راز تاریک اماس فاش شد!
زهرا وجدانی: بیماری مولتیپل اسکلروزیس (MS) یکی از پیچیدهترین و ناتوانکنندهترین اختلالات خودایمنی در سیستم عصبی مرکزی است که علل دقیق آن هنوز بهطور کامل مشخص نشدهاند. در حالی که عوامل ژنتیکی و محیطی متعددی در بروز این بیماری دخیل دانسته میشوند، در سالهای اخیر توجه ویژهای به نقش ویروس اپشتین-بار (EBV) به عنوان یکی از محرکهای احتمالی MS جلب شده است.
EBV ویروسی بسیار شایع در جمعیت انسانی است که میتواند سالها در بدن فرد بهصورت نهفته باقی بماند و بعدها با فعالسازی مجدد، موجب بروز پاسخهای خودایمنی پیچیده شود. تحقیقات پیشگامانهای از جمله مطالعات سامیا خوری، نقش این ویروس در ایجاد یا تشدید بیماریاماس را از زوایای مختلف بررسی کردهاند. در این گزارش به مرور جدیدترین دستاوردهای علمی در این زمینه پرداختهایم.
MS یکی از پیچیدهترین بیماریهای خودایمنی مغز و نخاع
با وجود پیشرفتهای فراوان علمی در فهم سازوکارهای آسیبشناسی بیماری «اسکلروزیس» یا هماناماس (MS) علت دقیق بروز آن همچنان ناشناخته باقی مانده است. اما در سالهای اخیر، شواهد علمی قابلتوجهی به نقش ویروسی پنهان و بسیار رایج بهنام EBV در ابتلا به این بیماری اشاره دارند.
پژوهشهای تازه درباره نقش ویروس اپشتین-بار در ابتلا به بیماریاماس
ویروس اپشتین-بار (Epstein-Barr Virus یا EBV) یکی از متهمان اصلی در فهرست عوامل محرک MS در سالهای اخیر بوده است. این ویروس از خانواده ویروسهای هرپس است که عمدتاً از طریق بزاق منتقل میشود و اغلب در دوران نوجوانی یا اوایل جوانی منجر به بروز بیماری مونونوکلئوز عفونی میشود. اما ویژگی منحصربهفرد این ویروس، توانایی آن در پنهانماندن در سلولهای سیستم ایمنی و فعالسازی مجدد پس از گذشت سالها است.
دستاوردهای برجسته پژوهشگران در شناسایی عامل ویروسی MS
سامیا خوری، پزشک و پژوهشگر برجسته لبنانی و استاد دانشگاه آمریکایی بیروت، یکی از چهرههای علمی پیشرو در شناسایی نقش ویروس EBV در بیماریاماس است. او که در سال ۲۰۲۳ موفق به دریافت جایزه علمی مصطفی (ص) شد، تحقیقات ارزشمندی در زمینه بررسی مولکولی مسیرهای ویروسی مرتبط با MS انجام داده است.
اگزوزومها؛ ناقلان پنهان پیامهای ویروسی در بیماراناماس
در یکی از پژوهشهای برجسته خوری، تیم تحقیقاتی او موفق به شناسایی پروتئینهای ویروسی EBV در اگزوزومهای بیماران مبتلا به MS شد. اگزوزومها ذرات میکروسکوپی هستند که توسط سلولها ترشح میشوند و میتوانند حاوی انواع مولکولها از جمله پروتئینها، RNA و سایر پیامرسانها باشند. بهنظر میرسد این اگزوزومها نقشی کلیدی در حمل پیامهای ویروسی و تحریک سیستم ایمنی ایفا میکنند.
کشف پروتئینهای EBV در خون بیماران MS؛ سرنخی برای فعالسازی مجدد ویروس؟
تجزیه و تحلیل اگزوزومهای استخراجشده از سرم خون بیماران مبتلا به MS نشان داد که در دورههای فعال بیماری، میزان پروتئینهایی، چون EBNA۱، LMP۱ و LMP۲A در مقایسه با افراد سالم یا بیماران در دورههای خاموش بیماری، به شکل معناداری افزایش مییابد. این یافته میتواند نشانهای از فعالسازی مجدد EBV در بدن و نقش آن در تشدید پاسخهای خودایمنی باشد.
EBV ویروسی خاموش، اما جهانی، با تأثیراتی فراتر از تصور
EBV یکی از شایعترین ویروسهای انسانی است که بیش از ۹۰ درصد جمعیت جهان را آلوده کرده است. این ویروس معمولاً از طریق بزاق دهان منتقل شده و ابتدا سلولهای پوششی حلق را آلوده میکند. در ادامه، به لنفوسیتهای B — سلولهای کلیدی سیستم ایمنی — نفوذ کرده و در آنها نهفته میشود. این وضعیت خاموش میتواند سالها ادامه داشته باشد.
چگونه EBV در بدن نفوذ میکند و سالها خاموش باقی میماند؟
ورود EBV به فاز فعال، بهویژه در صورت ضعف سیستم ایمنی، منجر به تکثیر شدید ویروس و بروز علائمی نظیر تب، گلودرد و خستگی شدید میشود. پس از گذشت این مرحله، ویروس وارد فاز نهفتگی میشود و با کمترین فعالیت درون سلولهای ایمنی پنهان میماند. همین قابلیت، EBV را به یکی از خطرناکترین ویروسهای مزمن تبدیل کرده است.
از مونونوکلئوز تااماس؛ طیف گسترده بیماریهای ناشی از EBV
این ویروس نهتنها با مونونوکلئوز عفونی در ارتباط است، بلکه نقش آن در بروز سرطانهایی مانند لنفوم بورکیت و کارسینوم نازوفارنکس، و همچنین اختلالات خودایمنی، چون لوپوس و MS نیز در حال بررسی است. مطالعات گسترده نشان میدهند که احتمال ابتلا به MS پس از عفونت با EBV، بهطور چشمگیری افزایش مییابد.
ارتباط معنادار آماری بین عفونت EBV و بروز MS
در مطالعات کوهورت، مشاهده شده است که تقریباً تمامی بیماران MS پیشتر به EBV آلوده شدهاند. این ارتباط قوی آماری باعث شده تا EBV به عنوان یکی از محتملترین عوامل محرک بیماریاماس مطرح شود؛ عاملی که شاید با فعالسازی مجدد خود، باعث آغاز یا شعلهور شدن پاسخهای خودایمنی گردد.
مشکلات تشخیصی EBV ویروسی که اغلب بدون صدا میآید و میرود
یکی از چالشهای مهم در رابطه با EBV دشواری در تشخیص آن است. علائم اولیه آن ممکن است با دیگر بیماریهای ویروسی اشتباه گرفته شود. در بسیاری از موارد، عفونت اولیه بدون علامت و گذراست، اما پیامدهای آن میتواند سالها بعد با بیماریهایی نظیراماس ظاهر شود.
پروتئینهای ویروسی چگونه سیستم ایمنی را تحریک میکنند؟
پژوهشهای تیم خوری نشان دادهاند که اگزوزومهای حامل پروتئینهای EBV میتوانند ماکروفاژهای مشتقشده از مونوسیتها را فعال کنند و موجب ترشح سایتوکاینهای التهابی مانند CXCL۱۰ و CCL۲ شوند؛ فرایندی که در نهایت به تشدید پاسخهای التهابی و حمله به بافتهای عصبی منجر میشود.
وقتی ویروس خود را شبیه سلولهای بدن نشان میدهد
یکی از نظریههای کلیدی در رابطه با نقش EBV در بیماریهای خودایمنی، مفهوم «تقلید مولکولی» است؛ به این معنا که برخی از پروتئینهای ویروسی شباهت ساختاری به پروتئینهای انسانی دارند و در نتیجه سیستم ایمنی که علیه ویروس فعال شده، به اشتباه به سلولهای خودی نیز حمله میکند.
افقهای نوین برای تشخیص زودهنگام و درمان بیماری MS
با افزایش شناخت از نقش EBV در پاتوفیزیولوژی MS، اکنون توجه پژوهشگران به استفاده از اگزوزومها بهعنوان ابزارهای تشخیصی و حتی درمانی جلب شده است. رهگیری پروتئینهای ویروسی در اگزوزومهای خون میتواند در آیندهای نزدیک، راه را برای تشخیص زودهنگام و مداخلات درمانی هدفمندتر هموار کند.
یافتههای پژوهشی در سالهای اخیر، از جمله کشف پروتئینهای ویروسی EBV در اگزوزومهای بیماران مبتلا به MS شواهد مهمی درباره نقش این ویروس در مکانیسمهای ایمنی مخرب ارائه میدهند. بررسی فعالیت مجدد EBV تعامل آن با سلولهای ایمنی و تقلید مولکولی آن از پروتئینهای بدن، نشان میدهد که این ویروس میتواند یکی از عوامل کلیدی در شعلهور شدن بیماریهای خودایمنی ماننداماس باشد. با وجود این، هنوز راه درازی تا اثبات قطعی نقش علیتی EBV در بروز MS باقی مانده است. آینده پژوهشها ممکن است افقهای تازهای برای پیشگیری، تشخیص زودهنگام یا حتی درمانهای هدفمند مبتنی بر مهار EBV در بیماران مستعداماس بگشاید.
انتهای پیام/
