رشد ۴۰ درصدی طرحهای مصوب بنیاد ملی علم ایران در یک سال
زهرا وجدانی: پژوهشهای علمی و حمایت هدفمند از پژوهشگران جوان دو رکن اساسی توسعه علم و فناوری در ایران به شمار میروند. بنیاد ملی علم ایران با سیاستهای بلندمدت خود علاوه بر ارتقای سطح علمی کشور به دنبال ایجاد زیرساختهای پژوهشی پایدار است. این بنیاد با اختصاص بودجه قابل توجه و همکاری با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری توانسته حمایتهای مالی گستردهای از طرحهای پژوهشی و پژوهشگران دکترا و پسادکترا فراهم کند.
میزان طرحهای مصوب بنیاد از شهریور ۱۴۰۳ تا شهریور ۱۴۰۴ با ۴۰ درصد افزایش نسبت به سال گذشته به ۵۳۰ میلیارد تومان رسید و فرآیند رسیدگی به طرحها نیز از ۱۰۶ روز به ۹۰ روز کاهش یافته است.
در همین راستا، علیمحمد سلطانی، رئیس بنیاد ملی علم ایران، به عملکرد این بنیاد در دولت چهاردهم و تشریح دستاوردها و برنامههای آینده بنیاد برای ارتقای پژوهش و ترویج علم در کشور پرداخت.
نقش دوگانه رسانهها در توسعه علم و فناوری
رئیس بنیاد ملی علم ایران در نشست خبری خود به مناسبت روز علوم پایه و هفته دولت جایگاه رسانهها و اهمیت پژوهش هدفمند در کشور را تشریح کرد. سلطانی تأکید کرد که رسانهها علاوه بر نقش مکمل نهادهای علمی در تقویت اعتماد عمومی به جامعه علمی نیز نقش اساسی دارند و بنیاد ملی علم ایران با حمایتهای مالی گسترده، به ویژه از دانشجویان دکترا و محققان پسادکترا مسیر توسعه علمی کشور را هموار میکند.
علیمحمد سلطانی با بیان اینکه رسانهها دو نقش مهم در پیشبرد علم و فناوری دارند، اظهار کرد: نخست نقش مکمل نهادهای علمی در ارتباط با مخاطبان است، زیرا روابط عمومی سازمانها به تنهایی قادر به ایجاد ارتباط مؤثر با جامعه نیست و رسانهها این خلأ را پر میکنند. دوم رسالت ترویج علم است؛ ترویجی که اگر دقیق، معتبر و هماهنگ انجام شود اعتماد عمومی به جامعه علمی کشور را تقویت خواهد کرد.
وی افزود: تولید محتوای علمی عامهفهم یکی از وظایف اصلی بنیاد است. در سالهای اخیر تلاش کردهایم با همکاری پژوهشگران مفاهیم علمی را به زبان ساده تهیه و از طریق رسانهها منتشر کنیم. این محتواها تنها خبر نیستند، بلکه حاوی توضیحات و مقایسههای تخصصی به زبان قابل فهم برای عموم هستند؛ مانند تفاوتهای سلول خورشیدی پروسکایت با انواع دیگر.
همکاری رسانهها و پژوهشگران؛ تقویت شناخت عمومی از علم
سلطانی با تأکید بر لزوم استفاده رسانهها از محتوای معتبر گفت: اگر رسانهها از محتوای دقیق و هماهنگ استفاده کنند، مردم شناخت بیشتری از علم پیدا میکنند و رفتارهای علمی در جامعه گسترش مییابد، اما انتشار اطلاعات نادرست، اعتماد عمومی را سلب میکند. ما آمادهایم زمینه ارتباط مستقیم خبرنگاران با پژوهشگران را فراهم کنیم.
رئیس بنیاد ملی علم ایران همچنین یادآور شد که دو سال پیش صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور به بنیاد ملی علم ایران تغییر نام داده و مأموریت اصلی آن حمایت بلندمدت از پژوهش است. او پژوهش را مانند کاشت درخت گردو توصیف کرد؛ سرمایهگذاری بلندمدتی که نباید انتظار بازدهی سریع داشت.
پژوهش هدفمند؛ اتصال به اقتصاد، اجتماع و حکمرانی
سلطانی با تأکید بر اهمیت سرمایهگذاری بلندمدت در پژوهش گفت: طرحهایی که بنیاد حمایت میکند باید به یکی از سه رکن اقتصاد، اجتماع یا حکمرانی متصل باشند. پژوهش باید اثر اقتصادی و خلق ثروت داشته باشد، یا پاسخگوی نیازهای جامعه باشد، و یا محتوای لازم برای تصمیمگیری دولتمردان را فراهم کند. حمایتهای بنیاد باید در بازههای میانمدت و بلندمدت اثرگذاری خود را نشان دهد.
وی با گرامیداشت یاد شهیدان رجایی و باهنر و آیتالله رئیسی، رئیسجمهور فقید به ارائه گزارشی از عملکرد یک سال اخیر بنیاد پرداخت:
• ردیف بودجه بنیاد حدود ۱۴۰ میلیارد تومان است، اما معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مبلغ ۶۰۰ میلیارد تومان به بنیاد اختصاص داده و در صورت ظرفیت، وعده تخصیص تا هزار میلیارد تومان نیز داده است.
• میزان طرحهای مصوب بنیاد از شهریور ۱۴۰۳ تا شهریور ۱۴۰۴ به ۵۳۰ میلیارد تومان رسیده که نسبت به بازه مشابه سال قبل (۳۰۲ میلیارد تومان) رشد حدود ۴۰ درصدی داشته است.
• متوسط زمان تعیین تکلیف طرحهای ارسالی اعضای هیئت علمی از ۱۰۶ روز به ۹۰ روز کاهش یافته است. این مدت در مقایسه با معیار جهانی ۳ تا ۶ ماه، زمان مناسبی محسوب میشود.
• از سال گذشته امضای قراردادها کاملاً دیجیتال شده و ظرف یک روز پس از تصویب طرح توسط دو طرف امضا میشود؛ در حالی که پیشتر این فرایند به طور متوسط ۲۵ روز طول میکشید.
پراکندگی فعالیتهای بنیاد و توجه به استانها
سلطانی با اشاره به آمار هفت سال اخیر بنیاد گفت: میانگین نرخ پذیرش طرحهای پژوهشی در کشور ۳۴٫۶ درصد است. استانهای زنجان و همدان نرخ بالاتری از این میانگین دارند؛ به طور خاص، زنجان ۴۵/۱، همدان با ۴۰/۶ درصد و هرمزگان با ۳۸/۲ درصد، بالاتر از استان تهران با نرخ ۳۷/۱ درصد قرار گرفتهاند.
وی افزود: تعداد اعضای هیئت علمی در استانها یکسان نیست و این موضوع بر تعداد و نرخ پذیرش طرحها اثرگذار است. ما تلاش داریم استانهای کمبرخوردار را در اولویت قرار دهیم و بهترین طرحهای هر استان را در رقابت استانی بررسی کنیم.
فراخوانهای فشرده و حمایت بیسابقه از دانشجویان دکترا و پسادکترا
رئیس بنیاد ملی علم ایران درباره برنامههای امسال توضیح داد:
• سفر به حدود ۱۰ استان در نیمه دوم سال جاری برای فعالتر شدن استانها در ارسال طرحهای پژوهشی
• اعلام تمام فراخوانها در یک بازه فشرده چهارماهه (مرداد تا آبان)
• مهمترین فراخوانها: شب علم، زیستفناوری پزشکی، دروس آموزشی هوش مصنوعی برای رشتههای مختلف، محصولات نوظهور و پزشکی دقیق
وی درباره حمایت مالی از پژوهشگران گفت:
• برای نگارش رسالههای دکترا: ۲۸۸ میلیون تومان (دو سال، ماهی ۱۲ میلیون تومان) + ۶۰ میلیون تومان گرنت مواد و تجهیزات
• برای محققان پسادکترا: ۲۸۸ میلیون تومان برای یک سال (ماهی ۲۴ میلیون تومان) + ۳۰ میلیون تومان حقالزحمه استاد راهنما + ۱۲۰ میلیون تومان گرنت
مواد و تجهیزات
این ارقام برای اولویتهای اعلامشده در برنامه هفتم توسعه برای طرحهای پیشرو حتی بالاتر است؛ بهطور مثال، حمایت از رساله دکترا در این حوزهها به ۴۰۰ میلیون تومان و گرنت تجهیزات به ۱۰۰ میلیون تومان میرسد.
• مجموع حمایتها در سال گذشته شامل ۷۵۰ رساله دکترا و دوره پسادکترا بوده است
سلطانی تأکید کرد که این حمایتها تنها پس از داوری دقیق و برای طرحهای با کیفیت تخصیص یافته است.
وی با تأکید بر نقش رسانهها در ترویج علم و اهمیت حمایت هدفمند از پژوهشگران جوان، اعلام کرد که بنیاد ملی علم ایران با سیاستهای بلندمدت خود، به دنبال ایجاد زیرساخت علمی و پژوهشی قوی در کشور است.
وی افزود: در همین راستا بنیاد آماده است زمینه ارتباط مستقیم خبرنگاران با پژوهشگران را فراهم کرده و محتوای علمی معتبر و قابل فهم برای عموم جامعه تولید شود.
۷ کارکرد اصلی بنیاد ملی علم ایران
علیمحمد سلطانی، رئیس بنیاد ملی علم ایران درباره حوزههای فعالیت و نتایج عملکرد این نهاد گفت: بنیاد ملی علم ایران هفت کارکرد اصلی دارد:
• ایجاد پویایی در جامعه علمی: با تعریف و حمایت از پژوهش، استادان فعال شده، دانشجویان در کشور باقی میمانند و آزمایشگاهها با نیروی متخصص فعال خواهند شد.
• تولید و انتشار آثار علمی: خروجی پژوهشها شامل مقالات، کتاب و انتقال مفاهیم علمی به عموم مردم است.
• تولید فناوریها و محصولات پایه: از جمله در حوزه هوش مصنوعی.
• پژوهشهای کاربردی برای جامعه: حل مسائل و اولویتهای اجتماعی.
• توسعه دیپلماسی علمی: همکاریهای بینالمللی و شبکهسازی.
• داوری و حمایت از طرحها به صورت اتوماسیون و سامانه چابک.
• ایفای نقش واسطه برای وزارتخانهها و سازمانهای دولتی در حمایت از پژوهش.
سرمایهگذاری در حوزههای ویژه
سلطانی تصریح کرد که بنیاد در سه حوزه کوانتوم، میکروالکترونیک و هوش مصنوعی سرمایهگذاری گسترده انجام داده است. معاونت علمی و فناوری زیرساختها را فراهم کرده و بنیاد از طرحهای پژوهشی و آموزشی حمایت میکند.
• در حوزه کوانتوم ۱۶ درس مصوب شده و از مهر امسال در ۱۲ دانشگاه ارائه میشود.
• پنج طرح پژوهشی شاخص نیز در این حوزه حمایت شده و فراخوان بعدی تا پایان سال با همکاری ستاد کوانتوم منتشر خواهد شد.
فراخوانهای هوش مصنوعی و استقبال گسترده
سلطانی افزود: تابستان امسال فراخوان ارائه دروس هوش مصنوعی منتشر شد و بیش از ۱۰۰ طرح ارسال شد. برخی از این طرحها از مهر ماه آغاز و بقیه در نیمسال دوم ارائه میشوند. سال گذشته فراخوان ویژه رشته هوش مصنوعی داشتیم و امسال نیز فراخوان کاربردهای هوش مصنوعی در علوم پزشکی برگزار خواهد شد.
حمایت ویژه از رسالههای پیشرو
رئیس بنیاد تأکید کرد: رسالههای دکترای اولویتدار در حوزههای کوانتوم، میکروالکترونیک و هوش مصنوعی تا ۴۰۰ میلیون تومان حمایت میشوند. این روند از آذر پارسال آغاز شده و تاکنون تعداد زیادی طرح دریافت شده است.
حمایت از همه حوزههای علمی
سلطانی توضیح داد: حمایتهای بنیاد شامل شش دسته اصلی است: علوم پایه، فنی و مهندسی، کشاورزی، پزشکی، علوم انسانی و اجتماعی و هنر، و علوم و معارف دینی. حدود ۱۱ درصد حمایتها به علوم انسانی، اجتماعی و هنر اختصاص دارد. بنیاد از تمامی طرحهای معتبر هنری نیز حمایت میکند و در پنج سال گذشته طرحهایی در این حوزهها مصوب شده است.
همکاری با دانشگاهها و طرحهای هنری
بنیاد با دانشگاههای هنر مانند دانشگاه هنر تهران، دانشگاه هنر تبریز، دانشگاه هنر اصفهان و دانشگاه سوره همکاری دارد. تفاهمنامهای با دانشگاه سوره برای ماموریتگرایی امضا شده تا طرحهای آنها ۱.۵ برابر بیشتر مورد حمایت قرار گیرد.
حمایت از طرحهای پژوهشی هنری؛ ۱۱۶ طرح تصویبشده در ۷ سال
رئیس بنیاد ملی علم ایران در پاسخ به سوال خبرنگار علمی برنا در خصوص رشتههای هنری با اشاره به جایگاه ویژه حوزه هنر در طرحهای پژوهشی گفت: در بازه زمانی هفت ساله از اول شهریور ۱۳۹۷ تا اول شهریور ۱۴۰۴، در مجموع ۳۰۹ طرح هنری در سه بخش رساله دکتری، پسادکتری و طرحهای پژوهشی به بنیاد ارائه شده که از این تعداد ۱۱۶ طرح موفق به تصویب شدهاند.
وی افزود: این رقم نشان میدهد نرخ تصویب طرحهای هنری حدود ۳۲ درصد است؛ نرخی که تقریباً مشابه سایر حوزههای علمی محسوب میشود. اما نکته مهم، پایین بودن میزان ورودی طرحهای هنری است.
سلطانی با بیان اینکه تعداد اعضای هیئت علمی در رشتههای هنری نسبت به رشتههایی مانند شیمی، فیزیک یا مهندسی کامپیوتر کمتر است، تصریح کرد: به همین دلیل نباید انتظار تعداد بالای طرحهای پژوهشی را در این حوزه داشته باشیم. با وجود این بنیاد ملی علم ایران نیز از این وضعیت راضی نیست و ما هم شاکی هستیم که چرا سهم هنر در مقایسه با سایر حوزهها کمتر است.
وی گفت: برای رفع این مسئله با برخی دانشگاههای هنر از جمله دانشگاه هنر تهران و چند دانشگاه دیگر جلسهای با هیئترئیسهها برگزار کردیم تا اعضای هیئت علمی را تشویق به ارائه طرحهای پژوهشی کنند. البته بسیاری از اساتید هنر به دلیل درگیری با امور اجرایی و آموزشی فرصت کمتری برای ورود به فعالیتهای پژوهشی دارند، اما تلاش ما این است که شرایط برای مشارکت گستردهتر آنان فراهم شود.
لزوم فعالسازی ارتباط پژوهشگران با رسانهها
سلطانی گفت: پس از دریافت طرحهای اولیه، ارتباط مستقیم با پژوهشگر برقرار میشود تا محتوای علمی کامل برای مردم فراهم گردد. خبرنگاران میتوانند با اجازه استاد راهنما، به پژوهشگران دسترسی پیدا کنند و این ارتباط میتواند منظم و مستمر باشد.
جایگاه بنیاد در مقایسه بینالمللی
وی افزود: دستکم ۷۰ کشور جهان نهادی مشابه بنیاد دارند. این نهادها عمدتاً تامینکننده مالی پژوهش هستند و بسیاری از کشورهای اروپایی، آمریکا و کانادا چنین ساختاری دارند. ایران نیز عضو شبکه جهانی نهادهای حامی پژوهش «GRC» است. با وجود بودجه محدود، بنیاد تلاش دارد اثرگذاری قابل توجهی داشته باشد.
تخصیص بودجه و ظرفیت افزایش حمایتها
رئیس بنیاد گفت: معاونت علمی ۶۰۰ میلیارد تومان از بودجه درخواست شده برای طرحها را تخصیص داده است. سال گذشته از ۵۰۰۰ طرح، ۴۳۰ میلیارد تومان مصوب شد و امسال پیشبینی میشود تعداد طرحها به حدود ۶۵۰۰ برسد و مبلغ مصوب تا هزار میلیارد تومان افزایش یابد.
افزایش ظرفیت پذیرش طرحهای پژوهشی
سلطانی تصریح کرد: در حال حاضر بین ۳۰ تا ۳۵ درصد طرحها تصویب میشوند و با افزایش فعالیت دانشگاهها و سفرهای استانی، ظرفیت حمایت از طرحها بیشتر خواهد شد.
اولویتهای برنامه هفتم توسعه
وی به اولویتهای مندرج در برنامه هفتم توسعه اشاره کرد: هوش مصنوعی، کوانتوم، میکروالکترونیک، ریزفناوری، علوم شناختی و فناوریهای نو. بیشتر فراخوانها در همین حوزهها منتشر میشوند و رسالههای پیشرو حمایت مالی بیشتری دریافت میکنند.
روند داوری و کاهش زمان بررسی طرحها
فرایند داوری شامل ثبت طرح در سامانه، ارزیابی اولیه، تعیین حداقل سه تا پنج داور، بررسی تخصصی و تصمیم نهایی است. زمان داوری از ۱۰۶ روز به ۹۰ روز کاهش یافته و هیچ طرحی بیش از یک هفته در انتظار بررسی کارگروه نمیماند.
فراخوانهای تخصصی و همکاری با ستادهای علمی
فراخوانهایی شامل پزشکی دقیق، زیستفناوری پزشکی، دروس آموزشی هوش مصنوعی و کوانتوم و همکاری با ستاد نانو و علوم شناختی منتشر شدهاند. ستاد علوم شناختی بهزودی همکاری خود را با بنیاد آغاز خواهد کرد.
بررسی عملکرد بنیاد ملی علم ایران نشان میدهد این نهاد در سالهای اخیر با رویکردی هدفمند تلاش کرده است تا همزمان سه محور کلیدی را دنبال کند: حمایت مالی گسترده از پژوهشگران، ترویج عمومی علم از طریق رسانهها و سرمایهگذاری در حوزههای راهبردی مانند کوانتوم، میکروالکترونیک و هوش مصنوعی. کاهش زمان داوری طرحها، افزایش سهم بودجه پژوهشی و گسترش حمایت از رسالههای دکترا و پسادکترا نشاندهنده حرکت به سمت نظاممند شدن حمایتها و نزدیک شدن به استانداردهای جهانی است.
با این حال، چالشهایی همچون پایین بودن سهم برخی رشتهها بهویژه هنر، تمرکز نامتوازن فعالیتها در استانها و ضرورت تقویت پیوند میان پژوهش و نیازهای واقعی اقتصاد و جامعه همچنان پابرجاست. بنیاد ملی علم ایران در مسیر هموار کردن آینده پژوهش و فناوری کشور گامهای مثبتی برداشته، اما تداوم این مسیر نیازمند شفافیت بیشتر، تعامل گستردهتر با رسانهها و مشارکت فعالتر دانشگاهها و پژوهشگران است.
اکنون پرسش اصلی این است که آیا با تداوم این سیاستها و تخصیص پایدار منابع، پژوهش ایران میتواند در دهه پیشرو جایگاه شایستهای در مرجعیت علمی منطقه و جهان به دست آورد؟
انتهای پیام/
