فصل هایی سرد با آسمانی تیره

به گزارش خبرگزاری برنا در آذربایجان شرقی،  پیش‌ترها پاییز زرد بود، حالا سیاه است. آنطور که بزرگ ترها تعریف می کنند، پاییز فصلی برای قدم زدن و کشیدن نفس های عمیق عاشقانه بود، حالا نیست.

حالا پاییز را از زیر ماسک استشمام می کنیم، چندسالی می شود که شهرهای بزرگ، فصل هایی سرد با آسمانی سیاه تجربه می کنند. مردم به آن می گویند آلودگی هوا، کارشناسان وارونگی دما می نامند.

وارونگی دما یا همان اینورژن پدیده‌ای است که در آن برخلاف حالت طبیعی با افزایش ارتفاع، دما نیز زیاد می‌شود و در این شرایط درجه حرارت پائین جو، کمتر از طبقه فوقانی می‌باشد. این ممکن است همه جا اتفاق بیفتد اما در شهرهای بزرگ به آلودگی هوا منجر می شود.

مدت هاست که کلانشهرهایی چون تهران، تبریز، مشهد و... علاوه بر ترافیک، حاشیه نشینی و معضلات زیست محیطی با آلودگی هوا در فصل های سرد سال یعنی پاییز و زمستان دست و پنجه نرم می کنند. تعبیر عموم مردم این است که زیاد بودن تعداد خودروها، کارخانه ها و در کنار این ها کمبود فضای سبز باعث این وضعیت می شود. البته بخشی از ماجرا هم همین است، اما همه داستان این نیست.

به گفته کارشناسان، از عوامل تاثیرگذار بر روند وارونگی یا اینورژن می توان از وجود هوای سرد و خشک که باعث جذب تشعشع حرارت زمین می شود، آسمان صاف و بدون ابر که عمل تشعشع را سرعت می بخشد و هوای آرام و بدون باد که باعث عدم تداخل هوای سرد و گرم شود، نام برد.

بیشتر آلاینده های هوا مانند دود اگزوز خودروها، گاز و دود صنایع و معادن و ...هنگامی که رها می شوند، گرم‌تر از هوای اطراف خود بوده و به دلیل اینکه هوای گرم به اندازه هوای سرد متراکم نیست، گازهای آلوده گرم بالا می روند و در لایه های سرد بالاتر پخش می‌شوند؛ بنابراین هنگامی که وارونگی گرمایی رخ می دهد، یک لایه هوای گرم روی یک لایه هوای سرد قرار می‌گیرد.

«نشست هوای سرد در نزدیک زمین، علت اصلی تشدید آلودگی هوا است»؛ این را «مجید آزادی» مدیر گروه پژوهشی هواشناسی دینامکی و هم دیدی پژوهشکده هواشناسی این را می گوید ومعتقد است تشدید آلودگی هوا دلایل مختلفی دارد که نشست هوای سرد در نزدیک زمین در فصول سرد سال یکی از دلایل اصلی آن است.

معمولا در فصل پاییز و زمستان که هوا سرد می شود پدیده نشست هوای سرد در سطح زمین رخ می دهد و اگر دراین حالت، حرکت صعودی هوا وجود نداشته باشد، آلاینده های موجود در هوا در مجاورت سطح زمین حبس خواهند شد.

این پدیده و این اتفاقات چند سالی است که در تبریز هم صورت می گیرد. سعید نیکوخصلت، عضو شورای شهر تبریز درباره علل وارونگی دما در تبریز به خبرنگار شهریار توضیح می دهد.

او می گوید: «بحث این است که در جامعه ما خودرو بیش از حد وجود دارد اما مسئله نگران کننده تر از آن این است که این خودروها به صورت بهینه استفاده نمی شوند، سوخت مناسبی ندارند و به سبک تک سرنشینی مورد بهره وری قرار می گیرند.»

باید نشست و تماشا کرد؟

«قوانین راهنمایی و رانندگی، ارتقا فرهنگ مردم، جلوگیری از تردد خودروهای فاقد معاینه فنی، جایگزین سازی پیاده راه ها بجای خیابان ها در مرکز شهر و توسعه فرهنگ دوچرخه سواری و... می توانند تبریز و تمام کلانشهرها را از این شرایط نجات بدهد.»نیکوخصلت با اشاره به شکل جغرافیایی تبریز که آن را «کاسه ای شکل» می نامد، توضیح می دهد: وارونگی دما در این شهر اجتناب ناپذیر است زیرا باغ ها را از دست داده ایم، صنعت شهر تبریز تاثیرات منفی دارد و از این طرف هم دریاچه ارومیه رو به خشکی است.»

دبیر کمیسیون فرهنگی شورای شهر تبریز می گوید: «خشک شدن دریاچه ارومیه در گردش دما تاثیر می گذارد و همه این ها دست به دست هم می دهند تا تبریز بادهایش را از دست بدهد.»

به گفته او، ساخت و سازهایی که در تبریز صورت گرفته، باعث شده جلوی وزش بادهای شرق به غرب و غرب به شرق تاحدود زیادی گرفته شود.»

اما آیا باید نشست و صرفا تماشا کرد؟ نیکوخصلت می گوید «خیر». به عقیده او، برون رفت از این وضعیت، مستلزم همکاری و همیاری مردم و تمام دستگاه ها و ارگان هاست.

او می گوید: «قوانین راهنمایی و رانندگی، ارتقا فرهنگ مردم، جلوگیری از تردد خودروهای فاقد معاینه فنی، جایگزین سازی پیاده راه ها بجای خیابان ها در مرکز شهر و توسعه فرهنگ دوچرخه سواری و... می توانند تبریز و تمام کلانشهرها را از این شرایط نجات بدهد.»

نهضت «نه به خودروهای تک‌سرنشین»

وی از برنامه‌هایی که در پیش دارند می‌گوید: «نهضت عمومی «نه به تک‌سرنشین» راه‌اندازی می‌شود و بر همین اساسی قرار است افرادی در خیابان‌ها باشند تا به رانندگان خودروهای تک‌سرنشین توضیح بدهند که کارشان صحیح نیست و به آن‌ها مشاوره بدهند.»

به گفته این عضو شورای شهر تبریز، شهرداری تبریز نیز به جد پیگیر است تا اقدامات طولانی و حتی کوتاه مدت برای برون رفت از این موضوع طراحی کند که «کاشت درخت‌هایی مثل کاج در سطح شهر که بتوانند در زمستان هم اکسیژن تولید کنند» یکی از همان اقدامات است.

L.E.Z تجربه موفق

سال گذشته که شرایطی بحرانی برای تبریز به وجود آمد و مدارس به خاطر آلودگی هوا یک هفته تعطیل شدند، طرح L.E.Z در مناطقی که آلودگی هوا بالاست از ورود خودروهایی با آلایندگی بالا جلوگیری می کند  زیرا یک خودروی آلاینده حدود ۳۰ برابر یک خودروی استاندارد آلودگی تولید می کند ودر طرحLEZ به جای تردد خودرو با پلاک روز به تردد خودروهای بدون آلودگی و یا آلودگی بسیار پایین تاکید می شود .

این یکی از تدابیر و اقدامات شهرداری تبریز بود که خوب جواب داد. مهدی یوسفی، معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تبریز گفته بود که «طرح محدوده آلودگی» یا همان L.E.Z سال گذشته توانست تردد ۱۱هزار خودرو را کاهش دهد.

البته به گفته یوسفی، سال گذشته در کنار این طرح، طرح زوج و فرد نیز اجرا و با استقبال فراوان مردم مواجه شد که همه این ها در برون رفت از وضعیف بحرانی بسیار تاثیرگذار بودند.

متاسفانه بیش‌تر مردم به دلیل عدم آشنایی با پدیده اینورژن یا همان وارونگی دما، شهرداری را تنها مقصر آلوده شده هوا می‌دانند و انتظار دارند شهرداری به تنهایی بتواند جلوی بروز چنین مشکلات زیست محیطی را بگیرد.

شهر مال خودمان است، باید همه مشارکت کنیم

مهندس شهین‌باهر، شهردار کلانشهر تبریز با انتقاد از این موضوع می‌گوید‌: «هر وقت یک دستگاه کم و کاستی داشته باشد، شهرداری مقصر می شود. واقعیت ها چیز دیگری است و رفتار دوگانه صحیح و صلاح نیست و شهر، مال خودمان است و هر دستگاه موظف است عامل وظایف خود باشد.»

او توضیح می‌دهد: «از ۵هزار و ۳۰۰ دستگاه تاکسی تبریز، ۴هزار و ۳۰۰دستگاه نوسازی شدند. همچنین ۶۰۰دستگاه از ۸۰۰دستگاه اتوبوسرانی تبریز نیز نوسازی شده و در سطح شهر تردد می‌کنند.»

شهردار کلانشهر تبریز با تاکید بر شرایط توپوگرافی خاص تبریز، گسترش و تنوع صنایع، توسعه شهری و جمعیتی در دو دهه اخیر، فرسودگی ناوگان حمل و نقل عمومی، عدم توزیع بنزین و گازوئیل یورو ۴ به شکل استانی، تردد بیش از ۹۰۰ هزار دستگاه خودرو شخصی و عمومی، آن ها را از جمله عوامل آلودگی هوا بر می‌شمارد.

واقعیت این است که به عقیده کارشناسان، وارونگی دما چیزی است که این‌روزها گریبان بسیاری از شهرها را می‌گیرد اما این نحوه برخورد ما با این پدیده طبیعی است که می‌تواند آن را به بحران آلودگی هوا تبدیل کند یا خبر.

نمی‌توان به‌یک باره زیرساخت های شهر را برای مقابله با وضعیت فراهم کرد، اما حداقل می‌توان هرسال یک قدم برداشت. سال گذشته طرح L.E.Z  و نوسازی ناوگان تاکسیرانی و اتوبوسرانی تبریز، امسال تحقق نهضت «نه به تک سرنشینی». این اقدام ما شهروندان است که تعیین می‌کند  که مدارس فرزندان‌مان بخاطر بارش برف و زیبایی‌های زمستان تعظیل شود، یا آلودگی و بحران. گزارش: بهنام عبداللهی