راز نخستین پاندمی جهان پس از ۱۵۰۰ سال فاش شد!

برای نخستین بار پژوهشگران توانسته‌اند شواهد ژنومی مستقیم از باکتری عامل طاعون ژوستینیان نخستین پاندمی ثبت‌شده تاریخ را در شرق مدیترانه کشف کنند؛ جایی که حدود ۱۵۰۰ سال پیش این بیماری برای نخستین بار گزارش شده بود.

به گزارش sciencedaily، این کشف مهم توسط تیمی میان‌رشته‌ای از دانشگاه جنوب فلوریدا (USF) و دانشگاه اطلسی فلوریدا (FAU) با همکاری دانشمندان هندی و استرالیایی انجام شد. محققان با بررسی بقایای یک گور جمعی در شهر باستانی جرش در اردن موفق به شناسایی باکتری یرسینیا پستیس عامل بیماری طاعون شدند؛ کشفی که به‌طور قطعی این میکروب را به طاعون ژوستینیان (۵۴۱ تا ۷۵۰ میلادی) پیوند می‌زند و یکی از معما‌های بزرگ تاریخ پزشکی را حل می‌کند.

مورخان قرن‌ها بر سر علت این همه‌گیری مرگبار که ده‌ها میلیون نفر را به کام مرگ کشاند، امپراتوری بیزانس را دگرگون ساخت و مسیر تمدن غرب را تغییر داد بحث کرده بودند. هرچند شواهد غیرمستقیم از وجود طاعون وجود داشت، اما تاکنون هیچ سند ژنتیکی مستقیمی از آن در قلب امپراتوری به دست نیامده بود.

پژوهش تازه که نتایج آن در قالب دو مقاله علمی منتشر شده نشان می‌دهد دی‌ان‌ای این باکتری از دندان هشت فرد مدفون در هیپودروم (میدان مسابقات ارابه‌رانی) جَرش استخراج و توالی‌یابی شده است. این مکان در میانه قرن ششم و هفتم میلادی، هم‌زمان با اوج طاعون، به گورستان اضطراری بدل شده بود. بررسی ژنوم‌ها نشان داد قربانیان حامل گونه‌های تقریباً یکسان از یرسینیا پستیس بوده‌اند؛ موضوعی که نشانگر شیوع سریع و مرگبار این بیماری در بیزانس است.

 ری جینگ، استاد دانشگاه USF و سرپرست پروژه می‌گوید: این کشف نخستین مدرک قطعی از حضور یرسینیا پستیس در کانون طاعون ژوستینیان است. تاکنون تنها به توصیفات تاریخی از یک بیماری ویرانگر تکیه داشتیم، اما اکنون شاهد عینی ژنتیکی در دست داریم.

پژوهش مکمل دیگری نیز که به رهبری همین گروه انجام شد با مقایسه صد‌ها ژنوم باستانی و مدرن یرسینیا پستیس نشان داد که همه‌گیری‌های بعدی از جمله مرگ سیاه در قرن چهاردهم و موارد پراکنده امروز، همگی از یک جد مشترک به وجود نیامده‌اند، بلکه بار‌ها و بار‌ها به شکل مستقل از مخازن حیوانی سربرآورده‌اند. این الگو در تضاد با پاندمی کووید-۱۹ است که از یک رویداد سرایت واحد آغاز شد و صرفاً از طریق انتقال انسانی گسترش یافت.

دانشمندان تأکید دارند که یافته‌های جدید درک ما از خاستگاه و تداوم پاندمی‌ها را دگرگون می‌کند. این نتایج نشان می‌دهد که همه‌گیری‌ها رویداد‌های استثنایی و منحصر‌به‌فرد نیستند بلکه بخشی تکرارشونده از تاریخ بشرند که با تحرک جمعیت، شهرنشینی و تغییرات محیطی پیوند خورده‌اند.

این کشف همچنین اهمیت طاعون در عصر حاضر را یادآور می‌شود؛ چرا که هرچند نادر است، اما یرسینیا پستیس همچنان در جهان در گردش است. به‌تازگی یک شهروند آریزونا بر اثر طاعون ریوی جان خود را از دست داد و یک مورد دیگر در کالیفرنیا شناسایی شد.

پژوهشگران اکنون قصد دارند تحقیقات خود را به ونیز ایتالیا گسترش دهند؛ جایی که در جزیره لازارتو وکیو یکی از بزرگ‌ترین گورستان‌های طاعون سیاه قرار دارد. بیش از ۱۲۰۰ نمونه از بقایای انسانی آن دوره به دانشگاه USF منتقل شده و فرصتی بی‌سابقه برای مطالعه پیوند میان اقدامات اولیه بهداشتی، تکامل پاتوژن‌ها و آسیب‌پذیری شهر‌های تاریخی فراهم می‌کند.

این دستاورد علمی نه‌تنها پرده از معمایی تاریخی برداشت بلکه نشان داد پیوند میان بیماری‌های همه‌گیر، جابه‌جایی جمعیت و ساختار‌های اجتماعی، موضوعی همیشگی در سرنوشت بشریت بوده و خواهد بود.

انتهای پیام/