داستان پروژه محرمانه مرغ آرین چیست؟

زهرا وجدانی: امنیت غذایی یکی از ارکان اساسی توسعه پایدار و استقلال هر کشور است. در ایران نیز به دلیل نقش پررنگ مرغ در تامین پروتئین سبد غذایی مردم، هرگونه وابستگی به واردات این محصول می‌تواند پیامد‌های جدی اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی به همراه داشته باشد. تجربه سال‌های گذشته نشان داده است که وابستگی به نژاد‌های خارجی مرغ لاین کشور را در برابر تحریم‌ها و فشار‌های سیاسی آسیب‌پذیر کرده و در مواقع بحرانی به چالشی ملی تبدیل شده است.

بر همین اساس احیای مرغ لاین آرین به‌عنوان یک پروژه راهبردی با ابعاد فناورانه، اقتصادی و امنیتی در دستور کار کلان کشور قرار گرفت و حتی با حمایت مقام معظم رهبری و شورای عالی امنیت ملی همراه شد. آغاز این پروژه از سال ۱۴۰۱ و واگذاری مسئولیت پیوست فناورانه آن به معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری نشان‌دهنده اهمیت ویژه‌ای است که حاکمیت برای دستیابی به خودکفایی در این حوزه قائل شده است.

تهیه گزارش در خصوص مرغ لاین آرین و دست به دست شدن این پروژه مهم حوزه امنیت غذایی میان معاونت علمی ریاست‌جمهوری و وزارت جهاد کشاورزی، دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در نشست خبری که بعد از ظهر امروز یکشنبه در ساختمان معاونت علمی ریاست‌جمهوری برگزار شد، توضیحاتی را ارائه کرد.

در این گزارش به روند شکل‌گیری این پروژه، اقدامات اجرایی انجام‌شده، سرمایه‌گذاری‌های صورت‌گرفته، جایگاه جهانی این صنعت و نقش دستگاه‌های مسئول در پیشبرد آن می‌پردازیم.

تشریح ابعاد پروژه ملی احیای مرغ لاین آرین

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی ریاست‌جمهوری به تشریح ابعاد پروژه ملی احیای مرغ لاین آرین پرداخت؛ پروژه‌ای که با حمایت مقام معظم رهبری و شورای عالی امنیت ملی از سال ۱۴۰۱ رسماً آغاز شده و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین برنامه‌های کشور در حوزه امنیت غذایی شناخته می‌شود.

مصطفی قانعی اظهار می‌کند: فرصتی که فراهم شده تا در خصوص موضوع مرغ لاین و ستاد زیست فناوری صحبت کنیم، به‌ویژه پس از آنکه طی دو هفته گذشته این موضوع رسانه‌ای شد، بسیار مهم است. 

وابستگی شدید ایران به مرغ در تامین پروتئین

قانعی با اشاره به جایگاه مرغ در سفره مردم می‌گوید: ایران بیشترین وابستگی پروتئینی خود را به مرغ دارد و دسترسی گسترده‌ای به سایر منابع پروتئینی وجود ندارد؛ بنابراین، امنیت غذایی کشور به‌شدت به این محصول وابسته است.

به گفته دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری، پیش از انقلاب بیش از ۸۰ درصد نیاز کشور به مرغ لاین در داخل تأمین می‌شد، اما پس از آن روند واردات جایگزین شد و ظرفیت‌های داخلی تقریباً بلااستفاده ماند. وابستگی ایران به واردات به‌ویژه به انگلیس، در دوران تحریم به ابزاری برای فشار بر کشور تبدیل شد.

آغاز پروژه و تشکیل شرکت دانش‌بنیان

قانعی با تأکید بر اهمیت استراتژیک این پروژه اظهار دارد: این موضوع به‌گونه‌ای در سطح کلان مطرح شد، به گونه‌ای که مقام معظم رهبری و شورای عالی امنیت ملی به آن ورود کردند و تکلیف شد که کار تحقیق و فناوری آن به معاونت علمی سپرده شود، بر این اساس در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ این مأموریت از طریق نامه رسمی به ستاد توسعه زیست‌فناوری واگذار شد تا این نژاد احیا شود.

وی تاکید می‌کند: احیا به این معناست که طوری روی موضوع مرغ لاین آرین کار فناورانه صورت گیرد که بخش خصوصی رغبت پیدا کند تا آن را جایگزین لاین خارجی کند. از سال ۱۴۰۱ این پروژه آغاز شد. به دلیل آنکه پیش‌تر کار تحقیق و توسعه در بابل‌کنار رها شده بود و بسیاری از دانشمندان این حوزه به کشور‌های دیگر رفته بودند، ما متخصصان باقی‌مانده در کشور را گرد هم آوردیم و یک شرکت دانش‌بنیان تشکیل دادیم تا روی این موضوع کار کند. دلیل این انتخاب آن است که هر نژادی که در ایران رشد می‌کند، نسبت به بیماری‌های ایران مقاوم‌تر بوده و با تغذیه و شرایط آب و هوایی کشور سازگاری بیشتری دارد. این یک نکته زیستی کلیدی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت.

صنعت جهانی مرغ لاین؛ انحصار در دست آمریکا

قانعی در بخش دیگری از سخنانش به وضعیت جهانی این صنعت اشاره کرد: تنها دو شرکت بزرگ آمریکایی انحصار تولید مرغ لاین را در اختیار دارند و کشور‌ها ناچار به خرید از آنها هستند. به‌عنوان نمونه، درآمد شرکت آبیاژن در سال ۲۰۲۴ حدود ۲.۴ میلیارد دلار بوده است. وی می‌افزاید: این شرکت‌ها ۱۰ درصد درآمد خود را صرف تحقیق و توسعه می‌کنند تا مرغ‌هایی تولید کنند که با غذای کمتر رشد بیشتری داشته باشند، سریع‌تر رشد کنند، خوشمزه‌تر و جذاب‌تر باشند. بنابراین کلید پیشرفت در این حوزه فناوری است.

سرمایه‌گذاری ایران در پروژه؛ مقایسه با چین و روسیه

قانعی با بیان اینکه موضوع مرغ آرین نه تنها بعد فناورانه دارد، بلکه بعد امنیتی و ملی هم پیدا کرده است، خاطر نشان می‌کند: سایر کشور‌ها نیز همزمان با ما وارد این عرصه شدند؛ چین حدود ۱۵۰ میلیون دلار و روسیه ۸۰ میلیون دلار طی سال گذشته برای دستیابی به لاین مرغ اختصاصی خود، هزینه کرده‌اند. بنابراین، توجه ایران به این پروژه یک تصمیم هوشمندانه بوده است.

تدوین سند تحقیق و توسعه و سرمایه‌گذاری ۶۵ میلیاردی برای ایجاد مزرعه استاندارد

قانعی با اشاره به تدوین سند تحقیق و توسعه مرغ لاین آرین می‌گوید: سند تحقیق و توسعه مرغ لاین آرین در سال ۱۳۹۹ تدوین و در سال ۱۴۰۰ مصوب شد. قرارداد همکاری ۲۴ شهریور همان سال امضا و از اسفند ۱۴۰۰ برنامه عملیاتی آغاز شد. در سال ۱۴۰۲ محل آماده‌سازی و اجرای عملیات فراهم شد و جوجه‌ریزی توسط شرکت دانش‌بنیان طرف قرارداد آغاز شد. این مزرعه تحقیقاتی در بابل‌کنار وظیفه تحقیق و توسعه در این حوزه را برعهده دارد.

قانعی خاطرنشان می‌کند: برای ساخت یک مزرعه استاندارد در همان زمان ۴۵ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری شد و این اقدام نقطه آغاز عملی برای احیای مرغ لاین در کشور به شمار می‌رود. در همان سال برای مزرعه A۱ و G۴ بودجه‌ای در حدود ۶۵ میلیارد تومان اختصاص یافت. همزمان، سازمان برنامه و بودجه نیز در سال ۱۴۰۱ مبلغ ۲۸۰ میلیارد تومان به بابل‌کنار اختصاص داد و این دو اقدام به‌طور همزمان پیش رفت.

وی می‌افزاید: اکنون سیستم‌های تهویه به‌روز شده، بارکدخوان و سیستم‌های اتوماسیون غذایی راه‌اندازی شده و تماس مستقیم انسانی به حداقل رسیده است. بارکدخوان که فناوری پیشرفته‌ای محسوب می‌شود، در این مزرعه راه‌اندازی شد تا حداقل تماس با نیروی انسانی برقرار باشد و بیماری‌ها منتقل نشود. همچنین تمام سیستم غذایی به‌صورت اتوماتیک طراحی شد تا انسان دخالت مستقیم نداشته باشد. در حال حاضر ۱۵ نیروی متخصص در این مزرعه مشغول فعالیت هستند.

ارائه گزارش به نهاد‌های عالی کشور

قانعی تأکید می‌کند: گزارش پیشرفت پروژه به شورای عالی امنیت ملی، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان برنامه و بودجه، مرکز پژوهش‌های مجلس، سازمان اتکا و دیگر نهاد‌ها ارائه می‌شود. با این حال مسئولیت اصلی پروژه با وزارت جهاد کشاورزی است و معاونت علمی تنها پیوست فناورانه را برعهده دارد.

زمان‌بر بودن دستیابی به نژاد تجاری

وی تصریح می‌کند: رسیدن به نژادی که از سوی بازار و تولیدکنندگان مورد پذیرش قرار گیرد حدود یک دهه زمان می‌برد. شیوه تحقیق در این پروژه محرمانه است، اما نتایج اولیه نشان داده که ایران توان موفقیت در این حوزه را دارد.

وی با بیان مثالی از وضعیت گذشته کشور، می‌گوید: زمانی که واردات داشتیم، جوجه یک‌روزه را از انگلیس می‌آوردیم، غذای آن از یک شرکت خارجی و واکسن آن از شرکت خارجی دیگر تأمین می‌شد. تنها دو عامل ایرانی در این فرایند وجود داشت: آب و هوا. با این وجود ما خود را بزرگترین تولیدکننده معرفی می‌کردیم، در حالی که نقش‌مان حداقلی بود. ستاد زیست‌فناوری به موازات این موضوع، واکسن آنفلوآنزای طیور را نیز تولید کرد تا این اقتصاد در معرض تهدید قرار نگیرد. اکنون نیز باید این مرغ در داخل کشور آزمایش شود؛ به‌ویژه نژاد آرین باید با محصولات داخلی رشد کند، نه وابسته به محصولات خارجی.

قانعی یادآور می‌شود: نژاد مرغ آرین باید در مناطق مختلف ایران قابلیت پرورش داشته باشد؛ از ارتفاعات بالاتر از سطح دریا گرفته تا سایر شرایط ویژه. اینها نکاتی است که از منظر پدافند عامل اهمیت زیادی دارد.

آینده پروژه و تقسیم کار ملی

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری با اشاره به حواشی اخیر، تاکید می‌کند: آنچه به ستاد زیست‌فناوری سپرده شده، تحقیق و توسعه تا سطح رقابت با کشور‌های دیگر است و شرایط اخیر بار دیگر نشان داد که این تصمیم، تصمیمی مدبرانه بوده است. بسیاری از کشور‌ها در تلاش هستند ایران را با چالش روبه‌رو کنند، ولی راهی جز اتکا به تحقیق، توسعه و فناوری وجود ندارد. پس از سال‌ها غفلت معاونت علمی برای احیای مرغ لاین وارد عمل شد. اکنون لازم است وزارت جهاد کشاورزی در پنج سال آینده وظایف خود را به‌طور شفاف تعریف کند تا تقسیم کار ملی روشنی در این حوزه ایجاد شود.

احیای مرغ لاین آرین را می‌توان بخشی از راهبرد کلان کشور برای کاهش وابستگی غذایی و افزایش تاب‌آوری اقتصادی دانست. این پروژه صرفاً یک طرح فناورانه در حوزه دام و طیور نیست، بلکه در پیوند مستقیم با امنیت ملی، استقلال اقتصادی و مدیریت بحران‌های ناشی از تحریم و فشار خارجی قرار دارد.
با این حال، تجربه نشان داده است که موفقیت چنین برنامه‌هایی تنها در گرو آغاز پروژه یا حمایت‌های مقطعی نیست، بلکه نیازمند استمرار سرمایه‌گذاری، هماهنگی میان نهاد‌های مسئول، شفافیت در تقسیم وظایف و ایجاد فضای مشارکت واقعی برای بخش خصوصی است. بدون تحقق این پیش‌شرط‌ها، خطر تکرار چرخه وابستگی و نیمه‌تمام ماندن طرح‌ها همچنان وجود دارد.

در نهایت، پرسش اساسی اینجاست: با وجود سرمایه‌گذاری‌ها و تلاش‌های فناورانه، آیا سیاست‌گذاران و مجریان کشور می‌توانند مسیر ۱۰ ساله پروژه مرغ لاین آرین را شفاف و روشن پیش ببرند تا این طرح به یک دستاورد پایدار و قابل اتکا برای بازار و امنیت غذایی ایران تبدیل شود؟

انتهای پیام/