موزه ملی، نوستالژی صد ساله

  دارالفنون، زادگاه موزه ملی

نخستین موزه با نام «موزه ملی» سال 1295 خورشیدی، در یکی از اتاق‌های شمالی مدرسه دارالفنون افتتاح شد. اشیایی که در این موزه نگهداری می‌شدند، شامل ۲۷۰ قلم شیء مفرغی، سفالی، شیشه‌ای، سکه بود که یا به وسیله وزارت معارف جمع آوری شده بود یا مردم آنها را به موزه اهدا کرده بودند. اما سال 1304، این موزه به عمارت مسعودیه، کاخ ظل‌السلطان، منتقل شد.

  موزه ملی، یادگار «گدار» در گذر زمان

سال 1314 بود که در ادامه فعالیت‌های باستان‌شناسی فرانسوی‌ها در ایران، امتیاز طراحی و ساخت نخستین مجموعه موزه و کتابخانه ملی ایران، به فرانسوی‌ها سپرده شد. همین امر زمینه سفر «آندره گدار»، معمار فرانسوی به ایران را فراهم کرد. او از همان سال، کار ساخت بنای موزه را شروع کرد، در سال 1316، موزه ایران‌ باستان، به‌طور رسمی گشایش یافت و اشیای تاریخی از عمارت مسعودیه، راهی ساختمان نوساز موزه شدند. ساختمان موزه با زیر بنای دو هزار و 500 متر با سبک معماری ساسانی، در سه طبقه و با داشتن سه حیاط در زمینی ساخته شد که تا پیش از این کارکرد نظامی داشت.  ابتدای فعالیت موزه، طبقه اول ساختمان به آثار پیش از اسلام و طبقه دوم به آثار بعد از اسلام اختصاص داشت. در این موزه قدیمی‌ترین اشیا مربوط به دوره پارینه سنگی و جدیدترین آثار مربوط به دوره ساسانی، با قدمت بیش از هزار و 500 سال بود.

  از کتابخانه عمومی معارف تا موزه علوم و فناوری

همزمان با ساخت بنای موزه ایران‌ باستان، در سال 1314، به درخواست مهدی بیانی، رئیس وقت کتابخانه عمومی معارف، ساختمان دیگری نیز در قسمت شمالی موزه با عنوان کتابخانه فردوسی ساخته شد و به این ترتیب مشکل کمبود فضا در کتابخانه عمومی معارف که از مدرسه دارالفنون شروع به کار کرده بود، سبب شد تا از آندره گدار خواسته شود در زمین بایر پشت موزه، ساختمانی به همان شکل و شمایل برای کتابخانه بسازد. بنایی که همزمان با موزه به بهره‌برداری رسید.

در دوران فعالیت کتابخانه معارف، 13 هزار و 712 نسخه چاپی و خطی به مهدی بیانی، مدیر وقت مجموعه، تحویل داده شد و بعد از آن کتابخانه خصـوصـی «عزیزخان ندائی»، که اموال خود را وقف کرده و پادشاه وقت را متولی قـرار داده بـود، به کتابخانه معارف اهدا شد. همچنین حدود پنج هزار جلد کتاب به زبان‌های مختلف که متعلق به بانک استقراضی روسیه بود به کتابخانه معارف منتقل شد و درنهایت این کتابخانه با داشتن نزدیک به 30 هزار جلد کتاب به ساختمان جدید که گدار فرانسوی آن را ساخته بود، منتقل و در سوم شهریور 1316، کتابخانه ملی در جوار موزه ایران‌ باستان، به‌طور رسمی افتتاح شد.  این ساختمان در حال حاضر در اجاره وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرار دارد و به‌عنوان موزه علوم و فناوری استفاده می‌شود.

  بازسازی 2ساله‌ای که 10  سال طول کشید

سال‌ها بعد و در سال 1330، ساختمان دیگری در مجاورت بنای موزه ایران‌ باستان ساخته شد. در ابتدای تاسیس، قرار بر این بود که از این ساختمان تازه‌ساخت که با طرح چلیپایی ساخته شد و تحت تاثیر معماری عصر ساسانی قرار داشت، به‌عنوان موزه مردم‌شناسی یا نمایشگاه استفاده شود، اما به جز طبقه اول این ساختمان، سایر طبقات تا سال‌ها بعد از ساخت، بدون استفاده بود. تا اینکه در سال 1374، با انتقال اشیای مربوط به دوران پیش از اسلام از موزه ایران‌ باستان به این ساختمان، رسما موزه دوران اسلامی به دنیای موزه‌ها وارد شد. پس از گذشت یک دهه از عمر این موزه در دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد، برای یک بازسازی دو ساله تعطیل شد، اما این بازسازی که قرار بود تنها دو سال طول بکشد تا 9 سال بعد ادامه داشت و سرانجام سال 1394 درهای آن بار دیگر روی مخاطبان باز شد. به این ترتیب، با تفکیک موزه ایران‌ باستان و موزه دوران اسلامی مجموعه موزه ملی ایران ایجاد شد و صد سالگی موزه‌ای را جشن گرفتیم که راهی پر فراز و نشیب را طی کرد تا میراث فرهنگی و تاریخی ایران را در خود حفظ کند.

منبع: ریحانه جاویدی- فرهیختگان