ظرفیت‌های ایران برای تبدیل شدن به قطب ادبیات کودک و نوجوان

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛ نشست «چشم‌انداز ادبیات کودک و نوجوان» از سلسله نشست‌های دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، سه‌شنبه (پنجم بهمن‌ماه 1400) با حضور مریم جلالی (نویسنده، پژوهشگر و عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی)، حسین شیخ‌الاسلامی (نویسنده و منتقد) و علیرضا کرمانی (پژوهشگر علوم اجتماعی، نویسنده و مترجم) سه‌شنبه(پنجم بهمن‌ماه) برگزار شد.

حضور توأمان شکل سنتی و مدرن ادبیات کودک در ایران

مریم جلالی در ابتدای این نشست با تأکید بر ظرفیت‌ها برای تعریف چشم‌انداز ادبیات کودک و نوجوان، بیان کرد: ادبیات کودک و نوجوان به دو دسته تجربی و آکادمیک تقسیم می‌شود. کمتر از 40 کشور، ادبیات آکادمیک دارند که ایران هم جزو آن‌هاست. اگر بخواهیم چشم‌اندازها را تعریف کنیم، باید بدانیم که تا به حال چه کارهایی انجام داده و این آثار چه کیفیتی داشته‌اند، تا چه اندازه به نیاز مخاطب توجه شده و پیوند بین ارزش‌های ملی و مذهبی چقدر بوده است. از مجموع این موارد، فرصت‌ها یا تهدیدها استخراج می‌شوند.

وی ادامه داد: خوشبختانه در کشور ما ادبیات کودک هم به شکل سنتی و هم به شکل مدرن وجود دارد. از گذشته به شکل سنتی وجود داشته و در حال حاضر پس از بحث مدرنیته، به‌معنای آکادمیک دست پیدا کرده است. برای ترسیم یک وضعیت آرمانی، باید نقاط ضعف و قوت خود را بشناسیم. نقاط قوت کشور ما در حوزه ادبیات کودک و نوجوان عبارتند از: تناسب محتوا با روحیات کودک، حضور ایران در بین 30 کشور آکادمیک ادبیات کودک و نوجوان، آزادی بیان 100 درصدی در حوزه ادبیات کودک و مرجعیت در حوزه تولید محتوا. نقاط ضعف ما نیز عبارتند از: نظام‌مند نبودن توانمندی‌های اجتماعی، کمبودهای مالی، دسترسی محدود به داده‌های حوزه ادبیات کودک و نوجوان و عدم قرارگیری در ساختار سازمانی برای تأمین نیاز ادبی کشور.

این استاد دانشگاه با برشمردن پتانسیل‌های موجود در ادبیات کودک و نوجوان گفت: رواج داد‌و‌ستدهای جهانی در حوزه فرهنگ، دوره‌های اطلاع‌رسانی برای بروز‌رسانی اطلاعات فعالان این حوزه و وجود نهادهای متنوع که ریشه در میراث ما دارد، می‌تواند ایران را به‌عنوان یک کشور مرجع در میان کشورهای شرقی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان معرفی کند. در حال حاضر این خلأ وجود دارد و ایران می‌تواند در این حوزه به موفقیت دست یابد.

این نویسنده و پژوهشگر در بخش پایانی سخنانش اظهار کرد: ادبیات کودک و نوجوان در ایران سبک خاص خود را دارد. روش تحقیق در ادبیات کودک، ضعف‌های چشمگیری دارد. اما ظرفیت ادبیات کودک و نوجوان بسیار زیاد است و دانش حاصل از این حوزه، باید در چشم‌انداز آینده در نظر گرفته شده و به‌عنوان یک میراث به آن نگاه شود.

مرگ کودکی و پایان ادبیات کودک

علیرضا کرمانی دیگر سخنران این نشست، تهاجم فرهنگی و جهانی شدن را دو عنصر تأثیرگذار مخرب در ادبیات کودک و نوجوان برشمرد، گفت: تهاجم فرهنگی و جهانی شدن فقط مختص ادبیات کودک  نیست، بلکه جزئی از آن است. در حال حاضر کل زندگی کودکان از لباس‌ها گرفته تا بازی‌های آن‌ها جهانی شده است. کودکی یک پدیده گفتمانی و ادبیات کودک یکی از بخش‌های اساسی گفتمان مدرن است. تغییر و تحولات در ادبیات کودک، متأثر از رفتارهای کودک است. هر آینده‌ای که برای کودکان متصور می‌شویم، برای آینده ادبیات کودک هم صدق می‌کند.

وی در تعریف گفتمان افزود: فوکو در مطالعات خود به دنبال قواعدی بود که کدام گزاره‌ها به‌عنوان گزاره‌های معنادار القا می‌شوند. اما به بیان ساده‌تر؛ گفتمان، آداب و اصول سخن گفتن و سامان سخن گفتن در هر زبانی است. گفتمان مدرن بر اساس نظم و تشابه سامان می‌گیرد و منطق در دنیای ماقبل مدرن دین و سیاست بود ولی در دنیای مدرن، منطق اقتصاد است. با توجه به این تعاریف، دغدغه انسان مدرن از بین بردن هر چیزی است که مانع اقتصاد می‌شود. هدف در دنیای مدرن سود و بهره‌برداری است. بر اساس این گفتمان تا قبل از دنیای مدرن، کار (Work) فعالیت اصلی مردم نبود. در نتیجه در دنیای مدرن، نیاز شدید به حذف افراد ناتوان از نظام و مدیریت اجتماعی دیده می‌شود. با توجه به این مفهوم، کودک در دنیای مدرن جایگاهی ندارد.

این پژوهشگر علوم اجتماعی اظهار کرد: قدرت مدرن با اتکا بر علوم پزشکی و علوم انسانی و بهره‌گیری از رابطه بین دانش و قدرت توانسته یک جامعه (جایی که مردم بتوانند در آن زندگی کنند) ایجاد کند. در این جامعه افراد سالم از افراد ناسالم جدا هستند. دنیای مدرن به مدد دو ابزار توانسته ایده کودکی را پیش ببرد.

کرمانی گفت: با این مفروضات، کم‌کم در دنیای مدرن شرایطی به‌وجود می‌آید که تمایز بین کودکی و بزرگسالی از بین می‌رود. آنچه که به‌عنوان ادبیات کودک در دنیای مدرن نامگذاری می‌شود، بیشتر شکلی از مطالعه کودک است. ادبیات کودک در دنیای مدرن بیشتر، ابزار آموزشی است. ادبیات کودک وارد نقطه عطف تاریخی شده که یا حرکتی رو به عقب دارد یا حرکتی رو به جلو دارد و به مرگ منجر می‌شود. برای نجات از این بحران باید زمینه‌های اجتماعی و مذهبی پیشرفت کنند. اگر در روانشناسی رشد فرو‌ریخته داشته باشیم در نتیجه شاهد کودک و همچنین ادبیات کودک فرو‌ریخته خواهیم بود.

آینده روشن ادبیات کودک و نوجوان در ایران

در ادامه این نشست حسین شیخ‌الاسلامی با تأکید بر جایگاه کودکان، تقویت نشر کودک و نوجوان را ضروری دانست و افزود: متأسفانه حتی با توجه به اجبار مسئولان، ادبیات کودک ایران چندان شکوفا نیست. برای بخش عمده‌ای از نویسندگان فروش مهم نیست. ناشران هم از تیراژ بالا استقبال نمی‌کنند، بلکه توجه آن‌ها بیشتر روی تعداد عناوین بیشتر است.

وی بیان کرد: این توضیحات به‌معنای آینده تاریک و سیاه برای ادبیات کودک و نوجوان نیست، زیرا به لطف خداوند، نسل‌ها تغییر می‌کند. اما بند ناف ادبیات کودکِ نسلِ جدید و قدیم به باریک‌ترین نقطه خود رسیده است. از بین رفتن مفهوم مرز، وارد شدن در دنیای پست دیجیتال، گسستگی در تبارشناسی ادبیات کودک، منطق تولید ثروت و سرمایه در بین ناشران و... از عوامل فاصله بین نسل جدید و قدیم است.

این نویسنده و منقد در پایان گفت: اشکال سنتی تولید آثار کودک و نوجوان تکراری شده و رو به افول است. جامعه جهانی آماده ظهور ایده‌های جدید است. شرایط برای نوزایی ادبیات جدید کودک و نوجوان آماده است. تاریخ خیلی خوبی در ادبیات کودک و نوجوان نداشته‌ایم، اما آینده خوبی در پیش است.

دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران از سوم بهمن‌ماه آغاز شده و تا دهم بهمن‌ماه ١٤٠٠ ادامه خواهد داشت. علاقه‌مندان برای بازدید و خرید کتاب می‌توانند به Ketab.ir مراجعه کنند.

انتهای پیام//