سد سازی روی کارون کافی است/پدیده ترسالی نمی‌تواند بهانه ای برای انتقال آب باشد

برنا- در سیلاب اخیر ادعاها و فرضیاتی درباره درست نبودن پیش بینی های هواشناسی و سازمان آب و برق درباره وقوع سیلابی در این سطح مطرح شد. این ادعاها و فرضیات را چقدر درست و علمی می دانید؟

قمشی: البته تا چند روز پیش از سال جدید و شروع بارندگی ها، پیش بینی هایی شده بود و این پیش بینی ها تقریبا درست بودند، هر چند(این پیش بینی ها) اختلاف هایی داشتند. اما اگر منظور شما از قبل یعنی از یک تا دو ماه پیش از وقوع سیلاب است، باید گفت که به طور کلی پیش بینی های اقلیمی خیلی دقیق نیست و احتمال وقوع آنها ۷۰ درصد است و پیش بینی های یک ماهه و دوماهه خطای زیادی دارد.

برنا- به گفته وزیر نیرو پیش بینی های صورت گرفته درباره وضعیت بارندگی براساس مدل های ریاضی بوده است؟ این نوع پیش بینی ها چقدر دقت دارد و قابل اعتماد است؟

قمیشی: منظور وزیر نیرو مدل های کامپیوتری بوده است و معمولا براساس این مدل ها پیش بینی های هواشناسی صورت می گیرد که خیلی دقیق نیستند و خطای زیادی دارند. اما بالاخره حدی را به ما می دهند و به ما می گویند که باران شدید و سیلابی در راه است اما در زبان میزان بارندگی ها معمولا خطایشان زیاد است.

برنا- آیا فرضیه خروج خوزستان از خشکسالی و ورود به ترسالی با بارندگی های سال گذشته و فروردین ماه امسال به لحاظ علمی و کارشناسی درست است؟

قمیشی: نه، چنین چیزی صحت ندارد. ما از نظر اقلیمی نمی توانیم قضاوت دقیقی در این باره داشته باشیم هر چند نمی توانیم هم بگوییم خشکسالی است. منتظر آینده هستیم تا ببینیم که پیش بینی های یک ماهه آینده به ما چه می گوید. پیش بینی های یک ماهه آینده به ما می گوید که در سال آینده آبی وارد ترسالی شده ایم یا خیر. اما به هر صورت نمی توان پیشاپیش حرف دقیقی زد که ما از دوره خشکسالی خارج شدیم و باید منتظر خروج نتایج پیش بینی های اقلیمی باشیم.

برنا- پس این ادعا که گفته می شود از خشکسالی خارج شده ایم بر چه اساسی مطرح شده است؟

قمیشی: کسانی که می گویند از دوره خشکسالی خارج شده ایم براساس آمارها چنین مطلبی را بیان می کنند که از نظر آماری هم نمی توان با یکسال چنین حدسی را به یقین تبدیل کرد.

برنا- وزیر نیرو و برخی نمایندگان استان در مجلس شورای اسلامی چنین ادعایی را مطرح کردند؟

قمیشی: امیدوارم چنین چیزی باشد اما از نظر علم هواشناسی و تا آنجایی که اطلاع دارم فعلا زدن چنین حرفی باید با احتیاط باشد.

برنا- یکی از علل سیلاب فروردین ماه امسال عدم لایروبی رودخانه ها و رودها اعلام شده بود، آیا لایروبی بستر رودخانه می توانست مانع بروز چنین سیلابی شود و چنین حجم آبی را در خود جای دهد؟

قمیشی: لایروبی در مقطع اهواز که الان در کارون در حال انجام است و بر فرض مثال از اگر از پل سوم تا بالای پل ششم لایروبی شود، نه تنها اثری در جلوگیری از سیلاب ندارد، بلکه باعث افزایش ارتفاع آب می شود.

برنا- این کار چطوری انجام می شود؟

 قمیشی: به طور کلی اگر در آبراهه ای یک نقطه را گود کنید اثر آن معکوس است مگر آن که همه مسیر را از پایین دست لایروبی کنید. اگر رودخانه کارون را از دارخوین تا پل ششم لایروبی کنید این منطقی است، اما اگر از پل ششم تا سوم را لایروبی کنید اصلا اثری ندارد. به همین خاطر هم موافق لایروبی به این شکل نیستم و باید به دنبال راه حل های دیگری باشیم‌.

برنا- چه راهکارهایی؟

قمیشی: اینها مباحث تخصصی هیدرولیکی است که از حوصله این مصاحبه خارج است.

برنا- علیرغم انتقادات فراوانی که به سیاست سدسازی در کشور از سوی کارشناسان  و فعالان محیط زیست می شود، مدیران وزارت نیرو در مصاحبه با یکی از رسانه های استان های باز هم از چنین سیاستی دفاع کردند؟ علت این چیست ؟

قمیشی: در رابطه با سدسازی نباید حرف کلی بزنیم. ما در بعضی آبراهه های مان به اندازه کافی سد ساخته شده است مثل شاخه کارون. به اندازه کافی روی رودخانه کارون سد ساخته شده است ولی در شاخه دز سد زیاد نداریم و به همین خاطر رودخانه دز بسیار طغیانی نشان می دهد و سد دز به تنهایی قدرت تنظیم آب رودخانه دز را  در زمان سیلاب ندارد. برای همین من از ساختن سد بختیاری در شاخه دز دفاع می کنم.

برنا- پس به طور کلی با سدسازی های اخیر موافقید؟

قمیشی: ولی اینجور نیست که با کلیات سدسازی موافقت کنم و بگویم آن را تجدید کنند. شاخه کارون الان از نظر شاخص تنظیم رودخانه وضعیت خوبی دارد و به همین خاطر الان با آن مشکلی نداریم، اما در شاخه دز الان مشکل داریم.

برنا- عده ای از نمایندگان مجلس تغییرات اقلیمی را عامل وقوع سیلاب اخیر می دانند. این دو عامل چقدر در وقوع سیلاب تاثیر داشته اند؟

قمیشی: تغییرات اقلیمی را ما فعلا به صورت کلی می شناسیم و  می دانیم که دمای هوا را در ایران دو درجه تغییر داده ایم. بنابراین آثار آن را حدس می زنیم و تغییرات اقلیمی آثار خود را بیشتر در خشکسالی نشان می دهد. ولی جایی هم که بارندگی رخ می دهد غیر عادی یا فراتر از حد عادی است. یعنی بارش ها به صورت ناگهانی رخ می دهد، مثل آن چیزی که ما امسال دیدیم. بنابراین بیشترین اثر این پدیده که باید نگرانش باشیم خشکسالی است. در هر صورت نکته ای که مسلم است این است که پدیده تغییرات اقلیمی هنوز آثار خود را به صورت دقیق نشان نداده است. ولی حدسیات همین نکاتی است که گفته می شود که دوره خشکسالی بیشتر و غالب است و دوره ترسالی خود را به صورت تغییرات طوفانی و بارش های بی رویه نشان می دهد که امسال شاهد آن بودیم.

برنا- تغییرات اقلیمی چه زمانی آثار خود را به صورت دقیق تر و‌ محسوس تر نشان می دهد؟

قمیشی: اگر بر فرض مثال بگوییم آثار تغییرات اقلیمی از ده سال پیش تا کنون خود را نشان داده است، باید به طور مرتب آن را رصد کنیم و بیست تا سی سال بگذرد تا بتوانیم بگوییم که تغییرات اقلیمی، اقلیم جدید را برای ما رقم زده است.

برنا- تغییر کاربری اراضی و تعرض به حد بستر رودخانه چقدر در وقوع سیلاب نقش داشته است؟ آماری هم داده شده که عرض کارون ۵۸ متر و ۱۰۰ متر به دلیل تعرض به حریم و حد بستر آن کاهش یافته است.

قمیشی: بستر اصلی و اولیه رودخانه کارون تا اندازه ای تغییر کرده است اما این تغییر در جاهای مختلف متفاوت است، من عدد دقیقی از این تغییر ندارم چون شرکت دز آب آن را انجام داده، ولی در هر جایی بستر رودخانه را تغییر داده اند و اگر عدد متوسطی هم خواسته شود من آن را ندارم ولی از نظر من این تغییر بستر برای رودخانه کارون عددی منطقی بوده  و کار غیرمنطقی نکرده اند. کار کاملا به جایی بوده است چون در دوره ترسالی رودخانه بسیار پهن و به صورت جزیره جزیره در می آید و از نظر زیست آبی رودخانه را دچار مشکل کرده بود. به همین خاطر کاهش عرض رودخانه تا این اندازه منطقی بوده و از نظر عبور سیلاب، این قسمت مشکل چندانی را ایجاد نمی کند.

برنا- افزایش بی سابقه حجم بارندگی و وقوع سیلاب اخیر دوباره بحث ها درباره انتقال آب را به جریان انداخته است. آیا چنین مسیله ای را تایید می کنید؟

قمیشی: انتقال آب به هیچ وجه(با تاکید چند باره) اصلا کار درستی نیست و پدیده ترسالی نمی‌تواند هیچ بهانه ای برای انتقال آب باشد. سیلاب امسال یک واقعه هیدرولوژیکی کاملا استثنایی و نادر است و براساس شرایط آب و هوایی امسال نمی توان هیچ برنامه ای را تجویز کرد. به هیچ وجه این کار صحیح نیست و از آن(انتقال آب کارون) دفاع نمی کنیم.

برنا- در بارندگی و سیلاب فروردین ماه اخیر شاهد نشست و رانش زمین در حاشیه جاده ساحلی شرقی اهواز بودیم. علت این اتفاق چه بوده است؟

قمیشی: پیمانکارانی آمده اند ساحل سازی کرده اند و دیوار ساحلی را ساخته اند بنابراین اگر اشکال و نشستی هم در جاده ساحلی بوده است از نظر ساختمانی، فشرده سازی و متراکم کردن خاک در جاده ساحلی بوده و عامل دیگر آن هم به قوس های رودخانه مربوط است که در پل ششم اهواز اتفاق افتاده است. پل فولاد مربوط به قوس رودخانه است، آنجا قوس خیلی شدیدی دارد که باید با سازه های مستقیم و غیر مستقیم محافظت می شد اما محافظت نشد، به همین خاطر سیلاب آمده و ساحل را شسته و از بین برده و می بایست ساحل سازی از قبل در آنجا انجام می شد. چون قوس چنبیه از آنجا  شروع می شود. جریان های سیلابی به خاطر قوس رودخانه و عدم حفاظت دیواره ساحلی، ساحل را شسته اند.

برنا- با توجه به پیش بینی هواشناسی استان مبنی بر بالاتر بودن بارش ها تا اردیبهشت ماه بیش از حد عادی آیا باز هم امکان فرونشست و رانش زمین در جاده ساحلی غربی و شرقی اهواز وجود دارد؟

قمیشی: بله(با تاکید چند باره). در همان نقاطی که الان رودخانه کارون در مقطع اهواز شسته، باز هم امکان فرونشست بسیار زیاد است و به همین خاطر باید فکری به حال آن بکنند تا جاده های ساحلی شرقی و غربی اهواز دچار مشکل نشوند، آنجایی که قوس خارجی است. چون قوس های خارجی رودخانه در قسمت پیچ قرار دارند، آب شستگی داریم که باید محافظت کنند. الان هم که از سیلاب اصلی رد شدیم ولی سیلاب های اصلی چون پی در پی خواهد بود باید ساحل خارجی پایین تر از پل ششم که پیچ چنیبه سمت جنگیه گفته می شود،  ساحل خارجی آن باید محافظت شود.

برنا- فرسایش آبی به ترسالی مرتبط است یا خشکسالی؟

قمیشی: فعالیت فرسایشی(فرسایش آبی) بیشتر به زمان های پر آبی بر می گردد. بیشتر فرسایش ها را در زمان سیلاب داریم. در زمان سیلاب است که قوس خارجی اتفاق می افتد. زمان فروکش کردن آب یعنی وقتی آب پایین می آید، این بار رسوب زدایی داریم.

برنا- کدام نقاط اهواز مستعد فرونشست و فرسایش آبی است؟

قمیشی: الان در بازه اهواز پایین دست پل ششم چون پیچ جنگیه را داریم آنجا خطر بسیار زیادی وجود دارد. آنجا قوس شدید روخانه و بحرانی ترین جا همانجاست.

برنا- آورد تاریخی رودخانه کارون در طول دوره خشکسالی حداقل و حداکثر چقدر بوده است؟

قمیشی: حداقل آن در دوره خشکسالی ۸۰ متر مکعب بوده اما حداکثر آورد تاریخی آب کارون را برنا- سال ۹۵ داشتیم که ۱۵۰۰ مترمکعب بر ثانیه بود.

برنا- با توجه به این حجم بارندگی ها آورد تاریخی آب کارون الان چقدر است؟

قمیشی: آورد تاریخی آب کارون به سال آبی ۴۸_۴۷ بر می گردد که ۶۷۰۰ متر مکعب بر ثانیه را عبور می داد که موجب سیلاب در اهواز شد. اما الان وضعیت رودخانه کارون فرق کرده. اکنون حجم آب بیشتر از ۳ هزار متر مکعب بر ثانیه زنگ خطر را به صدا در آورده است.

برنا- در سیلاب اخیر دریچه های سد گتوند باز و نمک انباشته شده پشت سد وارد کارون شد. آیا چنین کاری درست بود؟

قمیشی: من موافق چنین کاری هستم و راه آن هم همین کار است و الان باید جایی که آب شور در سد گتوند ذخیره شده که ۲۵۰ میلیون متر مکعب است باید تخلیه شود و چون رودخانه سیلابی است و زمین های کشاورزی آبیاری نمی خواهند، برای همین وقت خوبی است که  این حوضچه آب شور را تخلیه کنند و کار منطقی است.

برنا- چنین حجم نمک و شوری به مزارع کشاورزی آسیب نمی زند؟

قمیشی: خیر. چون این حجم بارندگی را داشتیم کشاورزان نیازی به آبیاری ندارند و در این حجم آبی که عبور می کند این مقدار نمک اصلا خود را نشان نمی دهد.