معافیت تحریمی بندر چابهار برای آسیای میانه یک «پیروزی» بود

به گزارش برنا؛ «آسیا تایمز» در این گزارش می‌نویسد: تحریم‌های آمریکا علیه بندر چابهار ایران در دریای عمان از سال ۲۰۱۳ یعنی زمانی که کنگره آمریکا با هدف فشار اقتصادی هدفمند برای مقابله با آنچه مهار نفوذ منطقه‌ای و توان راهبردی ایران خوانده شده، قانونی(IFCA) را علیه تهران تصویب کرد، بارها اعمال و سپس لغو شده است.

در ادامه این گزارش می‌خوانیم: در دهه پس از تصویب این قانون، تحریم‌های واشنگتن علیه چابهار روی منطقه آسیای میانه تاثیر منفی بر جا گذاشت و عمده دلیل آن نیز پیچیده شدن تلاش‌های این منطقه برای تعمیق روابط اقتصادی با آسیای جنوبی و خلیج فارس بود؛ اما ژئوپلیتیک در حال تغییر است. واشنگتن در حال افزایش حضور و نفوذ خود در آسیای میانه و هند است و همین مسیر را درباره افغانستان در پیش گرفته است. شاید این عوامل وزارت خارجه آمریکا را وادار کرد تا این معافیت تحریمی را همچنان به قوت خود باقی نگه دارد.

آمریکا هفت سال بعد مسیر خود را تغییر داد و ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۵، در کمال تعجب و نگرانی که منطقه آسیای میانه را در برگرفت، اعلام کرد که وزارت خارجه این کشور معافیت تحریمی صادرشده در سال ۲۰۱۸ ذیل قانون کنگره مصوب سال ۲۰۱۳ را لغو کرده است و این بدان معنا بود که افراد دخیل در عملیات‌های بندر چابهار ایران مشمول جریمه می‌شوند و بر سر راه اشتیاق آسیای میانه برای دسترسی به کریدور جنوبی بار دیگر سنگ‌اندازی کرد.

با این حال، واشنگتن در چرخشی سریع، حدود ۶ هفته بعد یعنی ۳۰ اکتبر(هشتم آبان)، معافیت تحریمی هند را بازگرداند. صرف نظر از علت این تغییر ناگهانی، کشورهای آسیای میانه نفس راحتی کشیدند و اکنون، بر اساس شنیده‌ها، اطمینان دارند که این معافیت برای همیشه تمدید خواهد شد. زمان مشخص خواهد کرد که این اطمینان تا چه حد موجه است.

این معافیت به هند اجازه می‌دهد تا زیرساخت و کارایی بندر چابهار را ارتقا دهد و برای صادرکنندگان آسیای میانه مسیر تجاری‌ای فراهم می‌آورد که نسبت به مسیرهای چین، روسیه یا «کریدور میانه/Middle Corridor» که از شرق آسیا از طریق قزاقستان، دریای خزر، آذربایجان، گرجستان و ترکیه به اروپا می‌رسد، مستقیم‌تر و سودآورتر خواهد بود. در نتیجه، کالاهایی همچون مواد معدنی، پنبه و فرآورده‌ و محصولات انرژی می‌توانند سریع‌تر به بازارهای منطقه‌ای و جهانی برسند.

به نوشته آسیا تایمز، کشورهای واقع در آسیای میانه هم‌اکنون در سکوت از «سیاست واقع‌گرایانهِ انعطاف‌پذیرِ» واشنگتن در بحبوحه روابط متشنج آمریکا و ایران و تنش‌های داغ بین هند و پاکستان سرکیف می‌شوند. حالا هند بدون هراس از اقدامات تنبیهی، می‌تواند کار خود را در چابهار ادامه دهد. این معافیت به طور یقین بر حضور جهانی رو به رشد هند صحه می‌گذارد و ورود دهلی‌ نو به آسیای میانه از جمله افغانستان را تسریع می‌کند.

تصمیم واشنگتن، به تجار، سرمایه‌گذاران و اندیشکده‌ها این پیام را مخابره کرد که آمریکا قصد ندارد تا جاه‌طلبی‌های صادراتی هند و تمایل آسیای میانه به همگرایی اقتصادی شمال-جنوب را از بین ببرد. این معافیت نشانه عمل‌گرایی واشنگتن است و کسانی که به «اخلاق‌گرایی در سیاست خارجی» آمریکا علاقه چندانی ندارند، از آن استقبال کرده‌اند.

بندر چابهار نه‌تنها مکمل کریدور بینا-خزری (مسیر چندوجهی تجاری که با اتصال چین به اروپا از طریق آسیای مرکزی، دریای خزر و قفقاز، آسیا را به اروپا متصل می‌کند) است، بلکه مسیرهای تجاری موجود با روسیه، چین و پاکستان را نیز تکمیل می‌کند. اِلدار آریپوف، مدیر موسسه مطالعات راهبردی و منطقه‌ای وابسته به ریاست‌ جمهوری ازبکستان، به تارنمای خبری «تایمز آسیای مرکزی» گفت: این معافیت یکی از گلوگاه‌های(موانع) بزرگ برای دسترسی مطمئن به اقیانوس هند را از بین می‌برد و به ازبکستان و همسایگان ما مسیری دیگر برای صادرات و واردات فراهم می‌کند. تنوع‌بخشی نه به معنای انحصار، استقلال راهبردی آسیای میانه را تقویت می‌کند.

افغانستان و آسیای مرکزی

این معافیت در مقطعی اعلام شده است که کشورهای آسیای مرکزی به دنبال فرصت‌های تجاری جدید با شرکای منطقه‌ای در جنوب آسیا هستند. در حالی که تجارت افغانستان و پاکستان لنگ می‌زند، کابل به دنبال مسیرهای تجاری جایگزین از طریق ایران و هند است و آسیای میانه از آن استقبال می‌کند. الحاج نورالدین عزیزی، وزیر امور خارجه افغانستان ۲۰ نوامبر در دهلی نو با سوبرامانیام جایشانکار، وزیر امور خارجه هند دیدار کرد تا همکاری تجاری دو کشور را تعمیق کرده و از ظرفیت چابهار برای کاهش وابستگی کابل به اسلام‌آباد بهره ببرند.

یرکین توکوموف، نماینده ویژه قزاقستان در امور افغانستان در دوحه با فیصل بن عبدالله الحنزاب، سفیر قطر، دیدار کرد تا درباره مسائل مشترک سیاسی، امنیتی و بشردوستانه، از جمله موضوعات تجاری و تقویت بیشتر پیوند اقتصادی گفت‌وگو کنند.

معافیت تحریمی آمریکا همچنین به توسعه سایر کریدورهای مختلف حمل‌ونقل جان تازه‌ای بخشیده است که از جمله آنها می‌توان به مسیر حمل‌ونقل پرسروصدای «راه لاجورد» (افغانستان-ترکمنستان-آذربایجان-گرجستان-ترکیه) و همچنین کریدور ریلی پنج کشور (چین-افغانستان-تاجیکستان-قرقیزستان-ایران) اشاره کرد.

افزون بر این، معافیت مذکور به توافق عشق‌آباد منعقدشده در سال ۲۰۱۶ که یک پیمان حمل‌ونقل چندوجهی بین قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، ایران، هند، پاکستان و عمان است، شتاب بخشیده است تا به‌رغم چالش‌های ژئوپلیتیکی، اتصال ترانزیتی را توسعه دهد و آسیای میانه را از طریق بندر چابهار به خلیج فارس متصل کند.

همانگونه که سفارت دهلی نو در عشق‌آباد در «یادداشت غیرمحرمانه روابط هند و ترکمنستان» در ۲۶ نوامبر اشاره کرده، تجارت در صدر اولویت‌های کشورهای امضاکننده این توافق قرار دارد و در تلاش‌های گسترده‌تر برای ایجاد اتصال، چابهار نقش آفرینی می‌کند، هرچند در این یادداشت از آن به‌عنوان عنصر مرکزی توافق یاد نشده است.

گشوده شدن یک دروازه مستقیم دریایی از طریق چابهار برای کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه، وابستگی آنها را به پاکستان کاهش می‌دهد و فضای مانور استراتژیک‌شان را بهبود می‌بخشد. این امر خطر سیاسی را پایین می‌آورد و در عین حال استقلال اقتصادی آنها را گسترش می‌دهد. به نظر می‌رسد که معافیت تحریم‌های چابهار، نیروی محرکه‌ای تازه برای توسعه اقتصادی آینده آسیای میانه و یکپارچگی اوراسیاست و خبر خوبی برای آسیای میانه محسوب می‌شود.