سرعت پیری شما چقدر است؟

زهرا وجدانی: پیری برای همه به یک شکل اتفاق نمی‌افتد. برخی افراد در دهه هفتاد زندگی همچنان پرانرژی و فعال‌اند، در حالی که برخی دیگر در پنجاه‌سالگی با کاهش حافظه، افت انرژی و بروز بیماری‌های مزمن مواجه می‌شوند. این تفاوت‌ها پرسش مهمی را ایجاد می‌کند:

آیا می‌توان سرعت واقعی پیری را برای هر فرد اندازه‌گیری کرد؟

در این گزارش به معرفی این ابزار جدید، مبانی علمی آن، تفاوت آن با مدل‌های زیستی پیشین، و کاربرد‌های گسترده‌اش در آینده پزشکی می‌پردازیم.

اسکن مغز ابزاری برای پیش‌بینی پیری

پژوهشگران دانشگاه دوک، هاروارد و اوتاگو نیوزیلند با توسعه یک ابزار نوین تصویربرداری مغزی موفق شده‌اند روند پیری مغز و بدن را تنها با یک اسکن MRI استاندارد تخمین بزنند؛ آن‌هم در میانسالی، پیش از آن‌که علائم بیماری‌های جدی بروز کند.

ابزار جدید با نام DunedinPACE Neuroimaging یا به اختصار DunedinPACNI قادر است از طریق تحلیل تصویربرداری مغزی، سرعت زیستی پیری هر فرد را مشخص کند.

این مدل با بررسی ساختار و الگو‌های مغزی، پیش‌بینی می‌کند که فرد تا چه حد در معرض بیماری‌هایی، چون زوال عقل، بیماری‌های قلبی، ریوی و حتی مرگ زودرس قرار دارد.

به گفته احمد حریری استاد روان‌شناسی و علوم اعصاب دانشگاه دوک، این ابزار می‌تواند راهی نوین برای پایش روند پیری ارائه دهد؛ چراکه با سن تقویمی متفاوت است: «نحوه پیر شدن ما چیزی متفاوت از تعداد سال‌هایی است که از تولدمان گذشته.»

محدودیت‌های ساعت‌های زیستی رایج

پیش از این نیز مدل‌های متعددی برای سنجش پیری، موسوم به «ساعت‌های زیستی»، وجود داشته‌اند. اما اغلب این مدل‌ها بر اساس مارکر‌های خونی یا ژنتیکی از افراد با سنین متفاوت در یک بازه زمانی کوتاه طراحی شده‌اند.

به گفته حریری، این روش‌ها می‌توانند تحت تأثیر عواملی همچون قرار گرفتن در معرض سرب یا دود سیگار در دهه‌های مختلف زندگی قرار بگیرند و خطای نسلی داشته باشند.

DunedinPACNI این مشکل را با تکیه بر داده‌هایی بسیار دقیق و بلندمدت رفع کرده است.

داده‌هایی بی‌نظیر در طول ۵۰ سال

این ابزار بر پایه داده‌های مطالعه دوندین طراحی شده است؛ مطالعه‌ای طولانی‌مدت در نیوزیلند که از سال ۱۹۷۲ شروع شد و بیش از هزار نفر را از تولد تا میانسالی زیر نظر گرفته است.

در این مطالعه، شاخص‌هایی همچون فشار خون، قند خون، BMI، عملکرد کلیه و ریه، و حتی سلامت لثه شرکت‌کنندگان در فواصل منظم ثبت شده است.

پژوهشگران با تحلیل روند تغییر این شاخص‌ها، برای هر فرد یک نرخ اختصاصی پیری زیستی تعریف کردند و سپس با آموزش مدل DunedinPACNI روی اسکن مغزی افراد در سن ۴۵ سالگی، به الگویی دقیق از روند پیری دست یافتند.

نتایج دقیق و قابل تعمیم جهانی

مدل جدید در داده‌های کشور‌های دیگر نیز آزمایش شد، از جمله ایالات متحده، بریتانیا، کانادا و کشور‌های آمریکای لاتین. نتایج در همه این جوامع ثابت، قابل اعتماد و معنادار بود.

افرادی که بر اساس اسکن مغزی، سرعت پیری بالاتری داشتند:

عملکرد شناختی ضعیف‌تری نشان دادند.

دچار کوچک‌شدگی زودتر هیپوکامپ (ناحیه‌ای کلیدی برای حافظه) شدند؛

۶۰ درصد بیشتر از سایرین در معرض زوال عقل بودند.

و زودتر از سایرین علائم را بروز دادند.

همچنین آنها ۱۸ درصد بیشتر دچار بیماری‌های مزمن شدند و ۴۰ درصد بیشتر احتمال مرگ زودهنگام داشتند.

همبستگی پیری مغز و بدن

مدل DunedinPACNI نشان داد که بین سرعت پیری مغز و افت عملکرد جسمی، ارتباط مستقیمی وجود دارد. افرادی با سرعت پیری بالاتر، بیشتر دچار سکته مغزی، بیماری قلبی، نارسایی تنفسی و سایر اختلالات مزمن بودند.

حریری می‌گوید: «پیوند میان پیری مغز و بدن، واقعاً غیرقابل انکار است.»

نکته مهم آن‌که این مدل در بین تمام گروه‌های نژادی، اقتصادی و جغرافیایی عملکردی یکسان داشت؛ از جمله در بین گروه‌های کم‌درآمد و غیرسفیدپوست در بریتانیا و مردم آمریکای لاتین.

به گفته حریری، این ابزار «چیزی جهانی در مغز انسان‌ها را بازتاب می‌دهد.»

راهی نو برای مقابله با بحران جهانی سالمندی

با افزایش جمعیت سالمندان جهان و دو برابر شدن تعداد افراد بالای ۶۵ سال تا سال ۲۰۵۰ پیش‌بینی و پیشگیری از بیماری‌هایی مانند آلزایمر به ضرورتی جهانی تبدیل شده است.

در سال ۲۰۲۰ هزینه ناشی از آلزایمر در جهان بیش از ۱.۳ تریلیون دلار بود و پیش‌بینی می‌شود تا اواسط قرن به ۹.۱۲ تریلیون دلار برسد.

دارو‌های فعلی آلزایمر بیشتر در کنترل علائم مؤثرند تا درمان. حریری هشدار می‌دهد: «دارو نمی‌تواند مغزی را که در حال مرگ است، دوباره زنده کند.»

در نتیجه، تشخیص زودهنگام کلید اصلی در مدیریت این بحران است. ابزار DunedinPACNI می‌تواند راه را برای مداخلات درمانی زودتر از بروز علائم بالینی هموار کند.

کاربرد‌های آینده؛ از تحقیق تا درمان

ابزار DunedinPACNI همچنین می‌تواند به روشن شدن این پرسش کمک کند که چرا عواملی مانند کم‌خوابی یا اختلالات روانی، باعث سرعت‌بخشی به روند پیری می‌شوند.

به گفته ایتن ویتمن، نویسنده اول مقاله و دانشجوی دکتری روان‌شناسی بالینی در دانشگاه دوک، هنوز برای تبدیل این ابزار به کاربردی بالینی، به تحقیقات بیشتری نیاز است.

اما پژوهشگران امیدوارند سایر مطالعاتی که داده‌های اسکن مغز دارند، از این ابزار استفاده کنند؛ حتی اگر فاقد داده‌های سلامت بلندمدت باشند.

تحولی نو در درک و پیش‌بینی پیری

ابزار DunedinPACNI آغازگر نسل جدیدی از روش‌های سنجش روند پیری است که تنها بر پایه تصویربرداری مغزی و با دقت بالا، می‌تواند سال‌ها پیش از بروز بیماری‌ها، مسیر زیستی انسان را ترسیم کند.

این فناوری نه‌تنها می‌تواند در تشخیص زودهنگام بیماری‌های مرتبط با پیری مانند آلزایمر، سکته مغزی و بیماری‌های قلبی مؤثر باشد، بلکه افق جدیدی در پزشکی پیش‌نگر می‌گشاید؛ پزشکی‌ای که تمرکز آن بر پیشگیری به‌جای درمان است.

با توجه به روند پرشتاب سالمند شدن جمعیت جهان، ابزار‌هایی مانند DunedinPACNI می‌توانند نقش کلیدی در سیاست‌گذاری‌های سلامت عمومی، طراحی درمان‌های هدفمند و حتی اصلاح سبک زندگی ایفا کنند.

اگرچه برای ورود این ابزار به عرصه بالینی نیاز به پژوهش‌های تکمیلی وجود دارد، اما مسیر آن روشن است: شناخت بهتر از مغز، کلید کند کردن روند پیری و افزایش کیفیت زندگی است.

انتهای پیام/