معرفی سرامیک به عنوان رسانه از شعارهای اصلی یازدهمین بینال سرامیک بود

به گزارش برنا؛  در این برنامه آسیه مزینانی به گفت‌وگو با کورش آریش، نماینده انجمن هنرمندان سفالگر در شورای عالی خانه هنرمندان ایران پرداخت.

کورش آریش در این نشست مجازی درباره اینکه آیا این انجمن هنری مبتنی بر متریال است و نه رشته هنری، بیان کرد: شاید این نگاه که انجمن ما بر پایه متریال شکل گرفته، لایه‌های سطحی یک نگاه باشد. از دید شخصی من اگر بخواهیم عمیق‌تر به این مسئله نگاه کنیم، این طور نیست. حالا یک پله عقب‌تر برویم و با مسئله سرامیک اگر کار نداشته باشیم، یکی از قدیمی‌ترین تعبیر ها از ماهیت یک چیز، تعبیر ارسطویی است که وقتی می‌آید ماده و صورت را جدا می‌کند، ماهیت را مربوط به صورت می‌داند و نه به ماده، با نظرات پیشینیانش که ماهیت را مربوط مربوط به ماده می‌دانستند مخالفت می‌کند. در واقع تعبیری که ارائه داد، تعبیر درستی بوده است.

وی افزود: فکر می‌کنم باید به سرامیک هم با همین تعبیر و تفسیر نگاه کنیم و یک مقدار از آن نگاه سنتی که صرفاً متریال است، فاصله بگیریم و نگاه نوعی به آن داشته باشیم. در مسئله سرامیک این بحث است که صورت و ماده، یک اشتراک لفظی دارد و این نباید برای ما این شبهه را ایجاد کند که صرفاً سرامیک‌ برای اینکه یک متریال مجزا است، در حوزه هنرهای تجسمی توانسته شکل بگیرد.

وی با اشاره به برگزاری یازدهمین بینال سرامیک در سال گذشته عنوان کرد: یکی از شعارهای اصلی این بینال، معرفی سرامیک به عنوان رسانه بود و به همین هم بسنده نکردیم. هدف ما در بینال گذشته بسط و گسترش مرزهای این رسانه نیز بوده است. یعنی صرفاً با یک دید ماتریالیستی به این مسئله نگاه نشده است. دو مولفه در آفرینش یک اثر هنری سرامیکی نقش دارند؛ یک مولفه فن است و یک مولفه ایده و هنری است که به کار برده می‌شود. یعنی این دو لوازم تفکیک‌ناپذیر یک اثر خوب هنری سرامیک هستند. هر کدامشان اگر به تنهایی در یک اثر سرامیکی دیده شوند، به نوعی اثر عقیم است. به نوعی اثر، جمع‌بندی و هم‌نشینی این دو مولفه است که برآیند کاری که به وجود میآید، از لحاظ هنری و تجسمی آن چیزی است که مد نظر است. من با این دیدگاه که صرفاً پیدایش انجمن هنرمندان سفالگر بر اساس متریال باشد، زیاد موافق نیستم.

آریش گفت: سفال و سرامیک در ایران پیشینه تاریخی غنی‌ دارد. از سفالینه‌های شهر سوخته تا مارلیک و... بعد در دوران اسلامی به کاشی‌کاری‌های مساجد می‌رسیم و با محدودیتی که برای مجسمه‌سازی و پیکرتراشی به وجود آمد، توانست شکوفاتر شود.

وی با اشاره به فعالیت‌هایی که در ۴۰ سال اخیر در این حوزه شده است، گفت: آخرین دوره بینال تهران سال ۱۳۴۵ برگزار شد و بعد از آن دیگر ما شاهد برگزاری هیچ بینالی نبودیم. سال ۷۰ بینال‌های تخصصی کم‌کم شکل گرفتند و اولین بینال تخصصی که در ایران تقریباً بعد از ۲۵ سال برگزار شد، مربوط به بینال نقاشی بوده است. حدودا با دو ماه تاخیر، اولین بینال سفال و سرامیک معاصر ایران شکل گرفت. تصمیمی که در حوزه هنرهای تجسمی، کسانی که در سفال و سرامیک آن دوران کار می‌کردند، روشی را که پیش گرفته بودند، طلایه‌دار یک سری مسائل در ایران بودند.

وی افزود: به جرات می‌توانیم بگوییم که اولین بینال سفال و سرامیک معاصر ایران، یکی از قدیمی‌ترین بینال‌های تخصصی در زمینه سفال و سرامیک در دنیا است و شاید بشود گفت که قدیمی‌ترین آنهاست‌. یک جنبشی به وجود آمده بود که یک نگاه کاملاً نو به مسائل سفال و سرامیک داشت.  این روند ادامه پیدا کرد و بینال‌های متعددی در زمان خودش برگزار شد تا ما به دهه ۸۰ رسیدیم. در اوایل دهه ۸۰ فضای جامعه کمی باز تر شد و آن نگاه‌های سنگین به مسائل هنر کمرنگ شد. کسانی که تصمیم‌گیرنده در مسائل هنری بودند به این نتیجه رسیدند که بهتر است که بعضی امور اجرائی کارهای هنری در همه زمینه‌ها به کسانی که در این حوزه فعال هستند، تنفیذ شود. وقتی که این کار می‌خواست انجام شود به تبع برای نهادهای دولتی و نهادهای تصمیم‌گیرنده بهتر بود که به جای این که با تک تک افراد ارتباط داشته باشد با یک نهاد مدنی و هنری که برآمده از تجمیع هنرمندان بود، روبرو شوند تا این نهاد فرهنگی بتواند نقش واسطه‌گری انجام دهد.

آریش ادامه داد: آن زمان هنرمندان سرامیست به خوبی این نیاز را تشخیص دادند و انجمن هنرمندان سفالگر اردیبهشت سال ۸۴ تاسیس شد. هیئت موسس انجمن هم آقایان قان‌بیگی، نجیبی و زنده یاد خانم ذوالفقاری بودند. ثبت این انجمن با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و کاملا ماهیت آن هنری فرهنگی است. صراحتاً در اساسنامه انجمن قید شده که برای مقاصد صنفی نیست و صرفاً انگیزه از تاسیس این انجمن، اعتلای فرهنگ و هنر در چهارچوب قوانین کشوری است. بعد از ثبت انجمن، عضو گیری انجام شد و هیئت مدیره انتخاب و مشخص شد. این هیئت مدیره ۵ نفر عضو اصلی و ۲ نفر عضو علی‌البدل، یک بازرس اصلی و یک بازرس علی‌البدل دارد که تمامی آنان با آرای مستقیم اعضا و امضاء هیئت موسس و نماینده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انتخاب می‌شوند.

وی درباره حق رای وزارت فرهنگ و ارشاد در انتخاب‌ها گفت: حق رای ندارد اما طبق اساسنامه باید در جلسات حضور داشته باشد و طبق اساسنامه هیئت موسس باید اعضای هیئت مدیره را تایید کنند.

وی با تاکید بر دو مولفه فن و هنر در هنر سرامیک گفت: سرامیک یک هنر فرآیند محور است و تکنیک در آن نقش مهمی دارد. اگر یک کار سرامیکی را ببینید، اگر از لحاظ فنی و تکنیکال پایین باشد، دیگر آن جایگاه را در هنر سرامیک ندارد. یعنی یکی از مولفه‌های قوی کارهای سرامیکی می‌تواند آن وجه تکنیکال باشد. اگر برای آن یک وجه هنری و یک ایده خوب داشته باشید، با هم یک همنشینی دارند و در مجموع کار قابل قبولی را ارائه می‌دهند. اگر هرکدام از اینها را نداشته باشند، مسلما از درجه اعتبار ساقط است. شاید شما در حوزه‌های دیگر خیلی کارهای بسیار خوبی هم خلق کرده باشید، ولی صرف اینکه شما یک هنرمند خوب هستید و در حوزه‌های دیگر آثار خوبی را به نمایش گذاشته‌اید، شرط لازم و کافی نیست که در زمینه سرامیک هم فعالیت کنید و آن خروجی که مد نظر است به نمایش بگذارید. شما باید از لحاظ فنی هم یک سری اطلاعات داشته باشید. البته که همه رشته‌ها این طور هستند و نمی‌شود که بدون اطلاع وارد یک حوزه شد. اما در اینجا نقش خیلی پررنگ‌تری دارد. شما می‌توانید حتی آن ایده و وجه هنری که می‌خواهید به اثرتان بدهید را با همین تکنیک‌ها به وجود بیاورید. سرامیک کمی ضابطه‌مند است. مثل یک سیستمی است که یکسری اصول موضوعه دارد و از آن نمی‌توانید عبور کنید. مثلاً باید حتما پختتان کامل باشد یا لعابی که می‌زنید باید ویژگی‌هایی داشته باشد. یک سری اصول موضوعه دارد که با آن در فرآیند یک سری نتیجه‌هایی می‌گیرید و حاصل کار  بیرون می‌آید.

آریش ادامه داد: در این زمینه می‌شود ساختارشکنی کرد. این ساختارشکنی‌ها می‌تواند جز آن اصول موضوعه باشد، یعنی آن‌ها را بسط دهیم و به نوعی با آن رسانه‌مان را گسترش دهیم. چون دیدگاه‌های مختلف را می‌پذیریم، نه اینکه صرفاً بگوییم که این با آن ناسازگار است و سیستم ما را ناسازگار می‌کند، پس حق ورود به این سیستم ندارد. ما یک تعامل را برقرار می‌کنیم و اندیشه‌ها، دیدگاه‌ها که در جهت بهتر کردن و تقویت کار باشد، پذیرفته می‌شود. امروز سیاست متولیان سفال و سرامیک این طور نیست که درها را ببندد. اتفاقاً درها را برای رویکردهای نو باز گذاشته است اما با حفظ این مسئله که ماهیت سرامیک از بین نرود. یعنی باز آن حداقل‌ها را داشته باشد و صرفاً اگر یک کاری از نظر هنری خیلی خوب باشد اما استانداردهای حداقلی سرامیک در آن رعایت نشده باشد، در زمینه سفال و سرامیک جایی ندارد.

وی گفت: سفال زیرمجموعه سرامیک است. سرامیک را اگر یک مجموعه در نظر بگیریم شامل گل‌های قرمز، پرسلان و خیلی چیزهای صنعتی دیگر می‌شود که سفال هم داخل همین مجموعه قرار دارد. در واقع این یک اسم کلی است که برای تمام این طیف‌ها گذاشته می‌شود.

آریش درباره اینکه چه آثار هنری در انجمن هنرمندان سفالگر پذیرفتنی است، بیان کرد: برای این موضوع نمی‌توان تعریف خیلی مشخصی را ارائه کرد. فرض کنید ما یک کمیته ارزشیابی داریم، شاید ترکیب این کمیته ارزشیابی عوض شود، می‌بینید که کارهایی که مورد پذیرش قرار می‌گیرد یا رد می‌شود، یک مقدار تغییر کند که این گریزناپذیر است. برای همین نمی‌توان به یک استاندارد دقیق دست یافت و اختلاف نظرهایی هم وجود دارد. مثلاً اگر از واژه استاندارد بخواهیم استفاده کنیم، من می‌گویم که یک کار سرامیکی باید از لحاظ فنی درست باشد. فنی آن چیست؟ یعنی پختش درست باشد، ناقص نباشد، با یک ضربه زدن نشکند، نوع لعابی که برایش انتخاب شده، آیا به مفهومش کمک کرده و در جهت بهتر شدن مفهوم بوده یا نه. برخی از قوانین هستند که اصلاً در قالب یک فن نیست بلکه می‌توان با یک تعبیری از مفاهیم آنها و با ارجاعات اجتماعی و فرهنگی که می‌توانیم داشته باشیم، ببینیم آیا توانسته به بیان انحصاری برسد؟ هم‌نشینی فن و هنر در آن رعایت شده باشد و کار هر دو را داشته باشد.

آریش درباره ارتباط انجمن با هنرمندانی که صرفا در بخش‌های کاربردی فعال هستند، گفت: رسالت اصلی انجمن هنرمندان سفالگر، ارتقاء سطح کمی و کیفی هنر سفالگری است. یعنی بیشتر با مخاطبین خاص سر و کار دارد تا با مخاطبین عام و رویکردش طوری است که این خواص را دور هم جمع کند. شاید در مراحل بعدی بخواهد یک مخاطبین عام را هم داشته باشد ولی هدف اصلی این است که مخاطب خاص داشته باشد. یکی از اهداف یا فعالیت‌های آن شناخت استعدادهای نو و درخشان است. کسانی هستند که در این زمینه استعدادها و ایده‌های خوبی دارند ولی امکانات، روابط یا این بخت و اقبال را ندارند تا بتوانند کارشان را جایی نمایش دهند. نمایش دادن کارها در گالری معتبر کار ساده‌ای نیست و کسانی که تازه کار هستند، به سختی این فرصت براییشان پیش می‌آید. یکی از فعالیت‌هایی که انجمن انجام می‌دهد این است که برای کسانی که استعدادهای خاصی دارند و کارشان جای دیده نمی‌شود، شرایطی را فراهم می‌کند تا آن‌ها هم دیده شوند و به نوعی یک سکوی پرتاب برایشان است.

آریش درباره رابطه انجمن هنرمندان سفالگر با نهاد‌های دیگر، اظهار کرد: بیشترین ارتباطی که انجمن دارد با مرکز توسعه هنرهای تجسمی زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. بینال‌ها و نمایشگاه‌هایی هم که برگزار می‌شود، دبیرخانه اصلی، دبیرخانه مرکز توسعه هنرهای تجسمی است. با توجه به اینکه ما فعلا در زمینه صنایع دستی متولی خاصی نداریم که به این امور روزمره بپردازد، با صنایع دستی نه به صورت رسمی ولی به شکل مشاوره‌ای همکاری داریم. در بعضی کارها که نیاز به هم‌فکری و هماهنگی است با سازمان صنایع دستی نیز ارتباطی وجود دارد و کمک‌های بسیاری هم به ما کردند. مثلاً یک نمایشگاهی در فرانسه بود که یک سری از هزینه‌هایش را وزارت ارشاد پرداخت کرد و یک سری از هزینه‌های حمل و نقل را معاونت صنایع دستی تقبل کرد که جا دارد از آنها تشکر کنیم. در زمینه مسائل دانشگاهی، خیلی از اعضای برجسته و تاثیرگذار ما، خودشان از اساتید دانشگاه هستند و چه به صورت رسمی و چه غیر رسمی نقش پررنگی در این زمینه دارند و از نظرات و دیدگاه‌هایشان استفاده می‌شود. اما اگر بخواهم درجه‌بندی کنم، اول ما با مرکز توسعه هنرهای تجسمی ارتباط قوی داریم و بعد با معاونت صنایع دستی.