عملکرد سه قوه در مساله بورسیه های غیرقانونی

به گزارش خبرگزاری برنا، خبرآنلاین نوشت: از زمانی که رییس سازمان امور دانشجویان وزارت علوم در زمان وزارت رضا فرجی دانا در جمع خبرنگاران از بحران بورسیه های خارج از روال در دولت های نهم و دهم رونمایی کرد راه پر پیچ و خم بررسی این بورسیه ها مشخص بود

راهی که رضا فرجی دانا را به استیضاح کشاند و 5کمیته را در طول یک سال مامور بررسی بورسیه های غیر قانونی کرد. وقتی کمیته چهارم بعد از چندین ماه از پس ماموریت خود بر آمد، پنجمین کمیته در زمان پنجمین وزیر پیشنهادی روحانی مامور تجدید نظر در مورد نتایج آن شد تا ابعاد بررسی بورسیه ها ادامه دار تر شود.

با این حال پرونده بورسیه های مساله دار را می توان مهم ترین اتفاق در حوزه آموزش عالی در سال 1393 خواند. مساله ای که به واسطه اهمیت بالای آن برخی آن را با فساد سه هزار میلیاردی همتراز و شاید مخرب تر خواندند و باعث شد سه قوه کشور به کلی درگیر آن شوند. اما در سال 1393 عملکرد سه قوه قضاییه، مجریه و مقننه در بررسی بورسیه های غیر قانونی چگونه بود ؟

استیضاح فرجی دانا مانع عزم دولت نشد

در ابتدای تشکیل دولت یازدهم برخی ناظران سیاسی این نگرانی را مطرح می کردند که دولت به واسطه اینکه در مسایل سیاسی، دیپلماسی و اقتصادی سعی در گشایش دارد، احتمال دارد بر سر مسایلی همچون مسایل آموزشی و حوزه وزارت علوم به دنبال معامله ای با محافظان کاران است. تا براساس ان دست بازی در اولویت های خود داشته باشد. اما عملکرد دولت روحانی نشان داد، علیرغم سیاسی کاری شدید محافظه کاران سعی در واگذاری رشته امور در حوزه وزارت علوم ندارد.

«همه بدانند با تغییر یک نفر، مسیر دولت عوض نمی شود و این دولت همان مسیری که مردم و آرای مردم برای آن مشخص کرده اند را ادامه خواهد داد.» این سخن رییس جمهور، ذهن ها را به سمت جلسه دفاع از فرجی دانا در آستانه وزیر علوم شدن می برد.

یکشنبه 5 آبان 1392 بود که رییس جمهور حسن روحانی برای دفاع از سه وزیر باقیمانده دولتش به مجلس رفته بود. او در آن جلسه از سه وزیری که نتوانستند از مجلس رای اعتماد بگیرند تشکر کرد و گفت: «دولت از راه خود ذره ای عقب نشینی نمی کند. ممکن است مجری سیاست های دولت بنا به دلایلی تغییر کند اما راه همان راه است.»

پس از آن 10 ماه پس از آن جلسه رای اعتماد و در روز تودیع و معارفه رضا فرجی دانا، وزیر سابق وزیر علوم و محمدعلی نجفی، سرپرست فعلی وزارت علوم، اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس جمهور تاکید کرد که عملکرد وزیر سابق علوم تحقیقات و فناوری در طی 10 ماه وزارتش عمل به منشور دولت تدبیر و امید بود: «فرجی دانا را دانشگاهیان می خواهند و این بزرگترین فرصت در اختیار نظام است که مدیری محبوب و تاثیرگذار منصوب کرده و مدیران او را دوست دارند، زیرا که این امر باعث کاهش هزینه ها می شود. البته ضرورت مردم سالاری ایجاب می کند که حق استیضاح مجلس را بپذیریم اما نباید حق و حقیقت را از یاد ببریم.»

پس از ماجرای استیضاح رضا فرجی دانا، بسیاری معتقد بودند که نمایندگان استیضاح کننده با عدم رای اعتماد به وزیر علوم درصدد این بودند که جو را به سمتی پیش ببرند تا بحث 3700 بورسیه غیرقانونی دوره قبل مختومه شود. کما اینکه در نطق های دفاع برخی از مخالفان دولت از استیضاح فرجی دانا نیز به این موضوع اشاره شد.

اما سه روز پس از استیضاح، رییس جمهور روحانی در بخشی از سخنان خود، گفت: مبارزه با فساد از جمله برنامه های موردتاکید دولت در ادامه مسیر خود خواهد بود و به طور کلی دولت در زمینه مبارزه با فساد از جمله فساد در دانشگاه و مدارک علمی و مبارزه با فساد در زمینه بورسیه ها جدی خواهد بود و این مسیر را ادامه خواهد داد.

همچنین معاون اول رییس جمهوری نیز در حاشیه مراسم تودیع رضا فرجی دانا و معارفه محمد علی نجفی در خصوص بورسیه های غیر قانونی گفت: فساد در کشور سیستماتیک شده است. ای کاش فقط بابک زنجانی وجود داشت اما فساد به سطوح مدیریت عالی کشیده شده است اکنون نباید از بورسیه های وزارت علوم در گذشته به راحتی گذشت، زیرا عده ای بدون داشتن حداقل ها بورسیه شده اند. نجابت فرجی دانا بود که اطلاعات درباره این افراد بیان نشد، اما دولت این موضوع را پیگیری می کند حتی اگر 10 وزیر علوم هم عوض شود.

موازی کاری قوه مقننه با قوه مجریه و قضاییه

در طرف دیگر، یعنی در قوه مقننه، بخش مهمی از ایرادات طیفی از نمایندگان مجلس، به کارنامه وزارت علوم به خصوص همزمان با بحث ها درباره استیضاج فرجی دانا ناظر بر بحث بورسیه های غیرقانونی بود. مساله ای که در بند اول طرح استیضاح فرجی دانا اینگونه مطرح شده است: «عدم پذیرش و سرگردانی پذیرفته شدگان قانونی بورسیه های تحصیلات تکمیلی و متاسفانه ارایه مجوز پذیرش افراد ردصلاحیت شده در این دوره ها علی رغم تاکید مراجع ذی صلاح و قانونی در کشور و بازگرداندن برخی اساتید اخراج شده توسط هیات های رسیدگی به تخلفات یا مراجع ذی ربط دانشگاه ها.»

طراحان استیضاح درحالی نگران «عدم پذیرش و سرگردانی پذیرفته شدگان قانونی بورسیه های تحصیلات تکمیلی» بودند که تخلف دولت قبل دراین باره از سوی بسیاری از نمایندگان مجلس شورای اسلامی تایید شده است. نکته حایزاهمیت دراین باره سخنان رییس کمیته آموزش عالی بود.

جواد هروی رییس کمیته آموزش عالی مجلس، از اتمام بررسی پرونده بورسیه ها در تمامی دولت های پیشین خبر داد بود و اعلام کرده بود: طبق بررسی ها بیشترین تخلف در زمینه بورسیه ها مربوط به دولت دهم است که گزارش نهایی آن به زودی از سوی این کمیته به کمیسیون آموزش مجلس ارجاع می شود.

علاوه براین بزرگ ترین ناکامی مخالفان و منتقدان، رد پای طیفی از نمایندگان مجلس در میان بورسیه های غیرقانونی بود؛ به طوری که در آن مقطع خبرگزاری کار ایران گزارش داد: «به دنبال اعلام وصول استیضاح رضا فرجی دانا، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، خبرنگار «ایلنا» با پیگیری خود به اسناد موثقی دست یافته بود که در فهرست بورسیه های غیرقانونی، نام پسر و داماد وزیر ارتباطات دولت گذشته به چشم می خورد که وی از طراحان اصلی استیضاح وزیر علوم به شمار می رفت. طبق اسناد این خبرگزاری، همچنین به داماد این نماینده مجلس بورس ادامه تحصیل در آمریکا و به پسر وی بورس ادامه تحصیل در کانادا اعطا شده بود، همچنین مطابق بررسی های صورت گرفته در فهرست بورسیه های غیرقانونی نام فرزند وزیر علوم دولت سابق دیده می شد که با معدل 13 از بورس نخبگان استفاده کرده و مشغول تحصیل در مقطع دکتراست.»

«ایلنا» گزارش همچنین گزارش داد: «همچنین خواهرزاده و داماد خواهر وی نیز موفق به دریافت بورسیه شده اند و در همین حال مطابق اسناد موجود به همسر وی نیز مجوز فعالیت در یک مرکز آموزش عالی ویژه زنان در تهران داده شده که مطابق قوانین موجود این امر تخلفی قانونی به شمار می آید.»

در جای دیگر همچنین مسعود میرکاظمی، نماینده کنونی مجلس و عضو جبهه پایداری، برخی مسوولان کنونی دولت را متهم به استفاده از بورسیه هایی در سال قبل می کند؛ مساله ای که درصورت اثبات آن نیز مذموم بود. اما شاید اشاره جواد هروی به تخلفات صورت گرفته در مقایسه تمام دولت ها تاحدی مشخص کننده ابعاد فساد بورسیه های غیرقانونی در دولت دهم باشد. تا جایی که می گوید: «طبق بررسی ها، بیشترین تخلف در زمینه بورسیه ها مربوط به دولت دهم است که گزارش نهایی آن به زودی از سوی کمیته به کمیسیون آموزش مجلس ارجاع می شود.» عملکرد مجلس ها تنها به اینجا نیز ختم نشد.

این قوه همزمان با بررسی مسایل بورسیه ها از سوی وزارت علوم اقدام به تشکیل کمیته ای موازی با دولت و قوه قضاییه کرد. اعضای «کمیسیون آموزش» مجلس که طیف زیادی از آنان از موافقان طرح استیضاح فرجی دانا بودند، پنج نفر از استیضاح کنندگان رضا فرجی دانا را به عنوان کمیته بررسی بورسیه های مساله دار معرفی کردند؛ کمیته ای که سعی داشت روند اعطای بورسیه ها را از سال 1368 به بعد بررسی کند تا شاید با کنارهم گذاشتن خروجی اقدامات دولت های سازندگی، اصلاحات و دولت های محمود احمدی نژاد در زمینه اعطای بورسیه ها، به نتایج مطلوب خود برسند اما نتایج آن هیچ وقت اطلاع رسانی نشد.

عملکرد قوه قضاییه محرمانه باقی ماند

اولین قدم از اقدامات قوه قضاییه در مسایل مربوط به بورسیه ها را می توان به گام ابتدایی سازمان بازرسی کل کشور اشاره کرد. در مهرماه سال 1393 رییس «سازمان بازرسی کل کشور» از اتمام بررسی کامل پرونده بورسیه های مساله دار در سازمان تحت مدیریت خود خبر داد. او در جمع خبرنگاران در پاسخ به سوالی درباره بررسی بحث بورسیه ها در «سازمان بازرسی کل کشور» گفت: «بررسی این مساله به طور کامل در این سازمان انجام شده اما پرونده آن هنوز به قوه قضاییه ارسال نشده است.»

اظهارات رییس «سازمان بازرسی کل کشور» در شرایطی بود که یک ماه پس از اعلام ابعاد بورسیه های غیرقانونی در هشت سال فعالیت دولت های نهم و دهم، «سازمان بازرسی کل کشور» به درخواست دولت، کمیته ویژه ای را برای بررسی این تخلفات در محل وزارت علوم تشکیل داد و بازرسان این سازمان به گفته مسوولان وزارت علوم با آزادی عمل کامل، تمامی پرونده های بورسیه های مساله دار را طی دوماه بررسی کردند.

اما محرمانه بودن بررسی های این سازمان طبق گفته های ناصر سراج، رییس «سازمان بازرسی کل کشور» در 23تیر1393 مانع از ارایه جزییات بیشتر در رسانه ها شد. مساله ای که باعث شد سرنوشت بورسیه ها در سال 1393 به خروجی خاصی نرسد و شاید محرمانه بودن این گزارش توانست هیاهوی مخالفان را بیشتر کند. چراکه اگر گزارش قوه قضاییه درباره بورسیه ها اطلاع رسانی می شد، دیگر ادعای مخالفان دولت مبنی بر سیاسی بودن مساله بورسیه ها به کلی رنگ می باخت.

در جدول زیر کمیته هایی که برای بررسی موضوع بورسیه ها در سه قوه تشکیل شد را می بینید؛

عنوان کمیته

اعضای کمیته

نتیجه بررسی ها

کمیته بررسی ابعاد بورسیه های غیرقانونی درزمان وزارت رضا فرجی دانا

مسئولان وزارت علوم به همراه نمایندگانی همچون: جواد هروی، رضا صابری، علی اصغر زارعی، عباس مقتدایی

از سال 1385 تا سال 1392، در هشت سال فعالیت وزارت علوم در دولت های محمود احمدی نژاد که با وزارت محمدمهدی زاهدی و کامران دانشجو همراه بود، 73 دانشجو با معدل کارشناسی زیر 14 و 70 نفر دانشجو با معدل کارشناسی ارشد زیر 16 به دانشگاه های خارج از کشور اعزام شده اند. 228 نفر دانشجوی بورسیه خارج به داخل کشور با معدل کارشناسی زیر 14 و 305 دانشجو بورسیه خارج به داخل با معدل کارشناسی ارشد زیر 16 جذب دانشگاه های داخل کشور شده اند. همچنین 235 نفر دانشجوی بورسیه خارج از کشور به داخل کشور دارای معدل نامعلوم بوده اند و 325 نفر دیگر نیز فاقد شرایط سنی برای بورس بودند و به عبارت دیگر، سن آنها بالای 33 سال بوده است. علاوه بر تمامی این آمار ها، رییس سازمان دانشجویان ایران همچنین اعلام کرد سه هزارودو دانشجو بدون شرکت در آزمون ورودی بورسیه دوره دکترا شده اند. . علاوه بر تمامی این آمار ها، رییس سازمان دانشجویان ایران همچنین اعلام کرد 3002دانشجو بدون شرکت در آزمون ورودی بورسیه دوره دکترا شده اند. بحرانی که وسعت دامنه آن نشان می دهد، در مجموع چهارهزار و238 بورس خارج از روال در دانشگاه های داخل و اعزام دانشجو به خارج از کشوردر هشت سال فعالیت دولت های نهم و دهم صورت گرفته است

کمیته تشکیل شده از سوی کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی

محمود نبویان، قاسم جعفری، علی اصغر زارعی، عطاءالله سلطانی صبور، علیرضا سلیمی

بر اساس گفته های قاسم جعفری عضو کمیسیون آموزش مجلس و یکی از اعضای این کمیته به خبرآنلاین این کمیته به دلیل عدم همراهی سرپرست وقت وزارت علوم به نتیجه ای نرسیده است. قاسم جعفری معتقد است: کمیته ای هم که توسط محمد فرهادی تشکیل شده است جهت بررسی اعتراضات است در صورتی که خواسته ما از ایشان بررسی کامل بورسیه ها از سال 1368بوده است.

او می گوید: ما در جلسات خصوصی هم که با وزیر علوم داشتیم تاکید کردیم که به بررسی کامل بورسیه ها بپردازد و حتما از اعضای کمیسیون آموزش نیز حضور داشته باشند. که تا الان شخصی معرفی نشده است.

سازمان بازرسی کل کشور

-

«سازمان بازرسی کل کشور» به درخواست دولت، کمیته ویژه ای را برای بررسی این تخلفات در محل وزارت علوم تشکیل داد و بازرسان این سازمان به گفته مسوولان وزارت علوم با آزادی عمل کامل، تمامی پرونده های بورسیه های مساله دار را طی دو ماه بررسی کردند. اما محرمانه بودن بررسی های این سازمان طبق گفته های ناصر سراج، رییس «سازمان بازرسی کل کشور» در 23 تیرماه 1393 مانع از ارایه جزییات بیشتر در رسانه ها شد.

کمیته تشکیل شده در زمان سرپرستی محمد علی نجفی

علی پورمختار، مهدی دواتگری، محمد مهدی سالاری راد، مسعود کنزی، احمد غلامی

پذیرفته شدگان بدون آزمون طی سالهای 1388 تا 1392 در مجموع 3772 نفر بوده اند که به تفکیک در چهار گروه زیر قابل دسته بندی هستند : پذیرفته شده ها تحت عنوان 'تبدیل به داخل' 1867نفر، پذیرفته شده های مربیان دانشگاه ها 1011 نفر، پذیرفته شده ها طبق بخشنامه ایثارگران وزارت و دانشگاه ها 165 نفر، اعزام به خارج 729 نفر.

تبدیل به داخل:

تعداد 508 نفر از این گروه فاقد یک یا چند شرط از معدل کارشناسی، کارشناسی ارشد یا سن بوده اند، لذا رأی صادره در مورد آنها: لغو بورس، ادامه تحصیل با هزینه شخصی و بازگرداندن هزینه های پرداختی وزارت است.

1-2- تعداد 36 نفر دیگر از این گروه به علت ارائه اطلاعات نادرست مؤثر در پذیرش (از قبیل اعلام معدل بیش از معدل واقعی) مشمول لغو بورس، قطع تحصیل و بازگرداندن هزینه های پرداختی وزارت می گردند.

1-3- 500 نفر از این گروه تاکنون شاغل همراه با تحصیل شناخته شده اند که 230 نفر از آن ها مشمول یکی از بندهای ا-ا و 1-2 نیز می باشند و 270 نفر علاوه بر مشمولان بندهای 1-1 و 1-2 این مشکل را داشته اند.

رأی صادره در مورد کل این گروه لغو بورس، ادامه تحصیل با هزینه شخصی و بازگرداندن هزینه های پرداختی وزارت می باشد.

بنابراین جمعاً تعداد 840 مورد از بورس افراد این گروه لغو می شود.