سویه‌های مثبت و منفی رسانه پیش و پس از عاشورا / وظایف قرآنی در دوران بمباران تبلیغاتی

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری برنا، مراسم عزاداری سالار شهیدان(ع) با سخنرانی آیت‌الله سیدمصطفی محقق داماد، شب گذشته ۲۷ شهریورماه مصادف با شب تاسوعای حسینی(ع) با حضور شخصیت‌هایی همچون رضا داوری اردکانی، سیدهادی خامنه‌ای و انوشیروان محسنی بندپی، سرپرست وزارت کار و رفاه اجتماعی در محل مرکز نشر علوم اسلامی واقع در خیابان شریعتی تهران برگزار شد.

آیت‌الله سیدمصطفی محقق داماد، استاد حوزه و دانشگاه در ابتدای این جلسه با اشاره به اینکه در طول پنج سال گذشته، موضوعات تکراری درباره ابعاد واقعه عاشورا بیان نکرده است، گفت: نقش تریبون‌های عمومی و رسانه‌های جمعی بنی‌امیه در پدیدآوردن عاشورا موضوعی است که امسال بر آن متمرکز شده‌ام و نکاتی را درباره آن به عنوان طرح بحث، مطرح می‌کنم و امید دارم اساتید نقد خود را بر آن وارد کنند.

وی افزود: در زمان وقوع عاشورا در سال ۶۱ هجری بعضی از صحابه مانند ابوسعید خدری، جابر ابن عبدالله انصاری، سهل ابن سعد ساعدی و ... هنوز زنده بودند، سوال مهمی مطرح می‌شود که یزیدیان چگونه با وجود حضور این صحابه، حادثه کربلا را رقم زدند؟، آن هم در حالی که هر کدام از این صحابه احادیث بسیاری را در فضیلت اهل بیت(ع) نقل کرده‌اند. در شرایطی که یاد علی(ع) با آن همه فضایل در میان مردم زنده بود، حکومت بنی‌امیه آن‌گونه ایشان را تخریب کرد تا زمینه به مرور برای حذف فرزندان ایشان هم آماده شود.

نماز جمعه؛ رسانه بنی‌امیه

رئیس مرکز نشر علوم اسلامی ادامه داد: در روزگار امام حسین(ع)، روزنامه و لوازم سمعی بصری فعلی وجود نداشت و تنها رسانه جمعی، تریبون‌های نماز جمعه بود. یک نویسنده غربی مشهور درباره این رسانه بانفوذ می‌گوید: «نماز جمعه در صدر اسلام، نماد اقتدار حکومت‌ها بود». امامان جمعه شهرها در آن روزگار، عموماً والیان و استانداران آن دیار بودند و در بعضی شهرها نیز خطیب جمعه، مجزا از والی آن بود، اما به هر حال همه آنان توسط بنی‌امیه انتصاب می‌شدند و موظف بودند طبق بخشنامه‌ها، سیاست‌های اموی را ترویج دهند.

وی تصریح کرد: بنی‌امیه با سوء استفاده از نماز جمعه، لعن و سب علی(ع) را راه انداخت و تلاش کرد تمام فضایل اهل بیت(ع) را انکار کند. امامان جمعه اموی دو وظیفه داشتند: اول اینکه احادیث موجود در فضیلت اهل بیت(ع) را تکذیب یا دستکاری کنند و دوم، اینکه در فضیلت خاندان کثیف بنی‌امیه سخن‌پراکنی کنند؛ آن‌ها مجبور بودند آن قدر حدیث جعلی برای مردم از این تریبون‌ها بیان کنند تا بلکه بتوانند شخصیت کریه معاویه را با آن سابقه آلوده خانوادگی، موجه جلوه دهند.

محقق داماد با اشاره به اهانت شخصیت‌های مطرحی همچون مغیرة ابن شعبه نسبت به ساحت امام علی(ع) از تریبون نماز جمعه، گفت: در نقلی آمده است معاویه به مغیرة ابن شعبه گفت: تو را به نماز جمعه می‌فرستم و هیچ توصیه‌ای برایت ندارم، چون خودت به اندازه کافی باهوش هستی اما یک کار را باید تاکید کنم که حتماً انجام بدهی، آن لعن و مذمت علی ابن ابی‌طالب بر بالای منابر است که مبادا ترک کنی.

کمیسیونی که معاویه تشکیل داد

وی در ادامه این جلسه گفت: کتاب «الغارات» داستان یک کمیسیون را برای ما نقل می‌کند، نسخه اصلی این کتاب مهم در زمان جوانی ما موجود نبود اما بحمدالله در حال حاضر این اثر، تصحیح شده و متن اصلی آن موجود است. نویسنده این کتاب از ابوجعفر اسکافی، متوفای ۲۴۰ هجری نقل می‌کند که معاویه، برای جعل روایت به دو هدف زشت کردن وجهه اهل بیت(ع) و ایجاد فضایل دروغین برای بنی‌امیه، گروهی چهار نفره متشکل از: عمروعاص، مغیرة ابن شعبه، ابوهریرة و عمرو ابن زید تشکیل داد.

محقق داماد افزود: این گروه که کمیسیون تحقیق و تفحص معاویه محسوب می‌شد، با برنامه منظم و مشورت، جعل احادیث را در دستور کار قرار داد و موظف بود هر از گاهی، نتایج بررسی‌های دروغین خود را با مردم در میان بگذارد. از جمله دروغ‌هایی که در نماز جمعه مطرح شد و بین مردم عوام هم انتشار یافت، حدیث موسوم به «منزلت» بود. همه ما مطلع‌ایم که پیامبر(ص) به علی(ع) فرمود: تو برای من به منزلت هارون برای موسی هستی با این تفاوت که بعد از من پیامبری نیست. خطیبان جمعه بنی‌امیه با اشاره این کمیسیون بر منابر گفتند عبارت پیامبر در وصف علی، هارون نبوده بلکه قارون بوده است!، همچنین احادیث پرتعداد دیگری درباره امام علی(ع) همچون بی‌وفایی او به فاطمه زهرا(س)، اختلاف با پیامبر(ص) و ... جعل کردند.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: علامه حلی در «نهج‌الحق» آورده است که تمام ائمه جمعه در زمان بنی‌امیه موظف بودند لعن و سب علی(ع) را در خطبه‌ها و حتی دعاها اعلام کنند و ایشان را شخصیتی بدعت‌گذار و خون‌ریز در تاریخ اسلام نشان دهند!، یکی از احادیثی که آن‌ها جعل کردند و برای آن دوراندیشی به خرج می‌دادند، این بود: «کسی که در جامعه اسلامی تفرقه بیندازد، باید گردن او را بزنید، هر کسی که باشد»، بنی‌امیه این جمله دروغین را به پیامبر(ص) نسبت داد، آن را از تریبون‌های عمومی و رسانه نماز جمعه تکرار کرد و بدین ترتیب از سال‌ها قبل عاشورا، فضا را برای حذف شخصیت‌هایی همچون امام حسین(ع)، عادی‌سازی کرد.

وظیفه مردم در دوران بمباران تبلیغاتی

محقق داماد در ادامه به بیان نقش مردم در تأثیرپذیری از رسانه‌های بنی‌امیه اشاره و اظهار کرد: مردم اگر احساس کنند تحت تأثیر بمباران تبلیغاتی یک دستگاه، فکر و اراده و شعور خود را از دست می‌دهند باید ذهن خود را از القائات و آن صحبت‌ها دور کنند، چرا که قرآن کریم در آیه ۹۷ سوره نساء می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِکَةُ ظَالِمِی أَنْفُسِهِمْ قَالُوا فِیمَ کُنْتُمْ قَالُوا کُنَّا مُسْتَضْعَفِینَ فِی الْأَرْضِ قَالُوا أَلَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِیهَا فَأُولَئِکَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءَتْ مَصِیرًا»، از زیانکاران سوال می‌شود که چرا به چنین جایگاهی گرفتار شده‌اید؟ پاسخ می‌دهند ما در زمین بضاعتی نداشتیم و تحت تأثیر صاحبان قدرت بودیم، در جواب به آن‌ها گفته می‌شود زمین خدا وسیع بود، چرا مهاجرت نکردید؟، با توجه به این آیه یکی از مصادیق مهاجرت کردن، دور کردن گوش و ذهن از بمباران تبلیغاتی است.

وی گفت: کسی که خود را دائماً در معرض رسانه‌های نتانیاهو، آمریکایی و انگلیسی، ضد دین و اخبار ضعیف قرار دهد، پس از مدتی مثل آن چه از آن رسانه‌ها می‌بیند و می‌شنود، فکر می‌کند. افرادی که هر روز اخبار ضعیف گوش می‌کنند بعد از مدتی شعور و درک صحیح از اوضاع را از دست می‌دهند.

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: خداوند در سوره حجرات می‌فرماید: برای پذیرش خبر، حتماً ببینید گوینده خبر فاسق نباشد، بلکه عادل باشد. عجیب است که این آیه باید برای ما فقها، مستند فتوا قرار بگیرد اما فقط از این آیه به مساله حجیت خبر واحد تمرکز کرده‌ایم!، به عقیده من این آیه می‌گوید رئیس یک خبرگزاری، مدیرمسئول یک روزنامه و رئیس یک صدا و سیما باید عادل باشد و این عدالت برای مردم هم مسجل شود، وگرنه برای مردم مشکل شرعی دارد اگر به رسانه‌هایی بدون این ویژگی اعتماد کنند. یکی از گناهان مردم زمان بنی‌امیه این بود که فسق خطیبانی همچون مغیرة را تشخیص نمی‌دادند، پای صحبت‌های او می‌نشستند و ادعاهای او را در جامعه برای هم بازگو می‌کردند.

وی افزود: همچنین آیه ۸۳ سوره نساء بیان می‌کند: «وَإِذَا جَاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُوا بِهِ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ»  یعنی خبر نیاز به استنباط و تحلیل دارد، اگر هم کسی توان استنباط و تحلیل ندارد باید به تحلیل‌گر مربوط مراجعه کند. مثلاً اگر کسی خبری در زمینه تاریخ می‌شنود باید برای تحلیل آن به تاریخ‌دان و اگر خبری درباره فقه می‌شنود، برای تحلیل آن به فقیه مراجعه کند. امام صادق(ع) در دو حدیث مجزا، به این مضمون می‌فرمایند چه بسیار اند اهل روایتگری و چه اندک‌اند اهل درایت!، و همچنین می‌فرمایند: «همّت‌السفهاء روایة، همّت العلماء درایة»، یعنی نهایت تلاش سفیهان، روایت است در حالی که همت دانشمندان بر تحلیل و درایت معطوف می‌شود. امام علی(ع) نیز در حکمت ۶۸ نهج‌البلاغه می‌فرمایند: شما را به خدا خبر را با بسنجید، آن هم با عقل درایت و نه عقل روایت.

شعر؛ رسانه‌ای که اهل بیت(ع) برگزید

محقق داماد در ادامه این جلسه، اظهار کرد: تمام اقتدار و برنامه‌ریزی بنی‌امیه در نماز جمعه به مثابه یک رسانه عمومی جمع شده بود، شاید آن‌ها گمان می‌کردند رسانه‌ای قوی‌تر از این دیگر وجود ندارد. اما خاندان پیامبر(ص) پس از عاشورا از ظرفیت شعر و شعرا برای انتقال مفاهیم و ارزش‌های خود استفاده کردند؛ ظرفیتی که بنی‌امیه از آن غافل بود.

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: چون شعر از دل برمی‌آید و هر آنچه از دل برآید، بر دل نشیند؛ بنابراین حماسه حسینی به سرعت به واسطه اشعار خوب و غنی در سراسر دنیای اسلام، نفوذ کرد و بنی‌امیه رسوا شد، آن‌ها نتوانستند شعری برای تخریب وجهه اهل بیت(ع) بسرایند، زیرا خود به فضایل اهل بیت(ع) واقف بودند، اشعاری که شاعران عرب پس از کربلا سرودند پس از مدتی در قالب سرودهایی بین مردم رواج پیدا کرد و تاثیر آن چند برابر شد، برای مثال کودکانی که در کوچه بازی می‌کردند، به شکل ناگهانی در کنار یکدیگر سرودی به یاد امام حسین(ع) می‌خواندند و بعد گریه می‌کردند، این اقدام رعب و وحشت را به جان بنی‌امیه انداخته بود.

وی یادآور شد: کسی که این مسیررسانه‌ای را برای دوران پس از عاشورا برگزید، امام سجاد(ع) بود، ایشان بنابر اقوال تاریخی هنگام ورود به مدینه، با دلی شکسته بشیر ابن جذلم را فراخواند و گفت آیا پدرت شاعر بود؟، بشیر پاسخ داد: پدرم شاعر بود و خود نیز بهره‌ای از شعر دارم. امام سجاد(ع) به او فرمود با سرودن شعری خبر شهادت پدرم را به مردم مدینه برسان؛ چنین شد که بلافاصله بشیر با ابیاتی طوفانی مردم مدینه را از شهادت حسین(ع) آگاه کرد، تاثیر شعر چنان بود که یکی از دختران جوان مدینه، فریادزنان به کوچه آمد و با سرودن ابیاتی، عزاداری را آغاز کرد. به دنبال این اقدام، تمام زنان مدینه از منزل خارج شدند و عزاداری عمومی برای واقعه کربلا توسط آنان آغاز شد.

محقق داماد در پایان گفت: یک پژوهشگر عراقی به نام جواد شُبَة که توسط صدام ملعون به شهادت رسید، مجموعه ۱۰ جلدی بسیار ارزشمند از اشعار عرب در وصف امام حسین(ع) جمع‌آوری کرده که مرحوم محمدجواد مغنیه نیز بر آن مقدمه مهمی نگاشته است و مطالعه آن را به علاقه‌مندان توصیه می‌کنم.

همچنین، این مراسم پس از اقامه نماز جماعت مغرب و عشاء و تلاوت قرآن کریم آغاز شد و فضای صمیمی و بی‌زرق و برق حسینیه مرکز نشر علوم اسلامی، معنویتی مضاعف بر این مراسم ایجاد کرده بود. در انتهای مراسم، رضا داوری اردکانی، استاد پیشکسوت فلسفه کشورمان با تواضعی مثال‌زدنی در صفوف نذری ایستاد و رزق خود را از مجلس امام حسین(ع) به منزل برد.