اعتماد و آزادی بیان مرگ شایعه سازی‌ها را رقم می‌زند

«وبا وارد کشور شد »، « خرماهای داعشی در بازار »، «علت قتل دکتر کشته شده مشکل اخلاقی بوده است »،« آب معدنی ها مسموم است ننوشید» ، « سیب نخورید سرطان می گیرید»، «سبزی خوردن های تهران مسموم است»،« ابولا در یک قدمی شماست»... وشایعه های این دست هر روز می آیند ، از راه نرسیده هم چون بیماریی هایی که نام اپیدمی به خود می گیرند در جامعه پخش می شوند ، خبرهایی که تماما شایعه است و صحت آنها از 100 شاید 1 درصد باشد .

حال  اینکه چرا مردم دوست دارند شایعه های پزشکی منتشر کنند که اغلب هم درست نیستند و حقیقت ندارند و در پی آن چرا مردم دل به باور این شایعه ها می دهند مباحثی بود که پرداختن به علت و معلول های آن  نوشتن این گزارش را شکل داد.

*  همه جای دنیا مردم از شایعات استقبال می کنند

این روزها  بازار شایعات بسیار گرم است ، البته این داستان شایعه سازی قصه امروز  دیروز نیست از گذشته بوده و انگار قرار است تا همیشه هم باشد. دکتر فربد فدایی روانپزشک با تاکید براینکه همه جای دنیا مردم از شایعات استقبال می کنند چنین گفت: حتی در کشورهای مختلف جهان در رسانه های چاپی به ستون های تحت عنوان شایعات برخورد میکنیم. تا زمانی که اطلاعات دقیق در دسترس نباشد طبعا افراد می­کوشند با حدس و گمان به حقیقت پی ببرند. زمانی که اخبارو رسانه ها در مورد یک موضوع اخبار متفاوتی را بیان می­کنند بازار شایعات گرم می­شود.اگر مردم احساس کنند خبررسانی درست و به موقع انجام نمی­شود  از روی کنجکاوی و پی بردن به موضوع به شایعات روی می­ برند.

وی با گفتن ازاینکه افراد خواسته های ذهنی خود را و یا ترس ها و نگرانی هایشان را از طریق شایعات منعکس می­کنند گفت : به عنوان نمونه اگر مردم احساس عدم امنیت کنند شایعات در مورد مسائل نگران کننده قوت می­گیرد. یا زمانی که فردی آرزو دارد اتفاق خاصی رخ دهد نا خودآگاه موضوعی را مطرح میکند که در جهت برآورده شدن آرزویش باشد.

فدایی ادامه داد: شایعه پراکنی ویژه جامعه خاصی نیست ، به قشر خاصی نیز محدود نمی­شود. در همه جای جهان و در بین همه ی افراد این موضوع وجود دارد. حتی شایعات علمی هم داریم. یعنی دانشمندان هم تحت تاثیر شایعات قرار می­گیرند و یا ندانسته به رواج آن دامن می­زنند.

وی در ادامه در خصوص اینکه چه راه حلی برای کاهش شایعه سازی وجود دارد گفت : اگر  در مورد مسائل مورد توجه مردم اخبار صحیح و بدون تناقض و کامل به اطلاع  برسد، به اصطلاح شفافیت خبری وجود داشته باشد شایعه رنگ می بازد . در غیر این صورت مردم جاهای خالی خبری را با ذهنیات و استنباط های خود پر می­کنند و اینگونه است که شایعه رنگ می گیرد .

دکتر فدایی با نگاه علمی تر به فضای شایعه افزود: در هر جامعه ،افرادی هستند که بیش از دیگران تلقین پذیرند. یعنی برخلاف آموزه های دین اسلام که می­گوید موضوعات را بشنوید و از بین آنها دقیق ترین را برگزینند ، این افراد همه شنیده ها را حقیقت پنداشته  و بازگو می کنند.افرادی که   با روش علمی و کلامی آشنایی ندارند و یا اطلاع کمی دارند سریع تر تحت تاثیر شایعات قرار می گیرند.

این دکتر روان پزشک در خصوص اینکه اصلا چرا مردم به انتشار شایعه های غیرواقع پزشکی علاقه زیادی دارند چنین گفت : مردم در کنار مسائل سیاسی و حوادث به مسائل پزشکی نیز علاقه نشان می دهند ،شاید از مهمترین دلایل آن راز و رمز و ناآگاهی عموم مردم در رابطه با مو ضوعات پزشکی که به نحوی با زندگی و مرگ ارتباط پیدا می کند و به پزشکان نیز هاله از رمز و رویا اعطا می کند.

وی با تاکید براینکه چون دانش پزشکی چیزی نیست که به سادگی در اختیار عموم مردم قرار بگیرد بنابر این شایعه سازی راجع به کار پزشکی و خود پزشکان در همه جوامع رواج دارد گفت : باید به این نکته توجه کرد ، پزشک در همه جوامع مظهر اقتدار علمی است ، حتی کودکان را با نام بردن نام پزشک می ترسانند بنابر این نوعی تمایل ناخودآگاه در ذهن همه افراد برای مقابله با این فرد قوی که نیروهای مرموزی دارد موجود است که این را در شوخی ها و شایعه ها منعکس می کنند. 

وی در مورد زیان های  شایعه های پزشکی در جامعه ایجاد  چنین توضیح داد : این شایعه سازی ها دارای زیان های عمده ای است ،یکی از ابزارهای کار پزشکان استفاده مثبت از احترامی است که جامعه برای آنان قائل است یعنی به وسیله این احترام و اقتدار در جهت درمان بیمار و پذیرش درمان های گوناگون در خدمت بیماران هستند اما زمانی که پزشکان مورد تحقیر و شایعه قرار گیرند طبعا از این ابزار محروم می شوند و بیماران دیگر برای توصیه پزشکی ارزش قائل نمی شوند و پزشک را یک فرد عادی می بینند ،ازسوی دیگر پزشکان هم با جد و خشونت و تحقیر طبعا نمی توانند با دلگرمی کار خود را انجام دهند و از هر گونه اقدام درمانی که متضمن مخاطرات قابل پیش بینی باشد اجتناب خواهند کرد زیرا هر گونه اتفاقی که در مسیر درمان و به طور طبیعی پیش بیاید موجب حمله به پزشک می شود و طبیعتا جامعه متضرر خواهد شد.

*آزادی بیان باشد شایعه کمتر می شود

در ادامه نگاهی به چرا پررونق بودن بازار شایعه سازی  با یک جامعه شناس نیز به گفت و گو نشستیم که دکتر امان الله قرائی مقدم چنین گفت : زمانی که  اعتماد چه در سطح افقی( ارتباط با ما اطرافیان) و چه در سطح عمودی( ارتباط متقابل مردم با مسئولان) کاهش یابد مردم به سمت شایعه ها می­روند. بنظر میرسد علت اصلی شایعه سازی این  است که مردم معتقدند حقیقت گفته نمی­شود و آزادی بیان وجود ندارد و همواره بدنبال شنیدن حقیقت هستند و چون فکر می­کنند حقیقت را نشنیده اند به سراغ شایعه سازی می­روند.

این جامعه شناس از خطرناک بودن شایعه سازی چنین گفت : شایعه سازی و شایعه پردازی از یک نقطه شروع می­شود ،مانند آب استخری است که هیچ موجی ندارد وقتی یک سنگ کوچک وسط آن پرتاب می شود طبیعتا دایره های اول آن بسیار کوچکتر است و بعد کم کم دایره ها وسعت میابند و موج خطرناکی ایجاد می کنند که این شایعه ها حکم آن سنگ را دارند و گسترش آنها ممکن است یک کشور از هم بپاشد.

وی با بیان این که  مردم باید به دولت اعتماد کنند گفت : در کنار اعتماد مردم به دولت ، دولت نیز باید به فکر راه های غنی سازی فرهنگی کشور بیشتر باشد و هرروز هم این غنی سازی فرهنگ دغدغه پررنگ تری شود ، چرا در ژاپن نمی شود شایعه سازی کرد ؟ زیرا آموزش و پرورش آن کشور در بحث فرهنگ سازی رفتاری، قوی عمل کرده است .مسئولان باید در امر فرهنگ سازی اندیشمندانه تر فکر کنند تا با انجام تحقیقات جامع جامعه شناختی، از علل و معلول ایجاد این شایعه سازی ها پوست اندازی کنند.

دکترقرائی مقدم نیز در خصوص اینکه چرا مردم به شایعه سازی ها در فضای خبری پزشکی زیاد می پردازند چنین گفت: مردم سلامت خود را دوست دارند ، وقتی شایعه ای در این فضا ایجاد می شود توجه ها به گفته ها پررنگ می شود ، افرادی که دوست دارند دیده شوند یا خود را مطلع نشان دهند از  دست افرادی هستند که شایعه سازی می کنند ،جامعه در زمینه بهداشتی و سلامت می توانند آسیب روحی و اجتماعی زیادی در پس این شایعه ها ببیند ، کمترین آن بی اعتمادی به جامعه پزشکی است که شامل آن جدی نگرفتن اخبار صحیح هشداری پزشکی است که این جدی نگرفتن ها می تواند به فاجعه های بزرگی برسد .

وی در خاتمه تاکید کرد: شایعه سازی در حاشیه واضح نگفتن ها و عدم اعتماد ها ایجاد می شود وقتی در یک جامعه فرهنگ به موقع گفتن ها از سوی مراجع وجود داشته باشد و پنهان کاری آماری و خبری نباشد شایعه معنایی ندارد ، اعتماد و آزادی بیان مرگ شایعه را رقم می زند.