تهران برای زیست‌پذیر ماندن الزامی جز اصلاح روند مدیریت پسماند ندارد/ دستاورد ملموس طرح جامع مدیریت پسماند، کاهش زباله‌گردی و بهبود منظر شهری است

به گزارش برنا؛ سید آرش حسینی میلانی، رئیس کمیته محیط‌ زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران صبح امروز در نطق پیش از دستور دویست و هشتاد و پنجمین جلسه صحن علنی شورای اسلامی شهر تهران، با تسلیت درگذشت هم‌وطنان ایرانی و شهروندان تهرانی به دلیل ابتلا به ویروس کرونا و تاکید بر ضرورت واکسیناسیون گسترده در سطح کشور از سوی دولت گفت: امروز لایحه طرح جامع مدیریت پسماند در صحن شورا مورد بررسی قرار می‌گیرد و ریل‌گذاری جدیدی را برای یکی از مهمترین حوزه‌های خدماتی مدیریت شهری در افق زمانی 20 ساله آینده ترسیم می‌کند. 

او با طرح این سوال که پسماند شهر تهران در چه نقطه‌ای از منحنی تحولات خود قرار دارد؟ و چشم‌انداز وضعیت پسماند پایتخت در افق 20 ساله چگونه است؟، به شرایط وضعیت مدیریت پسماند شهر تهران اشاره کرد و اظهار داشت: هم‌اکنون سرانه تولید پسماند در تهران 764 گرم در روز است که 492 گرم به بخش خانگی، 272 گرم به بخش غیرخانگی اختصاص دارد. 

این عضو شورای شهر تهران ادامه داد: براساس نتایج نمونه‌گیری‌های انجام شده در مبدا، 58 درصد پسماندهای خانگی، غذایی بوده، 34 درصد پسماند خشک ارزشمند و هشت درصد پسماند خشک غیرارزشمند است که ترکیب پسماند خشک ارزشمند شامل پلاستیک‌ها 18 درصد، مقوا و کارتن 10 درصد، فلزات 1.5 درصد، شیشه 2.5 درصد و نان 3 درصد است. 

حسینی میلانی با بیان اینکه مناطق 1، 3، 11 و 12 دارای بیشترین سهم پسماند خشک ارزشمند و مناطق 17 و 14 دارای کمترین سهم پسماند خشک ارزشمند هستند، تصریح کرد: در مقایسه با نتایج ترکیب پسماند مسکونی در مبدا نسبت به سال 87، می‌توان نتیجه گرفت میزان پسماند تر، شش درصد در مبادی کاهش داشته و میزان پسماند خشک شش درصد افزایش داشته است.

او با بیان اینکه فرکانس جمع‌آوری پسماند حداقل یک بار در شبانه‌روز است اما در بسیاری از مناطق این کار بیش از یک بار انجام می‌شود، خاطرنشان کرد: در 10 درصد نقاط نیز فرکانس جمع‌آوری پسماند تا سه بار در روز برآورد می‌شود. براین اساس، فرکانس کلی جمع‌آوری پسماند در تهران برابر با 1.4 بار در روز است. در حالی که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته فرکانس جمع‌آوری یک بار در هفته است. 

سخنگوی کمیسیون سلامت، محیط‌ زیست و خدمات شهری با بیان اینکه بیش از 80 درصد پسماند تولیدی به آرادکوه (بین 5000 تا 5500 تن) حمل می‌شود، ابراز داشت: 60 درصد کل پسماند تولیدی تهران دفن می‌شود که درصد دفن اصولی آن ناچیز است. در مورد پسماند ساختمانی 62 درصد منتقل شده و 95 درصد آن دفن می‌شود.

حسینی میلانی میزان وصولی هزینه‌های خدمات پسماند را حدود 50 درصد برشمرد و بیان کرد: اکنون پرداخت کامل عوارض فقط در زمان نقل و انتقال ملک یا انحصار وراثت اجباری است و در حالت عادی، سازوکاری برای دریافت به روز این عوارض وجود ندارد. 

او با اشاره به حضور شبکه‌های غیررسمی جمع‌آوری پسماند یادآور شد: گسترش زباله‌گردی و شکل‌گیری یک بخش غیررسمی بزرگ، فعالیت کودکان کار در بخش‌های غیررسمی، اعتراض به فعالیت مجتمع آراد کوه، میزان پایین مشارکت اجتماعی در ذخیره‌سازی و تفکیک از مبدا و بی‌انگیزگی و سردرگمی شهروندان به دلیل اجرای برنامه‌های مختلف و منقطع در زمینه تفکیک، جزو آسیب‌های اجتماعی مهم در حوزه پسماند است. 

این عضو هیات رئیسه شورای شهر تهران با تاکید بر اینکه باید بپذیریم تهران برای زیست‌پذیر باقی ماندن و مدیریت بهینه و متناسب با استانداردهای محیط‌زیستی و بهداشتی چاره‌ و الزامی جز اصلاح در روند مدیریت پسماند خود ندارد، گفت: ادامه روند موجود، نه تنها دیگر متناسب با توان اقتصادی شهر نیست بلکه لطمات غیر قابل جبرانی به محیط‌زیست تهران و حریم پیرامونی آن وارد می‌کند.

به گفته حسینی میلانی، طرح جامع مدیریت پسماند تهران با چشم‌اندازی 20 ساله، شش هدف، یکپارچگی کلیدی سیستم مدیریت پسماند شهری، بهینه‌سازی فرایندهای موجود مدیریت پسماند، پایداری اقتصادی و مالی، کمینه‌سازی اثرات سو بهداشتی و محیط‌زیستی، جلب مشارکت حداکثری و کاهش آسیب‌ها و اثرات سو اجتماعی و فرهنگی را مشتمل بر 13 راهبرد و 35 سیاست کلان در چارچوب راهکارهای فنی و محیط‌زیستی و برنامه‌های اقدام مشخص ارائه داده است.

او در تشریح ویژگی‌های طرح جامع مدیریت پسماند اظهار داشت: تغییر سیستم جمع‌آوری از فرم فعلی به سیستم ترکیبی جمع‌آوری از درب منزل و مخازن هوشمند، یکی از مهمترین خروجی‌های طرح جامع مدیریت پسماند است و دستاورد ملموس آن، کاهش پدیده زباله‌گردی و بهبود منظر شهری است. تعداد غرف بازیافت باید به سه برابر وضعیت فعلی افزایش یافته و استفاده از خودروهای ملودی‌دار با استفاده از ظرفیت‌های هوشمندسازی ارتقا جدی یابد. همچنین فرکانس جمع‌آوری در افق طرح به دو بار در هفته خواهد رسید.

رئیس کمیته محیط زیست و خدمات شهری افزود: در این طرح با حذف دو ایستگاه میانی پر معضل و احداث چهار کارخانه پیشرفته پردازش (MRF) در مجاورت ایستگاه‌های مذکور، حمل پسماند به مرکز دفن آرادکوه به میزان 20 درصد تا 1404 کاهش خواهد یافت که از نظر ترافیکی و محیط زیستی اثر مثبت قابل توجه‌ای است. 

حسینی میلانی با اشاره به برنامه طرج جامع مدیریت پشماند برای مجمتع آراد کوه تصریح کرد: تغییرات گسترده‌ای در سایت آرادکوه جهت کاهش نرخ دفن و کاهش انتشارات محیط‌ زیستی پیش‌بینی شده و با انتخاب سناریو حداکثرسازی بازیابی منابع از کمپوست و تولید سوخت جامد بازیافتی (SRF) از روسرندی، در افق طرح کاهش دفن به میزان 45 درصد نسبت به وضعیت کنونی پیش‌بینی شده است.

او با تاکید بر اینکه در سایت آرادکوه، کاهش اثرات محیط ‌زیستی فرایند تولید کمپوست، اصلاح عملیات دفن، مدیریت بهینه شیرابه ورودی، نوسازی و ارتقای فرایند پردازش‌های مکانیکی و بیولوژیکی و همچنین تولید سوخت جامد بازیافتی دنبال می‌شود، خاطرنشان کرد: سلول‌های دفن بهداشتی پسماند باید تا پایان 1401 احداث و از سال 1402 دفن هرگونه پسماند غیربهداشتی و غیرمهندسی متوقف ‌شود. همچنین برای جلوگیری از انتشار بوی بد، تا پایان سال 1403 کلیه ظرفیت تولید کمپوست موجود با تغییر فرایند هوادهی به سیستم سرپوشیده تبدیل می‌شود. 

این عضو شورای شهر تهران اضافه کرد: تغییر در روش وضع و وصول بهای خدمات به سیستم پرداخت بر اساس میزان دورریز (PAYT) رهیافت مهم دیگری است که براساس آن عدالت محیط زیستی محقق شده و شهروندان بر اساس وزن زباله تولیدی خود بهای جمع‌آوری و دفن آن را پرداخت خواهند کرد و به این ترتیب اقشار پرمصرف به تناسب سهم بیشتری را پرداخته و نیروی محرکه مالی برای گسترش طرح تفکیک از مبدا فراهم خواهد شد.

حسینی میلانی با تاکید بر ضرورت مشارکت مردمی ابراز داشت: مشارکت مردم در تفکیک از مبدا در افق طرح جامع به میزان 40 درصد در نظر گرفته شده و این مهم میسر نمی‌شود جز با بازنگری در نظام مدیریت آموزش و جلب مشارکت. حرکت به سمت خدمات تخصصی و حرفه‌ای، ایجاد کمیته فنی راهبری و ایجاد سامانه تشویقی و تنبیهی براساس طرح میزان دورریز(PAYT)  از جمله راهکارها و برنامه‌های مورد نظر است. 

او با بیان اینکه یکی از کلیدی‌ترین راهبردها برای اجرای موثر در ریل‌گذاری جدید مدیریت پسماند، یکپارچگی سازمانی و جلوگیری از جزیره‌ای عمل کردن فعالیت‌ها است، عنوان کرد: باید سازمان مدیریت پسماند متولی کلیه خدمات جمع‌آوری پسماند، دفن، پردازش و بازیافت آن باشد. این در حالی است که در وضعیت کنونی شاهد غلبه نگاه منطقه‌ای در فرایند مدیریت پسماند بوده و این موضوع تبعات چندی چون عدم شفافیت درآمدهای پسماند خشک ارزشمند و ظهور شبکه‌های غیررسمی و گاهی بزرگ جمع‌آوری زباله داشته است. 

سخنگوی کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری با بیان اینکه تقویت جایگاه حقوقی و ساختاری سازمان مدیریت پسماند می‌تواند ضمن چابک‌سازی، زمینه‌ساز بهبود عملکرد، انضباط و شفافیت نظام مالی پسماند، پی‌ریزی نظام فنی – اجرایی موثر و مستقل برای توسعه‌ و بهره‌برداری از پروژه‌ها شود، یادآور شد: شهر تا سال 1403 به 9 پهنه تقسیم شده و کلیه خدمات جمع‌آوری پسماندهای خشک، تر، مخلوط، حجیم و راهبری ایستگاه‌های انتقال و خطوط پردازش در هر پهنه به یک پیمانکار واگذار می‌شود. عملیات رفت‌ و روب نیز از عملیات جمع‌آوری تفکیک شده و توسط مناطق و زیر نظر معاونت خدمات شهری اجرا خواهد شد. 

به گفته حسینی میلانی، در بخش پسماند ساختمانی مهمترین رهیافت طرح، الزامی ساختن تهیه و اجرای برنامه مدیریت پسماند کارگاهی است تا از رهگذر ساماندهی فرایند تخریب و با کمک نظام فنی حوزه ساختمان، امکان بازیافت بهتر در سایت مبدا فراهم شود. از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری لازم برای بهسازی سایت آبعلی نیز در قالب برنامه‌های عملیاتی ارایه شده است.

او درباره مشارکت بخش خصوصی در طرح جامع مدیریت پسماند نیز بیان کرد: مجموع سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز در پنج سال اول طرح جامع پسماند بالغ بر 3100 میلیارد تومان به قیمت ثابت است که حدود 75 درصد آن قابلیت مشارکت با بخش خصوصی را خواهد داشت و از این‌رو، همکاری واحدهای مختلف در شهرداری و تقویت ظرفیت‌های مشارکت با بخش خصوصی در سازمان مدیریت پسماند حائز اهمیت فراوان است.

این عضو هیات رئیسه شورای شهر تهران با اشاره به اهمیت موضوع مدیریت پسماند در مدیریت شهری گفت: موضوع مدیریت پسماند شهر تهران، مسئله‌‌ای جدیدی نیست به گونه‌ای که از 114 سال پیش که بلدیه تهران تاسیس شد تا به امروز، مسئله رفت و روب و نظافت معابر شهری به ویژه در شش دهه اخیر از جمله دغدغه‌های مقاطع مختلف مدیریت شهری بوده است. هر کدام به نوبه خود اقداماتی انجام داده‌اند اما آنچه مشهود است این بوده که روند کار حاکم بر فعالیت‌ها عمدتا اقتضایی بوده است و اکنون شهر ما با توجه به چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌رو نیاز دارد حرکتی برنامه‌محور را در حوزه پسماند در پیش گیرد.

حسینی میلانی ادامه داد: قطعا در چنین شرایطی مقاومت‌هایی هم در بخش‌های مختلف سازمانی، هم در میان ذینفعان به ویژه شبکه غیررسمی جمع‌آوری پسماند و هم در میان بخشی از شهروندان رخ خواهد داد. این مسئله ضرورت حمایت همه‌جانبه ارکان مختلف مدیریت شهری از اجرای طرح جامع مدیریت پسماند را روشن می‌سازد.

او اجرای همه‌جانبه، سیستمی و موثر در اجرای طرح جامع مدیریت پسماند را ضروری برشمرد و اظهار داشت: زمانی می‌توان انتظار داشت که طرح جامع مدیریت پسماند به نتیجه برسد که همه اجزای آن به صورت همزمان و همه‌جانبه اجرا شود وگرنه عملیاتی شدن یک بخش آن و متوقف ماندن اجزا و بخش‌های دیگر منجر به دستیابی به اهداف ترسیم شده و رفع مسئله نمی‌شود.

رئیس کمیته محیط زیست و خدمات شهری با تاکید بر اینکه بی‌تردید دستیابی به اهداف طرح جامع مدیریت پسماند جز با مشارکت و آموزش گسترده مردم فراهم نمی‌شود، تصریح کرد: اکنون که با محدودیت‌های مالی نه تنها در عرصه مدیریت شهری بلکه در عرصه کلان کشور روبه‌رو هستیم، چاره‌ای جز حرکت به سمت ایجاد حمایت‌طلبی، همکاری و همراهی از سوی شهروندان نداریم. 

حسینی میلانی افزود: اساسا باید هم در موضوع الگوی مصرف شهروندان، هم در نحوه عملکرد آنها در موضوع تفکیک پسماند و هم در نوع نگاه آنها به شهرداری تحولی اساسی ایجاد شود. در واقع، همگان باید نسبت به اجرای این طرح احساس تعلق داشته باشند و برای اجرای موثر و بهتر آن، تلاش کنند.

او با اشاره به نقش‌ شورایاران و سمن‌ها در مدیریت شهری خاطرنشان کرد: شورایاران به عنوان منتخبان مردم محلات و سازمان‌های مردم‌نهاد به عنوان دو پیشران مدیریت شهری، در این عرصه می‌توانند نقش جدی در گفت‌وگوهای جمعی، اقناع شهروندان، جلب مشارکت‌های اجتماعی و آموزش‌های مردمی داشته باشند و پیشگام در موضوع تفکیک باشند.