نشاط اجتماعی؛ از ضرورت ملی تا زیست امید در شهرها
به گزارش برنا؛ در شرایطی که جوامع با فشارهای اقتصادی، انباشت ناامیدی و کاهش تعاملات اجتماعی مواجه می شود مجموع این عوامل می تواند، بهصورت مستقیم موجب افت احساس شادی و امید شود. جامعهشناسان بر این باورند که نشاط اجتماعی حاصل برقراری عدالت، امنیت روانی و فرصت برابر برای مشارکت مدنی است؛ مولفههایی که از درون سیاستگذاری عمومی و رویکرد انسانمحور در مدیریت شهری شکل میگیرند و شاخص کیفیت حیات اجتماعی به شمار میآیند.
وقتی مردم در فضاهای شهری امکان بیان خود، همنشینی یا تجربه خلاقیت را داشته باشند، امید جمعی احیا میشود و روح جامعه از انزوا فاصله میگیرد در نقطه مقابل، شهرهای بیروح و بیرنگ، پژواک خستگی و اضطراب می شوند.
تجربه شهرهای متوسط و کوچک از جمله بروجرد نشان دادهاند که میتوان در همین مقیاسها نیز به اصلاح فضاهای عمومی و بازآفرینی نشاط اجتماعی پرداخت. بروجرد با پیشینه شهری بالا و بافتی تاریخی نهفته در مرکز شهر و با دارا بودن فضاهای باز فرهنگی و تاریخی، بستری دارد که در صورت مدیریت انسانمحور، توان تبدیل به میدان گفتوگو و همدلی را دارد.
کارشناسان حوزه اجتماعی و شهری بر این باورند که نشاط اجتماعی زمانی متولد میشود که فضا به مردم اجازه بودن، دیدن و شنیدن یکدیگر را بدهد، اقداماتی در چارچوب برنامه هایی مانند ایجاد فضاهای فرهنگی و پیادهروهای فرهنگی، تقویت روشنایی فضاهای عمومی و طراحی رویدادهای فرهنگی، اقداماتی که گرچه محدودند، اما میتوانند زمینهساز تجربه ملموستر امید در زندگی شهری شوند.
زیباسازی شهری، نقطه تلاقی مدیریت فنی با نشاط اجتماعی
در همین چارچوب، مدیریت شهری به عنوان نخستین عرصه ملموس سیاست عمومی، نقش تعیینکنندهای در بازسازی نشاط اجتماعی دارد، زیرا شهر نه فقط بستر زیست فیزیکی، بلکه آیینه کیفیت زیست جمعی است، از همین منظر بررسی اقدامات شهرداریها برای تقویت حس تعلق و امید میتواند تصویری روشنتر از مسیر احیای اعتماد اجتماعی ارائه دهد.
شهردار بروجرد در این خصوص توسعه فضای سبز را مهمترین گام مدیریت شهری در تقویت نشاط عمومی دانست و گفت: در چهار سال اخیر بیش از ۱۰۰ هکتار به فضای سبز این شهر افزوده شده و اکنون سرانه فضای سبز بروجرد به حدود ۱۹.۵ متر مربع برای هر نفر رسیده که از میانگین کشوری بالاتر است.
یحیی عیدی بیرانوند افزود: امسال نیز طرح بزرگ توسعه فضای سبز در محدوده بوستان جهان فرزانگان با وسعت ۱۴۴ هکتار در دست اجراست و علاوه بر آن، ۲ بوستان محلهای شامل یک بوستان ۱۵ هزار مترمربعی با محوریت کاشت گل محمدی و بوستانی سه هکتاری در محدوده باغ خانواده موسوم به «سنجدستان» در حال احداث است.
وی با اشاره به تغییر رویکرد مصرف آب در نگهداری فضای سبز، اظهار کرد: استفاده از پساب شهری یکی از برنامههای کلیدی ماست، زیرا براساس قانون، شهرداری نباید از آب شرب یا منابع زیرزمینی برای آبیاری فضای سبز استفاده کند، اکنون بخشهایی از فضاهای سبز بروجرد با پساب آبیاری میشود و در آینده نزدیک، رینگ کمربندی و سایر پارکهای شهری نیز به این سامانه مجهز خواهند شد.
شهردار بروجرد ادامه داد: کاشت گونههای مثمر کمآببر مانند زیتون، سنجد، گردو و بادام جایگزین درختان پرمصرف شده و آبیاری ۱۰۰ درصد این گونهها با پساب و آب غیرشرب انجام خواهد شد تا در کنار حفظ منابع آبی، پایداری توسعه شهری شکل بگیرد.
عیدی بیرانوند به اقدامات زیباسازی معابر اشاره کرد و یادآور شد: نصب حدود ۲ هزار پروژکتور، ۵۰۰ برج نوری، سطلهای زباله، آبخوری و نیمکت در سطح شهر، بههمراه جانمایی هفت المان فرهنگی با موضوع میراث فرهنگی و صنایع دستی بروجرد بخشی از طرح نوسازی سیمای شهری است، این المانها شامل مرد خراط و آهنگر در بازار تاریخی، مرد قلمزن در میدان قیام و مرد سوارکار در میدان عشایر بود که بازتابی از فرهنگ و هویت محلی و بومی بروجرد بهشمار میآیند.
وی تاکید کرد: توسعه فضای سبز، زیباسازی و تقویت روشنایی معابر فقط اقدامی عمرانی نیست؛ این تحولات مستقیما به افزایش حس تعلق، آرامش و تعامل اجتماعی شهروندان منجر میشود.
به گفته وی شهر هرگاه زیباتر، امنتر و قابل تجربهتر شود، نشاط عمومی نیز در آن جان تازهای مییابد و بروجرد میتواند از دل همین پروژههای زیستمحور به شهری گرمتر و انسانیتر تبدیل شود.
شهردار بروجرد بیان کرد: شهر باید برای همه مردم، فارغ از سن، جنسیت یا شرایط جسمی و روانی، تجربهای آرامشبخش و قابل درک باشد.
عیدی بیرانوند اضافه کرد: طراحی شهری اگر فقط برای عبور باشد، انسان را حذف میکند، شهر باید متعلق به همه باشد؛ از کودک و سالمند تا افراد دارای شرایط ویژه، تا هرکس بتواند در گوشهای از این شهر احساس دیدهشدن و تعلق داشته باشد.
وی ادامه داد: هدف مدیریت شهری تنها ساخت بنا نیست، بلکه ساخت حس زندگی مشترک میان شهروندان است، کیفیت فضاهای شهری زمانی معنا دارد که بتواند برای هر قشر، از کارگر تا دانشآموز یا سالمند، «حس خوب بودن» را منتقل کند؛ حسی که مردم را نه مهمان، بلکه صاحب شهر خود بداند.
شهردار بروجرد با اشاره به یکی از طرحهای نوآورانه شهرداری افزود: چندی پیش، در اقدامی نمادین، دیواری در سطح شهر به گروهی از بیماران اوتیسمی واگذار شد تا با نقاشیهای خود، رنگ و آرامش را به شهر اضافه کنند، این طرح نشان داد که مشارکت هنری و حضور گروههای خاص در فضاهای شهری، میتواند خود شکلی از درمان و آموزش اجتماعی باشد؛ اینکه هر فرد در قامت شهروند، سهمی در زیبایی شهر دارد.
به گفته عیدی بیرانوند چنین اقداماتی اگر استمرار یابد، نه فقط چهره شهر را دگرگون میکند، بلکه در ضمیر شهروندان، «حساس تعلق و امید اجتماعی» را ریشهدار میسازد، همان چیزی که بنیان نشاط پایدار است.
نشاط اجتماعی حاصل تعادل میان عدالت اجتماعی، امنیت روانی و تجربیات فرهنگی مشترک
روایت کارشناسان حوزه شهری از ارتقای زیست شهری و تقویت حس تعلق، تنها بخشی از واقعیت گستردهتر جامعهای است که در آن «فضا» معنا و کارکرد اجتماعی مییابد.
هنگامی که خیابانها، پارکها و نمادهای شهری به بستر گفتوگو و همدلی بدل میشوند، مسئله نشاط اجتماعی از سطح پروژههای عمرانی فراتر رفته و به مفهومی انسانی و فرهنگی تبدیل می شود در همین بستر نگاه جامعهشناسان و کارشناسان علوم اجتماعی بر آن است که نشاط، محصول پیوند میان ساختارهای شهری و سرمایههای انسانی است؛ امری که مدیریت شهری میتواند با سیاستهای مشارکتی و عدالتمحور، زمینه شکلگیری آن را فراهم سازد.
جامعهشناس و پژوهشگر اجتماعی نشاط اجتماعی را سرمایه نرم توسعه شهری دانست و گفت: نشاط اجتماعی حاصل تعادل میان عدالت اجتماعی، امنیت روانی و تجربیات فرهنگی مشترک است، شاخصی که بیش از هرچیز در نحوه زیست روزمره مردم دیده میشود.
معصومه زارعی با اشاره به فرسودگی تعاملات اجتماعی در سالهای اخیر افزود: فشارهای اقتصادی و کماعتمادی عمومی سبب فاصلهگیری مردم از عرصه عمومی شده در چنین فضایی، شهر نقشی حیاتی در بازگرداندن حس تعلق و امید دارد؛ زیرا محیط شهری فرصت تجربه مشترک میان گروههای اجتماعی را فراهم میکند.
وی بیان کرد: مدیریت شهری باید خود را متولی سلامت روان جمعی بداند؛ زیرا شهر فقط مجموعهای از سازهها نیست، بلکه میدان تعامل انسانی و آیینه کیفیت روابط اجتماعی است،
به گفته این جامعه شناس طراحی متنوع، نور، رنگ و هنر خیابانی دروازههای ارتباط و آرامش را میگشایند، اما نشاط اجتماعی تنها در سایه برنامههای عمرانی شکل نمیگیرد، بلکه حاصل توازن میان سیاستهای فرهنگی، اقتصادی و عدالت اجتماعی است.
زارعی با اشاره به اقدامات صورت گرفته در حوزه شهری بروجرد افزود: طرحهایی با مشارکت مردمی و حضور گروههای خاص مانند بیماران اوتیسمی، به تقویت احساس دیدهشدن و تعلق در میان اقشار آسیبپذیر کمک میکند و این خود نوعی بازسازی اعتماد اجتماعی است؛ زیرا نشاط اجتماعی از دل همدلی و تجربه مشترک حضور در فضاهای عمومی دوباره زاده میشود.
وی با تاکید بر پیوند میان فضا، فرهنگ و اعتماد عمومی بیان کرد: نشاط اجتماعی زمانی تحقق مییابد که عدالت فضایی و فرهنگی در توزیع امکانات برقرار شود تا هیچکس در حاشیه نماند، در کنار آن، باید سرمایه فرهنگی و مدنی را با حمایت از جشنوارهها و هنر مشارکتی تقویت کرد و با ایجاد فضاهای امن گفتوگو میان شهروندان، اعتماد و همدلی را بازسازی نمود؛ شهری بانشاط محصول همین توازن میان عدالت، فرهنگ و ارتباط انسانی است.
این جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعی تاکید کرد: نشاط اجتماعی، زیربنای نرم حکمرانی شهری و شاخص سلامت جامعه است؛ اگر سیاستهای شهری با فرصتهای فرهنگی، آموزشی و عدالت اجتماعی پیوند بخورند، رفتارهای مدنی بهصورت طبیعی و پایدار شکل میگیرند و شهر، از درون، بانشاطتر و انسانیتر میشود.
نشاط اجتماعی در یک جامعه از پند و شعار متولد نمیشود، بلکه از شیوه ساخت شهر و نگاه مدیران به انسان شکل میگیرد، هر خیابان و پارکی که فرصتی برای تعامل و تجربهای مشترک فراهم کند، سنگبنای اعتماد و امنیت روانی را میگذارد، اگر شادی در کوچهها جریان پیدا کند، جامعه از درون ترمیم میشود و این آغاز حکمرانی انسانی است.
