هنگفتی اثری را برای سرگرمی روی صحنه می‌برد که مغزی ندارد. این گونه نمایش‌ در همه جای دنیا وجود دارد. منتها فرقش با ایران این است که در کشورهای دیگر همه نوع تئاتر از تجاری و آموزشی گرفته تا فلسفی در کنار هم کار می‌کنند. کنار هم قرار گرفتن انواع گونه‌های نمایش نشان‌دهنده‌ی این است که تئاتر سالم است و یک گونه‌ نمایش بار همه را به دوش نمی‌کشد. 

نویسنده و کارگردان «دایره گچی قفقازی» در خصوص حمایت دولت از تئاترهای خصوصی عنوان کرد: سازمان تبلیغات، شهرداری و... باید بودجه خود را در اختیار بخش خصوصی قرار دهند. البته این اتفاق باید بر اساس اصولی پیش برود و آن‌ها ناظرانی را برای نظارت بر نمایش‌ها، اتاق گریم و... بفرستند. هرچه مخاطبان یک اثر بیشتر باشد دولت باید بودجه و مزایای بیشتری را در اختیار آن گروه قرار دهد.

این کارگردان ادامه داد: فرض کنید تئاتر نوفل لوشاتو یا مهرگان در یک ماه ۳۰۰۰ تماشاگر داشته باشد، در این صورت دولت باید بابت هر تماشاگر یک رقم از سرانه‌ی مملکت کشور را در اختیار گروه و سالن‌ها بگذارد. 

دژاکام در خصوص معضلات این روزهای تئاتر عنوان کرد: مجموعه‌ای که بازیگران باید در حلق یکدیگر لباس عوض کنند، مجموعه‌ای که چهار سالن دارد و اتاق گریم‌هایش روی هم ۱۰ متر هم نمی‌شود شبی دوازده تا اجرا می‌رود، این یعنی چه؟ یعنی تجارت بدون اخلاق، یعنی اقتصاد مدرنیته. یک عده جوان علاقه‌مند هم برای اینکه فقط بتوانند آثارشان را روی صحنه ببرند این شرایط ناگوار را تحمل می‌کنند. به نظرم بسیار خوب می‌شود اگر شما گزارشی از بک‌استج‌ها داشته باشید تا مردم بدانند که در تئاتر چه خبر است. می‌دانم که صدای من به هیچ کجا نمی‌رسد. ۱۰ سال است که می‌گویم تئاتر تجارت نیست اما کسی گوش نمی‌دهد و این مسئله در بلند مدت به فرهنگ و هنر ما لطمه‌ی بزرگی خواهد زد.

او ادامه داد: در تمام سالن‌های تئاتر دنیا مانند: فیلیپین، کره، رمانی، روسیه و... که من به آن‌ها سفر کرده‌ام حمام‌هایی جداگانه برای زن‌ها و مردها در نظر گرفته‌ شده است. این قضیه جزو الزامات است. بازیگر گریم‌ می‌شود، گل مالی می‌شود، دچار استرس می‌شود بنابراین دوش گرفتن جزو ریکاوری یک بازیگر به حساب می‌‌آید. آن‌وقت ما در ایران از داشتن ساده‌ترین امکانات هم محروم هستیم. 

دژاکام در خصوص خواسته‌اش از وزیر فرهنگ گفت: درخواست من از وزیر فرهنگ این است که در خصوص تئاتر، متفکرانه، عاقلانه، بلند مدت، علمی و عقلانی گفت‌وگویی انجام شود. ما نمی‌توانیم درباره‌ی یک هنر بزرگ هیجان‌زده حرف بزنیم. من از وزیر فرهنگ می‌خواهم که از منظر جامعه‌شناسی و فلسفه‌ی هنر به این سوال من پاسخ داده شود که آیا تئاتر تجارت است؟ باید یک گفت‌وگوی علمی صورت بگیرد لزومی هم ندارد که حتما این افراد از اهالی تئاتر باشند. می‌توان از فلاسفه، روانشناسان، جامعه‌شنان و... یاری گرفت. اگر قرار است از تئاتر پول در بیاوریم چرا سالن اصلی خودمان را به سالن جشن‌ها و مهمانی‌ها یا یک رستوران تبدیل نکنیم که در آمد بالاتری هم دارد.

 سیاست‌گذاری‌های غلط در سینما موجب شد که تئاتر مورد اقبال قرار بگیرد

شهرام گیل‌آبادی از مدیران نام آشنای فرهنگی کشور محسوب می‌شود. او علاوه بر سوابق مدیریتی و اجرایی، در زمینه کارگردانی تئاتر نیز فعالیت داشته و نمایش‌هایی چون: «خانه اربابی»، «در گوش من زمزمه کن»، «دیب»، «شکسپیر من»، «عاشقانه‌های خیابان» و... را روی صحنه برده است. علاوه بر آن گیل‌آبادی تاکنون چندین کتاب و مقاله را در همین زمینه به رشته تحریر درآورده است. به همین بهانه برنا با او در گزارشی همراه شده است که در ذیل می‌خوانید.

شهرام گیل‌آبادی مدرس، نویسنده و کارگردان نمایش‌های «خانه اربابی»، «شب یلدا»، «محاکمه»، «آرش»، «عاشقانه‌های خیابان» و... در پاسخ به این پرسش که آیا سرمایه‌گذارها در تئاتر برنده می‌شوند یا خیر به خبرنگار گروه فرهنگ و هنر برنا گفت: تئاتر هنر متفاوت و ارجمندی است که در تمام دنیا مورد حمایت قرار می‌گیرد. اما حقش در کشور ما ادا نشده است. تئاتر در توسعه‌ی فکری جوامع خصوصا جوامع پیشرو بسیار حائز اهمیت است چون منبع مفید و موثری برای پیشبرد اهداف کلان جامعه محسوب می‌شود. پس مشکل سرمایه‌گذاری ندارد. 

او ادامه داد: سرمایه‌گذاری در تئاتر صد در صد سود است آن هم به چند دلیل ویژه. یکی از آن دلایل نگاه فرهنگی است که در فضای تئاتر سود محسوب می‌شود. تئاتر مانند کتاب خواندن است؛ عمق زیاد و سود فراوان دارد. مسئله دوم این است که تئاتر یک فضای سرمایه‌گذاری آموزشی محسوب می‌شود که هیچ ما به ازایی به جای آن وجود ندارد که آموزش فکری، معرفتی، کاربردی و راهبردی داشته باشد و این مسئله را جز در تئاتر جای دیگری نمی‌توان پیدا کرد. 

کارگردان‌ نمایش «عاشقانه‌های خیابان» عنوان کرد: یکی دیگر از مسائلی که سرمایه‌گذاری تئاتر را در دنیا ارجمند می‌کند به وجود آمدن فضای سوشال مارکتینگ(بازاریابی اجتماعی) است که در فضای تئاتر وجود دارد. این بازاریابی اجتماعی_اغنایی که درون تئاتر وجود دارد آن را با سایر فضاهای هنری متفاوت می‌کند. چون تئاتر هنری دوسویه، اغنایی و رو در روست. پس بازاریابی اجتماعی آن هم متفاوت می‌شود. 

او ادامه داد: نکته‌ی دیگری که در سرمایه‌گذاری تئاتر وجود دارد این است که تئاتر اساسا یک هنر جمعی است بنابراین هنر جمعی اعتبار خودش را به مخاطره نمی‌اندازد و این فضای جمعی و ارتباطات است‌ که قدرت تئاتر را بی‌بدیل می‌کند. می‌توانیم حدود ۱۵ سویه متفاوت برای سرمایه‌گذاری در تئاتر بشمارم که من در کتاب ارتباطات با تئاترم به آن‌ها اشاره کرده‌ام و مفصل درباره آن صحبت کرده‌ام.‌ 

کارگردان نمایش «دیب» در خصوص نقش دولت در پیش‌برد هنرهای نمایشی عنوان کرد: مسئله‌ی بسیار خطرناک که در کشور ما در حال رخ دادن است این است که هول دادن تئاتر از دره‌ی خصوصی‌سازی به سمت پایین است. تئاتر همیشه و در همه‌ی جوامع پیشرو مورد حمایت است اما در کشور ما دولت حمایت خودش را از تئاتر به نوعی سلب کرده است و این عدم حمایت از تئاتر باعث شده است بخش خصوصی بدون روش روشن و مشخص رشد نا‌متوازن کند و معیار و ملاکش فقط رسیدن به پول باشد. این مسئله فضای وحشتناک و سیاست‌گذاری‌های غلطی را در تئاتر ما به وجود آورده است که اگر دولت این‌ها را اصلاح نکند لطمه‌ی بزرگی به تئاتر خواهد خورد.

گیل‌آبادی در خصوص بیشتر باز کردن پای سرمایه‌گذارها در تئاتر گفت: برعکس نگاه بسیاری از دوستان معتقدم که تئاتر پر مخاطب است. انسداد برخی از رسانه‌ها و عدم بازآفرینی ماموریت تازه‌ی آن‌ها و حتی سیاست‌گذاری‌های غلط در مدیوم سینما و... موجب شده است که تئاتر مورد اقبال بیشتری قرار بگیرد. از سوی دیگر به دلیل رشد فکری، فرهنگی و کتاب‌خوان شدن بخشی از جامعه افراد گرایش بیشتری به تئاتر پیدا کرده‌اند که این موجب ماهیت رونق تئاتر می‌شود.

او در آخر گفت: از آنجایی که این روزها رسانه‌های ما الاخصوص رسانه‌های تصویری از ماهیت واقعی خودشان فاصله گرفته‌اند تئاتر به شدت رشد و خودش را با نیازهای جامعه یکی کرده است. به همین دلیل سرمایه‌گذاری بخش خصوصی می‌تواند با ماهیت سیاست‌گذاری درست شکل بگیرد. بخش خصوصی اگر مورد حمایت قرار بگیرد و دولت آن را رقیب خودش نداند ما رشد بیشتری را در این حوزه خواهیم دید.

خبرنگار: تبسم کشاورز

انتهای پیام/