راهکار علمی برای حل مشکلات تولید گردو در کشور/ چرا هنوز از صادرات جا ماندهایم؟
زهرا وجدانی: یکی از چالشهای مهم باغداری در ایران، تداوم کشت گردوی بذری و استفاده از ارقام سنتی و غیرهمگن است؛ مسئلهای که منجر به کاهش عملکرد، افت کیفیت محصول، و محدودیت در صادرات و فرآوری صنعتی شده است. نبود زنجیرههای تولید استاندارد، کمبود نهالهای گواهیشده، و عدم سازگاری بسیاری از ارقام وارداتی با اقلیم ایران، از جمله موانعی است که تاکنون، اصلاح و توسعه علمی باغهای گردو را با کندی مواجه کرده است. در سالهای اخیر، حرکتهایی در راستای تولید صنعتی پیوندکها و نهالهای استاندارد آغاز شده که میتواند سرآغاز تحولی اساسی در این حوزه باشد.
در همین راستا با محمدسعید خاکسار، مدیر یک مجموعه دانشبنیان فعال در حوزه تولید نهال و پیوندک گردو و همچنین مسلم سلیمانی، کارشناس ارشد باغبانی و پژوهشگر حوزه گردو گفتوگو کردیم.
آنها در این گفتوگو به ظرفیتهای فنی کشور در تولید ارقام اصلاحشده، مزیتهای گردوی ایرانی و ضرورت عبور از تولید سنتی به زنجیرههای صنعتی اشاره کردند که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
محمدسعید خاکسار، مدیرعامل اتحادیه شرکتهای تعاونی تولید روستایی استان همدان در گفتوگو با خبرنگار علمی برنا با اشاره به ثبت این اتحادیه بهعنوان یک شرکت دانشبنیان در معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری در سال ۱۴۰۲، از اجرای چند پروژه بزرگ ملی در حوزه باغبانی خبر داد. به گفته او، یکی از مهمترین این پروژهها، راهاندازی زنجیره تولید پیوندک و نهال گردوی پیوندی گواهیشده در شهرستان تویسرکان ـ شهر جهانی گردو ـ و استان همدان است.
این مجموعه سالانه ظرفیت تولید حدود ۲ میلیون پیوندک و ۱۰۰ هزار اصله نهال گردوی پیوندی از ارقام متنوع ایرانی و خارجی را دارد. به گفته خاکسار، این نخستینبار است که در کشور برای نهال و پیوندک گردو، لیبل آبی (Blue Label) از مؤسسه ثبت و گواهی بذر و نهال اخذ میشود؛ نشانهای که اصالت، سلامت و عاریبودن پیوندکها از آفات و بیماریهای رایج را تضمین میکند.
وی میافزاید: «ما مجموعهای از ارقام خارجی بازار همچون چندلر، لارا، فرنو، فرانکت و… را تولید میکنیم. همچنین با همکاری مؤسسه تحقیقات علوم باغبانی، امتیاز انحصاری تولید چهار رقم اصلاحشده گردوی ایرانی شامل الوند، کاسپین، پرشیان و چالدران را نیز در اختیار داریم.»
به گفته مدیرعامل این اتحادیه، فاز صنعتی تولید این نهالها از سال جاری با جدیت آغاز شده و در سال نخست بیش از ۱۰ هزار اصله نهال در اختیار باغداران قرار میگیرد.
او معتقداست: «این نهالها آینده روشنی را برای باغبانی کشور رقم خواهند زد؛ چراکه علاوه بر افزایش عملکرد، کیفیت محصول را نیز ارتقا میدهند.»
مزیتهای ارقام ایرانی در برابر نمونههای خارجی
در پاسخ به این پرسش که کیفیت نهالهای ایرانی در مقایسه با نمونههای وارداتی چگونه است، خاکسار تصریح میکند: «اقلام داخلی با اقلیم ایران تطابق بیشتری دارند، چون فرآیند تحقیق و اصلاح ژنتیکی آنها در داخل کشور انجام شده است. ضمن اینکه مغز گردوهای ایرانی سفیدتر، روغندارتر، و دارای درصد مغز بالاتری هستند. همچنین پوست نازکتر یا کاغذی آنها موجب بازارپسندی بهتر در داخل و خارج از کشور میشود.»
زنجیرهای کامل از تولید نهال تا کشت بافت
این مجموعه علاوه بر زنجیره تولید نهال گردو، دارای آزمایشگاه کشت بافت گیاهی نیز هست که در آن پایههای مقاوم نهالهای هستهدار و دانهدار شامل GN (Garnem)، GF ، Myrobalan، Gisela و Mirabolan تولید میشود. این پایهها به عنوان پیوندگاه مناسب برای درختان مختلف از جمله گردو در اختیار باغداران قرار میگیرند.
برآورد نیاز سالانه کشور و سهم تولید
خاکسار برآورد میکند: «نیاز کشور برای اصلاح باغات گردو سالانه حدود یک میلیون اصله نهال است. ما در حال حاضر توان تأمین ۱۰۰ هزار اصله از این نیاز را داریم و نهالهای ما یکی از بزرگترین سهمها را در کشور دارد.»
به گفته وی، هماکنون ۸۰۰ هزار تا یک میلیون اصله نهال گردو در کشور تولید میشود که تنها بخشی از آنها کیفیت لازم برای جایگزینی ارقام فرسوده را دارند.
در بخش پیوندک نیز مجموعه مذکور با بهرهگیری از یک باغ مادری ۶.۵ هکتاری، سالانه حجم انبوهی از پیوندکهای اصلاحی برای سرشاخهکاری و بهروزرسانی باغات گردو در سراسر کشور تأمین میکند.
ایران در میان چهار کشور اول تولید گردو
بر اساس اظهارات خاکسار، چهار کشور چین، آمریکا، ایران و ترکیه بهترتیب بزرگترین تولیدکنندگان گردو در جهان هستند و ۸۰ درصد تولید جهانی گردو را در اختیار دارند. با این حال، کیفیت پایین محصول ایران، بهویژه بهدلیل بذریبودن اغلب ارقام قدیمی، مانعی برای حضور پررنگ در بازارهای صادراتی است.
او میافزاید: «چین بهدلیل مصرف بالای داخلی صادرات ندارد، اما آمریکا سالانه بیش از یک میلیارد دلار از محل صادرات گردو درآمد کسب میکند و در کنار آن، تکنولوژی تولید و فرآوری گردو را نیز صادر میکند. ما در ایران توان علمی تولید را داریم، اما هنوز در بحث کیفیت و فرآوری عقب هستیم.»
ضرورت گذار از تولید بذری به ارقام استاندارد پیوندی
خاکسار با اشاره به وسعت ۱۵۰ هزار هکتاری باغات گردوی کشور میگوید: «در گذشته گردو بهصورت بذری کاشته میشد و همین موضوع موجب شده درختان دارای ویژگیهای متفاوت و غیرهمسان باشند که امکان مکانیزاسیون و دستهبندی استاندارد را از بین میبرد. با پیوند زدن ارقام یکسان، نهالها و محصولات همگن میشوند و امکان صادرات و فرآوری صنعتی فراهم میشود.»
چگونه یک گردوی خوب را بشناسیم؟
وی در پاسخ به این پرسش که چگونه میتوان کیفیت یک گردو را تشخیص داد میگوید: «گردوی مرغوب مغزی سفید و شفاف دارد. هر چه مغز گردو کدرتر باشد، نشان از کهنگی و کاهش کیفیت روغن آن دارد. گردوی مانده بهدلیل اکسید شدن، طعم ناخوشایند و سوزش گلو ایجاد میکند.»
چشمانداز صادرات گردو از ایران
خاکسار میزان صادرات فعلی گردوی ایران را حدود ۲۰ میلیون دلار در سال اعلام و میگوید: «در حال حاضر عمده صادرات به کشورهای عراق و ترکیه است. بازارهای بزرگتری، چون روسیه، اروپا و کشورهای عربی نیز واردکننده گردو هستند، اما بهدلیل نبود کیفیت استاندارد، فعلاً سهمی از این بازارها نداریم. اگر با ارقام جدید و اصلاحشده وارد شویم، میتوانیم در آینده همانند پسته، سهم قابلتوجهی در صادرات جهانی گردو داشته باشیم.»
تولید ۴ ارقام گردو ایرانی
این اتحادیه با موسسه تحقیقات علوم باغبانی همکاری داشته و امتیاز تولید انحصاری چهار رقم گردوی ایرانی شامل الوند، کاسپین، پرشیان و چالدران را دریافت کرده است. این ارقام در سالهای اخیر کمتر تولید میشدند، اما از سال جدید، بیش از ده هزار اصله نهال تولید و در اختیار باغداران قرار میگیرد.
معرفی ۴ رقم جدید گردو و ویژگیهای آنها
چهار رقم ایرانی معرفیشده از سوی موسسه تحقیقات علوم باغبانی عبارتاند از:
۱. الوند: مقاوم به سرمای دیررس بهاره، دارای رشد یکنواخت، باردهی بالا و مغز سفید با کیفیت صادراتی.
۲. کاسپین: پوست نازک و مغز بسیار روغنی، مناسب برای کشت در مناطق معتدل شمالی، برداشت مکانیزه آسان.
۳. پرشیان: پوست کاغذی، مغز درشت و طعم عالی، بازارپسند برای مصارف داخلی و خارجی.
۴. چالدران: مقاوم در برابر بیماریهای قارچی، مناسب مناطق سردسیری با باردهی منظم سالانه.
مشکلات واردات نهال و پیوندک
خاکسار تسریح میکند: قبلاً به دلیل نبود باغ مادری استاندارد در کشور، برای سرشاخهکاری مجبور به واردات پیوندک از کشورهایی مانند ترکیه بودیم که باعث خروج ارز از کشور میشد. همچنین، واردات نهالهای بیکیفیت و قاچاق از ترکیه مشکلاتی مانند آلودگی به ویروسها و بیماریها را به همراه داشت. با احداث باغ مادری در داخل کشور، نیاز به واردات پیوندک برطرف شده و خروج ارز کاهش یافته است.
ویروسهای گردو و اهمیت تولید داخلی
واردات نهال و پیوندک از کشورهای دیگر خطر ورود ویروسهایی را به همراه دارد که میتوانند عملکرد درخت را کاهش داده و در درازمدت باعث خشک شدن آن شوند. این ویروسها معمولاً از طریق دانه گرده منتقل میشوند. تولید نهالهای با کیفیت و استاندارد در داخل کشور و اطمینان از سلامت آنها از نظر اقتصادی و بهداشتی اهمیت زیادی دارد.
ارزش اقتصادی تولید داخلی و جلوگیری از خروج ارز
با تولید داخلی نهال و پیوندک، سالانه از خروج حدود یک میلیون دلار ارز از کشور جلوگیری میشود. همچنین، با جلوگیری از ورود بیماریهای ویروسی، ارزش آنچه در داخل کشور تولید و مصرف میشود حدوداً ده میلیون دلار است.
چالشهای شرکتهای دانشبنیان در حوزه نهال
خاکسار در خصوص این مشکلات تصریح میکند: یکی از مشکلات اصلی، فعالیت تولیدکنندگان غیرمجاز در داخل کشور است که بدون مجوز اقدام به تولید نهال میکنند. همچنین، واردات نهالهای قاچاق از کشورهای همسایه مانند ترکیه با کیفیت پایین و قیمت پایین، مشکلاتی را در باغبانی ایجاد میکند. پیشنهاد میشود که یارانههایی به باغداران داده شود تا بتوانند نهالهای استاندارد خریداری کنند یا این یارانهها به تولیدکنندگان داده شود تا هزینههای تولید نهال کاهش یابد و با قیمت پایینتری به دست کشاورزان برسد.
قیمت نهالهای داخلی نسبت به نمونههای خارجی
نهالهای با کیفیت داخلی بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار تومان قیمت دارند، در حالی که نهالهای بیکیفیت قاچاق از ترکیه حدود ۳ تا ۴ دلار قیمت دارند.
اصغر سلیمانی، یکی از کارشناسان باسابقه این حوزه در ادامه درباره مزایای استفاده از نهالهای اصلاحشده داخلی میگوید: در گذشته بسیاری از باغداران برای اصلاح باغهای خود یا توسعه کشت، به واردات نهالهای خارجی متوسل میشدند، اما نه تنها سازگاری اقلیمی این نهالها با شرایط ایران پایین بود، بلکه خطرات بیماریزایی و ویروسی نیز بههمراه داشتند. امروز ما نهالهایی با پایههای مقاوم، عملکرد بالا و بازارپسندی بهتر در داخل تولید میکنیم که هم از نظر اقتصادی و هم از نظر علمی بسیار قابلاعتمادترند.
او همچنین تأکید کرد که «گردوی اصلاحشده ایرانی، در صورت حمایت و ترویج مناسب، میتواند سهم بزرگی از بازارهای صادراتی منطقه را در اختیار بگیرد و ایران را دوباره در صدر کشورهای صادرکننده گردو قرار دهد.»
با توجه به اهمیت اقتصادی و زیستمحیطی گردو در ایران، ارتقای کیفیت تولید از طریق استفاده از نهالها و پیوندکهای استاندارد و علمی، ضروری به نظر میرسد. حرکت به سمت تولید صنعتی و بهرهگیری از دانش بومی در اصلاح ارقام میتواند به بهبود عملکرد باغها، افزایش کیفیت محصول و توسعه صادرات کمک کند. این مسیر، نیازمند همکاری همهجانبه بین پژوهشگران، فعالان حوزه کشاورزی و شرکتهای دانشبنیان است تا بتوان از ظرفیتهای موجود به بهترین شکل استفاده کرد و چالشهای فعلی را به فرصت تبدیل نمود.
گفتوگو با متخصصان حوزه نشان میدهد که ایران توان فنی و نیروی انسانی لازم برای این تحول را دارد و اکنون زمان مناسبی برای سرمایهگذاری در این بخش و ایجاد زنجیرههای تولید مدرن است.
انتهای پیام/
