نقطه آغاز هنر انقلاب نهضت امام خمینی (ره) در سال ۴۲ بود

به گزارش خبرگزاری برنا، ، مرتضی گودرزی دیباج مدیر مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری در نشست «تبیین نظری هنر انقلاب» که چهارشنبه ۲۸ بهمن ماه در تالار سوره حوزه هنری با هدف معرفی و آشناسازی فعالان آموزش هنر با نظریه هنر انقلاب اسلامی برگزار شد، توضیح داد: برخی فکر می‌کنند هنر انقلاب هم‌زمان با وقوع انقلاب اسلامی شکل گرفته است در حالی که این تصور غلط است چرا که هنرهای تجسمی انقلاب اسلامی از زمانی که امام راحل نهضت خود را آغاز کردند یعنی از سال حدود ۴۲ آغاز شد و از همان زمان نیز تحت تاثیر آموزه‌های انقلابی به کار خود ادامه داد.

وی ادامه داد: در دهه ۴۰ و ۵۰ هنرمندان انقلابی تحت تاثیر آموزه‌های معرفتی جلال آل احمد، علی شریعتی و استاد شهید مرتضی مطهری هنر متعهد و انقلابی را شکل دادند به شکلی که هم در کتاب «غربزدگی» جلال آل احمد و هم در کتاب «هنر» دکتر شریعتی این نوع از هنر متعهد و آرمان‌خواهانه معرفی و تجلیل شده است که نشان دهنده تاثیر فراوان این آموزه‌ها بر هنرمندان انقلاب است. کما اینکه ما از همان آغاز شروع نهضت تا به امروز یک دوره طولانی خلق آثار هنری متعهدانه را شاهدیم که بر مبنای تعهد در برابر خداوند و مردم شکل گرفته و می‌توان این دوره طولانی را دوره هنر انقلاب اسلامی نام گذاشت، دوره ای که از سال ۴۲ تا به امروز ادامه داشته است.

تقسیم‌بندی دوره‌ای هنر انقلاب از آغاز تا کنون

این مدرس دانشگاه با اشاره به تقسیم‌بندی دوره‌ای هنر انقلاب از سال ۴۲ تا به امروز گفت: این دوره طولانی را می‌توان به ۶ دوره زمانی تقسیم کرد. نخستین دوره هنر انقلاب از سال ۴۲ تا حدود سال‌های ۴۷ است. در این دوره بیشتر با آثاری در قالب گراورهای مطبوعاتی و کاریکاتور مواجه هستیم، این دوره را به دلیل وجود خفقان و عدم آزادی برای انتشار آثار می‌توان دوره «هنر سیاه» نام داد که بیشتر آثارش به اعتراضات اجتماعی مربوط می‌شود. دومین دوره هم از سال ۴۷ تا سال ۵۷ است که در این دوره به دلیل ایجاد برخی آزادی‌های موقتی که شاه از احساس ترس خود اعمال کرد کار کردن هنرمندان آسان‌تر شده بود. در این دوره شاهد هنری کنایی و اکسپرسیونیستی و مبتنی بر احساسات هستیم که معمولا آثار پرتکلفی هستند.

مدیر مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری افزود: دوره سوم نیز از بهمن ماه سال ۵۷ آغاز و تا سال ۵۹ همزمان با آغاز جنگ تحمیلی ادامه پیدا می کند. این دوره یکی از ناب ترین دوره‌های هنری انقلاب اسلامی است، در این دوره آثاری خلق می‌شوند که هیچ گونه نفوذ خارجی بر آن ها نیست و هنرمندان کاملا خودجوش تلاش می‌کنند دستاوردهای انقلاب را به تصویر بکشند، البته دوره چهارم هنر انقلاب نیز با آغاز جنگ شروع می‌شود و با اتمام جنگ پایان می‌یابد (از ۵۹ تا ۶۷). این دوره دوران هنر دفاع مقدس است. دوره پنجم هم از سال ۶۷ تا سال ۷۶ به طول می‌انجامد و دوره ششم از سال ۷۶ تا به امروز را در برمی‌گیرد.

همه هنرمندان کشور با هنر انقلاب اسلامی همراه نشدند

گودرزی دیباج عنوام کرد: در همه این دوره‌ها آثار هنری انقلاب اسلامی برخلاف آثار هنری دیگر انقلاب‌های جهان، مملو از عناصر لطیف، عاشقانه و عارفانه است و پرسوناژهای این آثار هم بیشتر به عنوان مدافع شناخته می‌شوند تا مهاجم. البته اگر بخواهیم پیرامون ویژگی های تاریخی این دوره هنری به نکته ای اشاره کنیم، می توانیم از این موضوع یاد کنیم که همه هنرمندان کشور با هنر انقلاب اسلامی همراه نشدند و جمع بسیار محدودی از هنرمندان بودند که کمر این جریان هنری را شکل دادند.

وی افزود: در سال ۵۷ دو گروه هنری در حوزه هنرهای تجسمی بودند که فعالیت انقلابی می‌کردند. گروه نخست بیشتر فعالیت شان در دانشکده هنرهای زیبایی دانشگاه تهران بود و نمایشگا‌های خیابانی برگزار می‌کردند و تمرکز کاریشان هم بر پوسترهای انقلابی بود. این گروه هیچ شعار مذهبی و اسلامی نداشتند و البته عده‌ای می‌گویند که این‌ها گرایش های چپ و مارکسیستی داشته‌اند که به نظر من اینچنین نبوده است.اما گروه دوم همان هنرمندان انقلابی مسلمان هستند که حوزه هنری (حوزه اندیشه و هنر اسلامی) را بنیان گذاری کردند و شعار دینی و اسلامی هم داشتند. این گروه دوم در همان آغاز انقلاب یک نمایشگاه در حسینیه ارشاد برگزار کردند که با استقبال چشمگیر و صف‌های طولانی ۲۵۰ نفره مردم مواجه شد. دلیل اینکه آن ها حسینیه ارشاد را برای برگزاری نمایشگاه انتخاب کردند این بود که حسینیه ارشاد به عنوان محل شناخته شده سخنرانی‌های دکتر علی شریعتی و استاد مطهری بود و مرکزی برای فعالیت چهره‌های انقلابی مسلمان بود.

هنرمندان انقلابی‌ای که با آغاز انقلاب کم کار شدند

این مورخ و پژوهشگر در بخش دیگری از صحبت های خود بیان کرد: بعد از انقلاب گروه نخست هنرمندان انقلابی وقتی دیدند انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی در یک بستر دینی و مذهبی پایه‌گذاری شده و قرار است حکومت دینی بر مبنای سیره معصومین (ع) باشد با انقلاب زاویه پیدا کردند و فعالیتشان را کمتر و کمتر کردند و با شروع جنگ تقریبا هیچ آثاری از ایشان دیده نشد اما گروه دوم بعد از جنگ همچنان کار کردند و تقریبا جریان بی‌رقیب هنر در کشور ما بودند. همین بی‌رقیب بودند باعث شد آثار و کارهایشان - علی‌رغم اینکه تعداد هنرمندانش زیاد نبود - به خوبی دیده شود و تاثیرگذار باشد.

به گفته گودرزی دیباج، چهره‌هایی مانند حبیب‌الله صادقی، محمد رجبی، مرتضی کاظمیان، کاظم چلیپا، ابوالفضل عالی، ناصر پلنگی از جمله شخصیت‌های هسته نخستین این جریان بودند که بعدها چهره‌هایی مانند مرتضی حیدری، ایرج اسکندری، عبدالحمید قدیریان و خانم‌ها قربانیان و فراست هم به این جمع افزوده شدند.

سخنان امام راحل و منشور هنر انقلاب اسلامی

وی سادگی و بی‌تکلفی در دوره‌های آغازین، تعهد تاریخی اجتماع، تکلیف‌گرایی، نگاه به اسطوره‌ها و آموزه‌های دینی، آگاهی‌بخشی، نقادی، بشیر و نذیر بودن را از مشخصه‌های اصلی هنرهای تجسمی انقلاب اسلامی شمرد و گفت: رهبری در هنرهای تجسمی موضوع بسیار مهمی بود که هنرمندان انقلاب اسلامی این رهبری را در شخصیت و آموزه‌های امام راحل یافته بودندا ما هنرمندان انقلابی به جای اینکه بیایند حضور امام (ره) را به عنوان جلوه‌ای بصری در کارهایشان نمایش دهند، تلاش داشتند تا آموزه‌های امام راحل را در کارهایشان جلوه‌گر کنند و این از نکات بسیار مهم در هنرهای تجسمی انقلاب اسلامی است؛ چون هنر انقلاب اسلامی یک هنر مدیحتی نیست، بلکه هنری بیدارگر و روشنگر است که از این منظر در برگیرنده پیام است.

گودرزی دیباج در پایان سخنانش گفت: امام راحل فقط یک پیام درباره هنر دارند که در حدود سال ۶۶ نوشته‌اند و به عنوان منشور هنر انقلاب اسلامی شناخته می‌شود. وقتی این پیام را می‌خوانیم می‌بینیم ایشان به نکاتی اشاره می‌کنند که قبل از اینکه ایشان آن‌ها را مطرح کنند در هنر هنرمندان انقلاب اسلامی وجود داشته و این نشان می‌دهد که هنر انقلاب اسلامی تا چه حد با آموزه‌های امام راحل همراه بوده است.

در ادامه نشست «تبیین نظری هنر انقلاب» مدرسان هنر و هنرآموزان هنرستان‌های شهر تهران به همراه مدیر و مسئولان مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری از بخش‌های مختلف مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری از جمله گنجینه آثار، گالری‌های مختلف این مرکز، کارگاه‌های مختلف آن دیدار کرده و با هنرمندان این مرکز به گفت‌وگو پرداختند.