شاعران زن معاصر تشخص خاصی به ادبیات ایران داده‌اند

 فریبا یوسفی مسئول و مجری سلسله برنامه‌های «یک ماه، یک کتاب» با تاکید بر این که این سلسله برنامه ها ویژه نقد کتاب اشعار بانوان شاعر در حوزه هنری برگزار می‌شود؛ اظهار کرد: تا امروز، هر ماه این افتخار را داشتیم که به یاری شاعران، بتوانیم آثار متعددی را نقد و بررسی کنیم. با همت و پشت گرمی شاعران عزیز این جلسات ادامه داشته است و امیدواریم بعد از این هم همین شکل پیش برود.

وی ادامه داد: دوازدهمین جلسه از برنامه «یک ماه، یک کتاب» شنبه ۳۰ دی ماه، با سالروز حادثه غم انگیز پلاسکو همزمان شده است و این روز و یاد آن عزیزان را گرامی میداریم.

یوسفی با اشاره به مجموعه شعر نغمه مستشار نظامی عنوان کرد: از جمله مواردی که درباره اشعار خانم مستشار نظامی دیده‌ام، هوشیاری و حضور ایشان در صحنه بوده است. همواره در مناسبت‌های اجتماعی از خانم نغمه مستشار نظامی شعر شنیده و دیده‌ام. نغمه مستشار نظامی از شاعرانی است که بازتاب روحی خود را در وقایع مختلف و در قالب شعر بروز می‌دهد.

این شاعر همچنین گفت: کتاب «سخت است قلم باشی و دلتنگ نباشی» سروده نغمه مستشار نظامی توسط نشر سوره مهر در سال ۹۶ به چاپ رسیده است. اطلاع دارم که ایشان مجموعه دیگری با عنوان «قطره» را آماده چاپ دارند.

شعر زنان می‌تواند نگاه جهانی به شعر ایران را تغییر دهد

نغمه مستشار نظامی، شاعر و پژوهشگر نیز در این مراسم با بیان این انتشار مجموعه شعر تازه ام آغاز خوبی برای فعالیت های من در تهران و کرج است؛ عنوان کرد: مدت ۸ سال از تهران دور بودم و در جزیره زیبای کیش زندگی می‌کردم. از خانم یوسفی متشکرم که این سلسله برنامه ها را برای شعر زنان تدارک دیده‌اند؛ تصور می‌کنم حوزه هنری و دفتر شعر این نهاد، معتبر ترین مرکزی است که به صورت جدی به شعر می‌پردازد.

وی افزود: شعر زنان احتیاج به چنین برنامه‌ای داشت و خلاء آن احساس می‌شد. شاعران زن کشورمان امروز دارای تشخص خاصی در ادبیات کشور شده‌اند و انتشار و توجه ویژه به شعر زنان و انعکاس آن در جامعه جهانی می‌تواند نگاه جهانی به شعر زنان ایران را تغییر دهد. محافل بین المللی که به واسطه شغل و تحصیلاتم در آن شرکت می‌کنم، زمانی که شعر زنان ایرانی را می شنوند و می بینند که نگاه بازی به موضوعات مختلف در بین شاعران زن ایران وجود دارد متعجب می‌شوند. به همین دلیل هم معتقدم شعر زنان از لحاظ انتقال فرهنگ کشورمان به کشورهای دیگر می‌تواند موثر باشد.

شعر زن باید برخواسته از افکار و نگاه زنانه باشد

همچنین فلورا تاجیکی شاعر، ترانه‌سرا و منتقد ادبی حاضر در این نشست با بیان این که مدت زمان زیادی نیست که شعر زنان به عنوان یک جریان مستقل خود را در جامعه معرفی کرده است؛ عنوان کرد: شاعران زنی که در دهه‌های قبل فعالیت داشتند، زبان زنانه‌ای در شعرشان نمی‌دیدیم. در دهه های ۳۰ و ۴۰ می بینیم که مشخص نیست شعری زنانه است یا مردانه. شعر زن باید برخواسته از افکار و نگاه زنانه باشد. شاید به خاطر مشکلاتی که در جامعه داشته‌ایم و به دلیل الگوهایی که شاعران از هم عصران خود می گرفتند و به دلیل تابوهایی که در جامعه وجود داشت، زنان جرئت گفتن شعر زنانه را نداشتند. امروز می‌بینیم که خیلی از خانم ها نگاه لطیف زنانه را در آثارشان پیدا نکرده اند، اما خیلی از شاعران بدون این که بخواهند تقلید کنند، با تغییر دیدگاه و نگاه نویی که دارند، خواه، ناخواه مجبور به سرودن شعر زنانه می شوند.

وی در نقد مجموعه شعر «سخت است قلم باشی و دلتنگ نباشی» اثر نغمه مستشار نظامی گفت: کتاب خانم مستشار نظامی عنوان بندی شده و شاید یکی از ایرادات من به این کتاب همین عنوان بندی باشد، در حالی که از سوی دیگر همین ایراد می‌تواند بزرگترین حسن کتاب هم باشد. چرا که باعث شده کتاب زنانه باشد و این خانم با نگاهی زنانه کتاب را تقسیم بندی کرده است.

تاجیکی تصریح کرد: زبان کتاب، زبانی نو است و کلماتی که در کتاب به کار رفته به من اثبات می‌کند که شاعر معاصر و هم دوره است. از کلماتی استفاده می کنند که هم عصر خودش است و از نظر معنایی، مضمون‌ها مضمون‌های نو هستند و شاعر سعی کرده نگاهی که به همسر، فرزند، مادر و ... دارد، نو باشد.

این شاعر اظهار داشت: رباعی‌ها، مثنوی‌ها، چهارپاره‌ها و غزل‌ها، همه مشمول نگاه نو شاعر هستند. البته در زمینه ترانه بارها با خانم مستشار نظامی کار کرده‌ام. اما معتقدم جای ترانه در این کتاب نبود. احساس می‌کنم در برخی اشعار که ایشان آن آثار را دوست داشته اند، خیلی ساده از کنارشان رد شده‌اند.

پیشرفت زنان شاعر غرور انگیز است

کامران شرفشاهی شاعر، نویسنده و منتقد ادبی نیز در سخنانی با اشاره به این که پیشرفت زنان شاعر غرور انگیز است؛ اظهار کرد: دهه ۶۰ در خاطرم هست که مجامع ادبی، اغلب مردانه برگزار می‌شد و وقتی که می‌خواستیم چند شاعر خانم نام ببریم، به تعداد انگشتان دست نمی‌رسید. از اوایل دهه ۷۰، تعداد آثار خوب و قابل اعتنا از سوی بانوان رو به افزایش بود.

وی افزود: هر جا که صحبت می‌شود به این موضوع اشاره می‌کنم که تحولات ادبی ما حاصل جهش شکوهمند و شورانگیزی است که در طول ۳ دهه اخیر در شعر بانوان رخ داده است. برگزاری چنین جلساتی بسیار حائز اهمیت است و در واقع یک نیاز بود. خوب است که ادامه پیدا کند و شعر بانوان پر رنگ تر شود.

شرفشاهی همچنین با اشاره به جایگاه نقد در ادبیات کشور، گفت: باید به درک حقیقی وعمیقی از نقد برسیم. نقد ادبی به معنای بر شمردن معایب و محاسن سخن است. متاسفانه در جامعه ما، گاهی نقد، عرصه تصفیه حساب‌های شخصی و خصوصی می‌شود و گاه معنی عامیانه آن به معنی انتقاد استفاده می‌شود. در صورتی که اگر کسی محاسن اثری را بر شمارد، نقد انجام داده است.

این شاعر و نویسنده ادامه داد: ارزش منتقد خوب در تاریخ ادبیات بسیار بالا است. یک منتقد خوب می‌تواند در جامعه تحول ادبی ایجاد کند. چنانچه در ادبیات روسیه، منتقدی وجود دارد. در دوران این منتقد، آنتوان چخوف دانشجوی پزشکی بوده و داستان های مبتذل می‌نوشت که پولی در بیاورد. این منتقد، نقدی برای چخوف می نویسد و چخوف جوان را به گریه می‌اندازد و متحول می‌کند. نکته دیگری هم وجود دارد. انگلیسی ها ضرب المثلی دارند و می گویند تا به حال از هیچ منتقدی مجسمه نساخته اند و این به آن معنا است که شاعر می تواند برخی نقدها که به نظر سالم و درست نیستند را جدی نگیرد. چرا که برخی نقدها ویرانگر است.

شرفشاهی همچنین گفت: مقایسه‌ای بین این کتاب و کتاب قبلی خانم مستشار نظامی داشته‌ام و حرکت و تفاوت را می‌توان در این دو اثر احساس کرد. این خیلی خوب است که شاعری در کارش حرکت داشته باشد و بتوان این موضوع را در مقایسه مجموعه هایش با هم، احساس کرد. درباره خانم مستشار نظامی، می توان به دو وجه کارنامه ادبی و شخصیت شان اشاره داشت. به اعتقاد من شخصیت یک شاعر نمی‌تواند از اثری که خلق می کند چندان جدا باشد.

وی افزود: علمای ارتباطات پیشگویی کرده بودند که با پیشرفت تکنولوژی، هنر و ادبیات در جامعه به ابتذال کشیده می‌شود. امروز شاهد این پیش بینی هستیم. همه به راحتی می‌توانند مجموعه شعرهایشان را با تکنولوژی دیجیتال و با هزینه‌های کم چاپ کنند و از سوی دیگر شاهد این هستیم که در فضای مجازی هم خیلی‌ها قدم به میدان گذاشته‌اند و همه مدعی شاعری هستند. این مساله ابتذالی را با خود به همراه می‌آورد و فضا را برای دیده شدن کارهای خوب، تنگ می‌کند. در بین خانم‌هایی که به فضای مجازی هجوم می‌آورند و مدعی شعر و شاعری هستند، برخی درک نمی‌کنند که زنانه شعر گفتن را با شیوه‌هایی که شخصیت زن را زیر سوال می برد، تفاوت قائل باشند. این گونه حضور و خودنمایی ها به کسانی بر می گردد که به لحاظ ادبی در سطح قابل قبولی قرار ندارند.

این شاعر با تاکید بر این که مستشار نظامی خویشاوندی خود را با شعر اثبات کرده است، گفت: شاعر به کسی گفته می‌شود که توانایی سرودن شعر در تمامی قالب ها را داشته باشد و در واقع شاعر به سراغ انتخاب قالب نرود. شعر است که باید قالب خود را پیدا و شاعر را تسخیر کند. در حالی که مخالفتی با جریان شعر نو ندارم و خودم هم شعر نو مرتکب می شوم، اما متاسفانه در برخی انجمن ها و کانون ها، به لحاظ این که مربیان و شاعران خوبی مدیریت این انجمن ها را نپذیرفته اند، استعدادها را به سمت شعر سپید هل داده و این خسرانی بود که گریبان ادبیات کشورمان را گرفت.

شرفشاهی عنوان کرد: شعرهای مستشار نظامی نشان دهنده تسلط ایشان به شعر فارسی است. نمی خواهم از منظر منفی به این کارها نگاه کنم و مصداق آن باشم که هر که بی هنر افتد، نظر به غیب کند. حرکت ایشان تا به امروز رو به جلو بوده و کارهایی که در این مجموعه هست، در واقع آثار قابل دفاعی است. دغدغه‌های نغمه مستشار نظامی به عنوان یک شاعر با نگاه زنانه، را می توان به چهار بخش تقسیم کرد. شعرهایی که رویکرد مذهبی دارد، شعرهایی با رویکرد ملی و دفاع مقدس، و همچنین شعرهایی که دارای دغدغه اجتماعی است. بسیاری از شاعران در حوزه دغدغه‌های اجتماعی اثر ندارند. شاعر باید چشم تماشا داشته باشد و این چشم تماشا در شعرهای خانم مستشار نظامی وجود دارد و از کنار مسائل جامعه به سادگی عبور نمی کند.

وی خاطرنشان کرد: گروه دیگر از شعرهای ایشان، شعرهایی است که دارای مضمون زنانه است. به طور خاص شعرهایی  مانند همسرانه، دخترانه، بانوانه و عاشقانه‌ها در این مجموعه چنین ویژگی دارند. البته این تقسیم بندی بیانگر این نیست که در دیگر شعرهای ایشان نگاه زنانه را نداشته باشد. نکته‌ای که شعر را خواندنی تر می‌کند، همین نگاه خاص و متفاوت است. ایشان تلاش دارد انگاره‌های پیشین و گذشته را از ذهن‌ها بشوید و به تعبیری، شاعر روی جلوه‌های دیگری از حضور زنان در جامعه اشاره دارد.

نخستین مسلمان ایرانی یک زن بوده است

علیرضا قزوه مدیر مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری نیز از دیگر حاضران در این مراسم بود. وی با بیان این که تا به حال تحقیقی نشده که نخستین مسلمان ایرانی چه کسی بوده است؛ عنوان کرد: به آقای میرباقری که سریال سلمان فارسی را کار می کنند گفتم  به این نتیجه رسیده اید که نخستین مسلمان ایرانی چه کسی بوده است؟ ایشان هم گفت که سلمان فارسی و من پاسخ دادم اینطور نیست. نخستین مسلمان ایرانی یک زن بوده است. و گفتم که این موضوع در جلد ششم اعیان الشیعة چنین مطلبی نقل شده است.

وی ادامه داد: در کتاب‌های شعر و داستان، زنان رکورد شکنی کرده‌اند و اتفاقات خوبی در ادبیات زنان رخ می‌دهد. معتقدم باید این اتفاقات بزرگ ادامه پیدا کند و این جلسات جدی گرفته شود.

قزوه با اشاره به کارنامه شعری نغمه مستشار نظامی، گفت: خانم مستشار نظامی همت بلندی دارند. ایشان دو ترکیب بند نوشته‌اند. ترکیب بندهایی که شش بند درخشان در آن بوده است. شاعران باید با همت بلند شعر بگویند. همچنین خانم مستشار نظامی به زبان خوبی در غزل رسیده‌اند؛ هر چند هنوز جای کار دارد، اما آثار بسیار خوبی از ایشان دیده‌ام.