آیین پنجاه بدر؛ سنت دیرین قزوینی‌ها برای طلب باران و برکت

به گزارش خبرگزاری برنا از قزوین؛ آیین ها و رسوم زیبایی که از گذشته به جای مانده؛ میراث فرهنگی ارزشمند پیشینیان هستند که هنوز هم بعد از گذشت سالیان طولانی، می توانند شادی و شعف را به صاحبان این سرزمین مانند میراثی به یادگار گذارند.

برخی از این آیین های سنتی، صرفا برای یک منطقه و یک استان کشورند و در آن ناحیه اجرا می شوند که یکی از این آیین های زیبا، رسم پنجاه بدر است که در میانه موسم بهار، زمانی که دیگر مرحله کاشت محصولات کشاورزی رو به اتمام است؛ توسط اهالی قزوین به برگزار می شود.

آیین پنجاه بدر، رسمی کهن است که در هنگام عصر پنجاهمین روز سال در باغات سنتی و سایر تفرجگاه های قزوین، شهروندان را به تفریح و گردش و طلب باران جمع می کند. این سنت منحصر به فرد، ریشه در اعتقادات مذهبی مردم داشته و تجدید پیوندی با طبیعت و سر فرود آوردن در برابر خالق زیبایی هاست.
  
ریشه برگزاری این رسم به یک باور قدیمی بازمی گردد و بر اساس این باور، در زمانی که پدیده خشکسالی در این شهر به وقوع می پیوست؛ مردم برای طلب باران به دشت و باغات می رفتند و دست به دعا و نیایش برمی داشتند تا شاهد نزول باران باشند. 

در تاریخ رواج این رسم، اختلافاتی وجود دارد؛ اما عده ای از پژوهشگران، تاریخ شروع آن را دوران زرتشت و پیش از ظهور اسلام می دانند. اما موضوع مشخص شده، این است که «پنجاه بدر» یک جشن و آیینی بر پایه آب، مهم ترین عنصر حیاتی جهان آفرینش است.

با وجودی که تعداد زیادی از آیین ها و مراسم سنتی فراموش شده یا خیلی کمرنگ برگزار می شوند؛ اما سنت «پنجاه بدر» هنوز هم با استقبال شهروندان قزوینی روبروست. 

باران خواهی یا نماز باران از سنت های مرسوم این روز است و در صورتی که مردم از ابتدای فصل بهار شاهد بارندگی زیادی نباشند؛ در این روز با اقامه نماز باران و خواندن دعا از خداوند طلب باران می کنند و اگر شاهد نزول فراوان باران در میانه اول فصل بهار باشند؛ در این روز به شکرانه این نعمت جاری سر به مهر می گذارند.

به گفته کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین، «پنجاه بدر» مربوط به تقویم شمسی است و ارتباط با آیین های آب دارد. معمولا این آیین ها یا ریشه اساطیری دارند و یا بر اساس یک واقعه تاریخی مرسوم شده اند. 

«پنجاه بدر» در اصل یک رسم و سنت قدیمی برای طلب باران است وهمه ساله بعد ازظهر روز 19 اردیبهشت، از زمانی که زهر آفتاب ظهردم گرفته می شود؛ مردم قزوین از خانه های خود خارج شده و به مصلی شهر می روند. 

مصلی مکانی است که در میان باغ های جنوب شرقی قزوین واقع شده است. در گذشته در این مکان یک آب انبار و یک مسجد وجود داشته که امروزه مسجد تخریب شده و آب انبار تبدیل به خرابه ای شده که فقط قسمتی از آن باقی مانده است و خانواده ها در بین باغ های اطراف این آب انبار پراکنده می شوند و جایی را برای نشستن و دورهمی پیدا می کنند.
 
شنیدن تعاریف شهروندان قزوینی از این آیین سنتی در یک مصاحبه میدانی، خواندنی و شیرین است.
 
محسن احمدی یکی از شهروندان قزوینی که اهل مطالعه در مورد تاریخ گذشته قزوین می باشد؛ درباره این رسم کهن گفت: در گذشته اکثر جمعیتی که برای این رسم به مصلی می رفتند را زنان و کودکان تشکیل می دادند. اما چند سالی است که این سنت به صورت یک تفریح درآمده و مانند سیزده بدر، مردان همراه خانواده خود به مصلی یا سایر تفرجگاه های قزوین می روند. 

وی افزود: البته هنوز هم یک عده ای در این روز، نماز خواندن و دعا کردن برای طلب باران را با اعتقاد تمام انجام می دهند. اما برای جوانترها این ایین یک تفنن و سرگرمی محسوب می شود به طوری که در غروب این روز هم، با تاریک شدن هوا دیگر مردم کم کم به سمت خانه های خود سرازیر شده و منتظر باریدن باران می شوند. 

احمدی تصریح کرد: قدیمی ها می گویند در گذشته قبل از آن که ما به خانه برسیم؛ آسمان ابری می شد و شروع به باریدن می کرد. اما مثل این که امروزه اعتقادات سست شده و کمتر باران می بارد.

معصومه یک بانوی خوش ذوق 67 ساله قزوینی هم می گوید: کمتر ماه اردیبهشت را به یاد دارم که همراه خانواده به «پنجاه بدر» نرفته باشم و این مراسم بهترین فرصت برای دعا و نیایش دسته جمعی در آغوش طبیعت و هم چنین یک دورهمی فامیلی است. 

وی بیان کرد: به نظرم  من این روز که در طبیعت هستیم؛ یک موقعیت ناب برای سپاس از نعمت های خداوند است. از قدیم تا الان که به مصلی می آییم؛ بعضی افرادی که در این مکان نماز باران را قرائت می کنند؛ پس از نماز، چند قطعه سنگ کوچک پیدا می کنند و به طرف آب انبار می روند و نیت می کنند و سنگ ها را به سردر و دیوار آب انبار که آجری می باشد؛ می فشارند. آنها اعتقاد دارند که اگر حاجت آنها پذیرفته شود؛ سنگ به دیواره می چسبد و در آینده ای نزدیک حاجت شان برآورده خواهد شد. البته آنها حتما باید با وضو دست به این کار بزنند.

فاطمه طاهران 71 ساله، بانوی دیگری است که «پنجاه بدر» را یک یادگاری با ارزش به جای مانده از قدیمی ها می داند. 

او این آیین را این گونه وصف می کند: «پنجاه بدر» فقط در قزوین مرسوم است. قزوینی ها این سنت با ارزش را حفظ کرده و هر سال با صمیمیت و هیجان و نشاط زیاد آن را برگزار می کنند. شاید خیلی از رسم و رسوم قدیمی دیگر فراموش شده باشند. اما «پنجاه بدر»در همه شرایط با همان آداب خودش، توسط خانواده های اصیل قزوینی برگزار می شود.

وی افزود: در گذشته کشاورزان این منطقه به نماز باران این روز خیلی چشم امید داشتند و نماز باران با اعتقاد و اطمینان قلبی کامل خوانده می شد. هنوز هم یک عده این رسم مذهبی را به جا می آورند.

«شیرین کریمی: بانوی 37 ساله و کارمند نیز عقیده دارد: یکی از قشنگی های این آیین در نوع خوراکی هایی است که قزوینی ها با خودشان به عنوان عصرانه می آورند. چون این خوراکی ها و غذاها جزو خوردنیهای سنتی و محلی قزوین هستند. آش رشته داغ، شیرینی های خانگی متنوع و باقلوای مخصوص قزوین، لقمه های پرطرفدار نان و پنیر و سبزی و گردو، آجیل، چایی و غذای محلی خوش طعم قزوینی با نام دیماج و سایر تنقلات از جمله خوراکی های سالمی هستند که در سبد بیشتر پنجاه بدری ها قرار می گیرند. همین که اکثر مردم در این برنامه خود از غذاهای سالم استفاده می کنند؛ زیبایی این رسم قدیمی را بیشتر می کند.

«سعید حسینی» بازنشسته و دیگر شهروند قزوینی هم بیان کرد: یکی از جذابیت های مراسم «پنجاه بدر» جمع شدن دوباره فامیل و صله رحمی دیگر، بعد از ایام نوروز است. چون هنوز هم بعضی از خانواده ها با هماهنگی همدیگر، در یک مکان مشخص شده، جمع می شوند و ضمن پذیرایی از یکدیگر، اوقات خوشی را برای هم خاطره انگیز می کنند. البته به جز گردش و تفریح، قزوینی ها در این روز، دو رکعت نماز باران را در کنار هم به جا می آورند. بعضی ها هم که فرصت بیشتری دارند؛ نماز مغرب و عشاء را خوانده و سپس به منازل خود باز می گردند. 

نکته پایانی:
  
همه ساله وقتی به غروب 19 اردیبهشت در قزوین که نزدیک می شویم؛ زیباترین تصاویر پیوند دوستی شهروندان با طبیعت را می بینیم.

آیین «پنجاه بدر» قزوینی ها در گوشه و کنار باغستان های سنتی و اماکن تفریحی و حتی در سال های اخیر در پارک های سطح شهر با تجمع های دوست داشتنی خانوادگی و بعضا دوستانه در میان طراوت و سرسبزی بهار در کنار نغمه های پرندگان آزاد و نسیم باد بهاری برگزار می شود.

تصاویر این سنت باشکوه می تواند به رونق گردشگری این شهر کمک زیادی کند. برگزاری این آیین های سنتی و مذهبی، یادآور غنای تمدن و فرهنگ این دیار است. 

اینک بار دیگر شهروندان قزوینی، به ویژه اهالی محله های قدیمی تر شهر، در تکاپوی برگزاری یک «پنجاه بدر» دیگر هستند.

آیین سنتی «پنجاه بدر» در قزوین، با شماره 185 در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.

گزارش: مرضیه اردکانی

انتهای پیام